Γιατί αλλάξαμε τα ερωτήματά μας;

Σε ένα αμερικανικό σατιρικό περιοδικό, το Mad, που ήταν στα καλύτερά του τη δεκαετία του ’70, υπήρχε μια στήλη με γελοιογραφίες του Αλ Τζάφι που λεγόταν snappy answers to stupid questions, που σημαίνει «εύστοχες (ή πληρωμένες) απαντήσεις σε βλακώδεις ερωτήσεις». Το «εύστοχο» δε σε αυτή τη διαδικασία δεν ήταν τίποτε άλλο παρά ο σουρεαλιστικός αποκλεισμός κάθε λογικής απάντησης σε μια ανόητη ερώτηση που προσβάλλει το αυτονόητο. Για παράδειγμα, σε μια εξαιρετική γελοιογραφία του Τζάφι, μια σοφερίνα που έχει παραβιάσει τον μονόδρομο ρωτάει τον τροχονόμο που γράφει την κλήση: Εκανα κάτι λάθος, κύριε αστυνόμε; Και αυτός απαντάει: Οχι, απλώς γράφω αυτή την τρελή οδό που έχει πάρει λάθος διαδρομή. Εκεί, πιστεύω, κρύβεται και η απάντηση στο ερώτημα «γιατί αλλάξαμε τα ερωτήματά μας;».

Μας έχουν πείσει ότι φταίμε, αλλά δεν ξέρουμε για τι πράγμα φταίμε. Δεν ξέρουμε πλέον τι δεν κάνουμε σωστά εμείς, οι κυβερνήσεις, οι θεσμοί. Και δεν ξέρουμε τους λόγους για τους οποίους φταίμε επειδή η χειραγώγηση και η πλημμυρίδα ηλίθιων, άχρηστων και ασαφών πληροφοριών έχει συσκοτίσει, αν όχι εξαφανίσει, τα όρια μεταξύ του σημαντικού και του ασήμαντου.

Και αυτή η ροή, χωρίς ειρμό και χωρίς όρια όσον αφορά τη σημασία των εννοιών, μετάδοσης σοβαρών ειδήσεων παράλληλα με κουτσομπολιά και καλαμπούρια, αληθινών γεγονότων παράλληλα με άλλα σκοπίμως διαστρεβλωμένα, μας έχει συναρπάσει. Ηδη αρέσει και σε ένα κομμάτι της μοντέρνας διανόησης που αυτοχαρακτηρίζεται αριστερόστροφη ή αριστερογενής. Μέσα από αυτόν τον πολτό της ενημέρωσης έχει ξεπηδήσει το είδος ανθρώπων που νοητικά συγκλίνουν στον πυρήνα αυτού του πολτού, προς το κέντρο του δηλαδή, και κάποιοι τους έχουν εύστοχα χαρακτηρίσει ακραίους κεντρώους.

Το είδος αυτό θα διαπιστώσουμε ότι επαινείται και προωθείται από τις ελίτ, διότι έχει καλλιεργήσει την πλέον επιθυμητή γι’ αυτές ιδιότητα: αυτήν της προσαρμογής στο επικρατούν κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον και δεν είναι άλλη από την ικανότητα αυτοχειραγώγησης. Και ο αυτοχειραγωγημένος άνθρωπος είναι αυτός που είχε την ευφυΐα ή την πονηριά να αναθεωρήσει, αφού πρώτα τα οικειοποιήθηκε, όλα τα ερωτήματα που μέχρι σήμερα τα χαρακτηρίζαμε εξόχως πολιτικά, μετατρέποντάς τα σε μικροαστικές απορίες ώστε να δικαιολογήσει την ευτελή αυτοχειραγώγησή του. Κι έτσι «οι εύστοχες απαντήσεις σε βλακώδεις ερωτήσεις» μετατράπηκαν σε «βλακώδεις απαντήσεις σε (όποιες ακόμα έχουν απομείνει) εύστοχες ερωτήσεις».

Για παράδειγμα, στο ερώτημα γιατί υπάρχει ανισότητα στην κοινωνία των ανθρώπων, ο ερωτών εισπράττει την υπό τύπον μεταφοράς βλακώδη απάντηση: «Γιατί όλα τα δάχτυλα του χεριού μας δεν είναι ίσα» ή την επιστημονικοφανή αλλά εξίσου βλακώδη: «Γιατί η ανισότητα είναι φυσικός νόμος!». Και οι απαντήσεις αυτές μεταφέρονται από στόμα σε στόμα ακραίων κεντρώων, περισπούδαστων ωραιοπαθών θαμώνων σε σαλόνια πλουσίων, ώστε ακόμα και γνωστοί «διανοούμενοι λογοτέχνες» στο ερώτημα γιατί το Ισραήλ προβαίνει σε γενοκτονία στη Γάζα, να απαντούν: Διότι «το Ισραήλ είναι το προκεχωρημένο φυλάκιο του δυτικού πολιτισμού, θα καθαρίσει για όλους μας». Κάποιες τέτοιας μορφής απαντήσεις με πείθουν ότι πλέον, ανοησία και αναλγησία πάνε χέρι χέρι.

Και για ν’ αποκαταστήσουμε τη λογική ισορροπία ανάμεσα σε ερώτηση κι απάντηση, δεν μας απομένει άλλη εύστοχη απάντηση στην ερώτηση «ποιος φταίει για όλο αυτό το σκοτεινό θέατρο;», παρά η διαχρονική διαπίστωση της Ρόζας Λούξεμπουργκ: «Λασπωμένη, ατιμασμένη, βουτηγμένη μέσα στο ίδιο της το αίμα, στάζοντας πύον: να πώς παρουσιάζεται η αστική κοινωνία, να ποιο είναι το πραγματικό της πρόσωπο. Δεν είναι πια όπως κάποτε, που φτιασιδωμένη και φορώντας το πέπλο της εντιμότητας επιδιδόταν στην κουλτούρα και στη φιλοσοφία, στην ηθική και στην τάξη, στην ειρήνη και στο δίκαιο. Τώρα μοιάζει με θηρίο αρπαχτικό, όργιο αναρχίας, μάστιγα του πολιτισμού και της ανθρωπότητας. Η αστική κοινωνία φανερώνεται ολόγυμνη, όπως πραγματικά είναι».

*Νομικός, συγγραφέας