Το παράπονο του Προμηθέα

Ευριπίδης, « Ηρακλείδαι» Ζευς κολαστής των άγαν υπερφρόνων. Ο Ζεύς τιμωρεί όσους έχουν ιδέες ψηλότερες από τον εαυτό τους.

Αισχύλος, «Προμηθεύς Δεσμώτης», Βούλευμα μεν το Δίον, Ηφαίστου δε χειρ. Η απόφαση του Διός η πραγματοποίηση όμως του Ηφαίστου. ( Αναφέρεται στην κατασκευή των δεσμών  του Προμηθέα που τον καθήλωσαν στο βράχο του Καυκάσου).

Ηρόδοτος: Των μεγάλων αδικημάτων μεγάλαι εισί και αι τιμωρίαι παρά των θεών.

Μιλά ο Προμηθέας στον Χορό, σε όλους τους ανθρώπους αλλά και στους θεούς: στίχος 436 κ.ε.

Προμηθεύς: Μη με παρεξηγείτε.  Κατέληξα να σιωπώ όχι επειδή είμαι περήφανος και αλαζών, αλλά  επειδή είμαι βυθισμένος  στις σκέψεις  και στους στοχασμούς μου. Σπαράζομαι γι` αυτήν μου την κατάντια. Είμαι εδώ δεμένος πισθάγκωνα και το ιερό πουλί του Δία μου τρώει τα σωθικά. Με τόση βία που δέχομαι πώς να μιλήσω για δίκιο και νόμους. Αλλά για πείτε μου αυτοί οι νέοι θεοί που κυβερνάνε τον κόσμο δεν οφείλουν σε μένα τις τιμές και τις δόξες που απολαμβάνουν; Είναι λογικό και αυτονόητο να με αδικούν τόσο, τώρα που έγιναν ισχυρότεροι μου;

Πως ήταν οι άνθρωποι πριν πάρω τις πρωτοβουλίες που πήρα γι` αυτούς; Πριν τους βοηθήσω ήταν σαν μωρά παιδιά. Εγώ τους έβαλα μυαλό και σκέψη. Νόμιζαν ότι έβλεπαν αλλά ελάχιστα έβλεπαν, εις μάτην έβλεπαν. Άκουγαν και δεν άκουγαν. Όλα στην τύχη, μπερδεμένα, ανακατωμένα χωρίς συνέχεια. Σαν όνειρο νεφελώδες, θολό, συγκεχυμένο και απατηλό ήταν η ζωή τους. Δεν νογούσαν να κτίσουν τα σπίτια τους φωτεινά και ηλιόλουστα, δεν γνώριζαν πώς να δουλεύουν τα ξύλα. Ζούσανε σ` ανήλιαγα σπήλαια  που τρύπωναν μέσα τους σαν μυρμήγκια. Τις λαμπρές εποχές του χρόνου δεν τις ξεχώριζαν.  Δεν καταλάβαιναν  τη διαφορά ανάμεσα σε χειμώνα, λουλουδιασμένη άνοιξη και καλοκαίρι με τα νόστιμα φρούτα. Έτσι περνούσε η έρημη ζωή τους χωρίς σκέψη, χωρίς γνώση, χωρίς γνώμη. Εγώ τους δίδαξα των ουρανίων σωμάτων τις ανατολές και τις ασαφείς δύσεις για να μετράνε το χρόνο και τη ζωή τους. Τους υπέδειξα τη σοφία των αριθμών και των γραμμάτων τις μεγαλειώδεις συνθέσεις. Τους μεταμόρφωσα σε εργάτες της Μνήμης, της Μνημοσύνης, της πανάξιας μητέρας των Μουσών.

Εγώ  πρώτος έζεψα στον ίδιο ζυγό αποκάτω τα ζώα για να οργώνουν και να αναλαμβάνουν αυτά τους μεγάλους κόπους των ανθρώπων. Πρώτος πάλι εγώ έζεψα τα περήφανα άλογα , με χαλινάρια, στο άρμα για τη μεταφορά των πλουσίων θνητών.

Τα πλοία, των ναυτίλων τα οχήματα, με τα λινά πανιά εγώ τους έδωσα για να διασχίζουν τον απέραντο ωκεανό.

Αυτό το μεγάλο παράπονο έχω: Τόσα και τόσα πρόσφερα στους ανθρώπους για να καλυτερέψουν τη ζωή τους αλλά για τη δική μου ζωή τίποτα δεν βρήκα καλό και τώρα βασανίζομαι πισθάγκωνα δεμένος. Δε σκέφτηκα κανένα σόφισμα, δεν προνόησα τίποτα για μένα.

ΧΟΡΟΣ: Άμοιρε σαν το γιατρό την έπαθες που γιατρεύει τους άλλους αλλά όταν ο ίδιος αρρωστήσει δεν παίρνει τα σωστά φάρμακα.

Συνεχίζει ο Προμηθέας εκφράζοντας το μεγάλο του παράπονο:

Ακούστε κάτι πολύ σπουδαίο που πρόσφερα στους ανθρώπους: Σκέφτηκα και συνδύασα διάφορα βοτάνια και φάρμακα μεταξύ τους για να βρίσκουν ανακούφιση και να γιατρεύονται  οι άρρωστοι άνθρωποι.

Πολλές τέχνες και κατασκευές πρόσφερα στους ανθρώπους.

Για τις προφητείες, τις προβλέψεις, τις μαντείες τους έμαθα πολλά.  Τους δίδαξα τους διάφορους τρόπους και τις κατηγορίες  της μαντικής τέχνης. Τους έμαθα να ερμηνεύουν τα όνειρα, τι να πιστεύουν απ` αυτά και τι  δεν πρέπει να πιστεύουν. Τους δασκάλεψα για τα τυχαία συμβάντα που έρχονται στη ζωή τους και πώς να καταλαβαίνουν τι σημαίνουν γι` αυτούς.

Της οιωνοσκοπίας τους έδειξα τα μυστικά. Πώς να αξιολογούν το πέταγμα των οιωνών, των άγριων αρπαχτικών γαμψώνυχων  ορνέων . Ξεκαθάρισα και εξήγησα το κάθε πέταγμα τους τι σημαίνει, η κάθε τους συνήθεια, το ζευγάρωμα τους, η κάθε επίθεση τους. Τι σημαίνει να πετούν δεξιά, τι να πετούν αριστερά. Τους έμαθα πώς να ερμηνεύουν τα σπλάχνα, τα χρώματα τους, τις χολές και άλλων εντοσθίων τις τόσες όψεις.

Την ερμηνεία των οστών και τα σημάδια της φωτιάς τους εξήγησα.

Τους υπέδειξα πώς να ανακαλύπτουν μέσα στης Γης τα σπλάχνα τα μέταλλα,  χαλκό, σίδερο, ασήμι και χρυσάφι που τους βοηθάνε ώστε να βελτιώσουν τη ζωή τους. Εγώ τα ανακάλυψα πρώτος. Κανείς άλλος. Αν κάποιος λέει ότι αυτός τα βρήκε απλώς λέει ψέματα και φλυαρεί.

Με δυο λόγια θα σας το πω: Σε μένα, τον Προμηθέα, χρωστάνε τα πάντα οι άνθρωποι. Χρωστάνε όλες τις τέχνες που ξέρουν, τη σκέψη τους, την κρίση τους, την πρόοδο τους. Και ποια είναι η αμοιβή μου; Να είμαι δεμένος με τα ακατάλυτα σιδερένια δεσμά του Ηφαίστου στην ερημία του Καυκάσου. Και κάθε μέρα να μου τρώει τα σπλάχνα το ιερό πουλί του Δία. Η τιμωρία μου αυτή μου επιβλήθηκε από τον ύψιστο Δία γιατί για όλα όσα συμβαίνουν στους ανθρώπους θέλει αυτός και μόνο αυτός να τα ορίζει. Κανείς άλλος θεός ή θνητός. Μόνο αυτός.

Σημείωσεις

-Πολλές λέξεις και φράσεις τις μεταφέρω όπως τις γράφει ο Αισχύλος. Παράδειγμα δεν μεταφράζω το: ναυτίλων οχήματα  (στ. 468) σε πλοία των ναυτικών ή οχήματα ναυτικών..

-Στίχος 436. αὐθαδίᾳ, αὐθάδεια, αυθαιρεσία, επιμονή, ισχυρογνωμοσύνη, απειθαρχία, αλαζονεία.

-Για το όργωμα που λέει ο Προμηθεύς ότι έμαθε στους ανθρώπους υπάρχει στην Κρήτη μια πολύ παλιά μαντινάδα:

Όλες τσι τέχνες τσι μαθα, ήμαθα και τη λύρα

κι` η λύρα μου συχνόλεγε: Την έχερη σοντήρα.

Έχερη είναι το αλέτρι. Σοντήρα θα πει συντήρα, συντήρησε, φρόντιζε.

1*. Αρχιτέκτων. Ιστορικός Αρχιτεκτονικής. Ιστορικός Τέχνης.

2*. Στον Χαραλάμπη και στον Νικολή.