Το νέο επικοινωνιακό μοντέλο Αθήνας - Αγκυρας (οι ελληνοτουρκικές σχέσεις σε νέα φάση)

Το τελευταίο διάστημα οι ελληνοτουρκικές σχέσεις επαναπροσδιορίζονται. Με μια άλλη διατύπωση οι σχέσεις Αθήνας-Αγκυρας έχουν εισέλθει σε νέα φάση. Στη συνέχεια θα εξηγήσουμε σε τι ακριβώς συνίσταται αυτός ο επαναπροσδιορισμός και θα αναλύσουμε ποια είναι η νέα φάση των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Μια πρώτη εμπειρική παρατήρηση, την οποία ο καθένας μπορεί να κάνει, είναι η εξής: οι μετακινήσεις Τούρκων πολιτών και Ελλήνων πολιτών και στις δύο χώρες βαίνουν αυξανόμενες. Οι αρμόδιες αρχές που επεξεργάζονται τα σχετικά στατιστικά δεδομένα μπορούν να επιβεβαιώσουν αυτήν τη διαπίστωση.

Τα τελευταία πενήντα χρόνια (μετά το έτος 1974, μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα και την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο) το επικοινωνιακό μοντέλο μεταξύ Αθήνας και Αγκυρας θεμελιώθηκε στην αντιπαλότητα ανάμεσα σε δύο εθνικά κράτη (την Ελλάδα και την Τουρκία), τα οποία, το καθένα για τον εαυτό του, αυτοπροσδιορίζονται ως εθνικές οντότητες στο πλαίσιο του Διεθνούς Δικαίου εκείνης της εποχής. Πράγματι, εάν ανατρέξει κάποιος και στην άσκηση της εθνικής πολιτικής των δύο κρατών και στη διεθνή βιβλιογραφία σχετικά με το θέμα αυτό διαπιστώνει ότι οι δύο πρωτεύουσες ενδιαφέρονται να επαναπροσδιορίσουν τους εθνικούς εαυτούς τους με βάση τις εθνικιστικές ιδεολογίες τους. Οι δύο πρωτεύουσες εντάσσονται σ’ ένα επικοινωνιακό πλαίσιο σύγκρουσης εθνικών ταυτοτήτων. Θα αποτολμήσω να ισχυριστώ ότι τα δύο εθνικά κράτη συγκρούονται μεταξύ τους με πολεμικό εξοπλισμό τον υπερτροφικό εθνικιστικό εαυτό τους. Η ταυτοτική αυτή σύγκρουση ανάμεσα στα δύο εθνικά κράτη επί πενήντα χρόνια οδήγησε τις δύο χώρες στα πρόθυρα του πολέμου (βλ. κρίση του 1987, κρίση των Ιμίων).

Σ’ αυτό το σημείο διευκρινίζω ότι ο σκοπός μου δεν είναι να ανασυγκροτήσω, έστω και στοιχειωδώς, από θεωρητικο-πολιτικής απόψεως το μοντέλο ελληνοτουρκικών σχέσεων που ίσχυσε επί πενήντα χρόνια. Μου αρκεί -και υποθέτω ότι αρκεί και για τους αναγνώστες μου- ότι αυτό το μοντέλο μπορεί να χαρακτηριστεί μοντέλο εθνικιστικής εχθρότητας, επειδή οι δύο εθνικές οντότητες με κάθε ευκαιρία επεδίωκαν να κατασκευάζουν και να ανακατασκευάζουν την εθνική τους ταυτότητα.

Σήμερα τα πράγματα στις σχέσεις Αθήνας-Αγκυρας έχουν πάρει άλλη τροπή. Μπήκαμε σε μια νέα φάση και το επικοινωνιακό μοντέλο άλλαξε ριζικά. Μπορώ να αναφέρω μια σειρά από εμπειρικά δεδομένα, όπως είναι αυτό των μετακινήσεων των πληθυσμών που ανέφερα στην αρχή του κειμένου μου. Δεν πρόκειται να «φτιάξω» κανένα κατάλογο αμοιβαίων αποφάσεων και πράξεων που χαρακτηρίζουν σήμερα τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Θα επιδιώξω να καταδείξω εκείνα τα νέα πραγματολογικά δεδομένα, τα οποία μετά βεβαιότητας με οδηγούν να υποστηρίξω την άποψη ότι οι ελληνοτουρκικές σχέσεις απεγκλωβίστηκαν από το εθνικιστικό παρελθόν τους και οι δύο πρωτεύουσες (Αθήνα και Αγκυρα) επεξεργάζονται το νέο επικοινωνιακό μοντέλο συμφιλιωτικής συνύπαρξης, το οποίο θα σφραγίσει τον εικοστό πρώτο αιώνα.

Το ερώτημά μας είναι το εξής: τι ακριβώς συνέβη το τελευταίο διάστημα και μιλάμε για ένα νέο επικοινωνιακό μοντέλο ανάμεσα στην Αθήνα και την Αγκυρα; Οι ίδιοι οι πολιτικοί δρώντες όπως και οι πολιτικοί αναλυτές θα έχουν την ευκαιρία στη δημόσια σφαίρα να αναπτύξουν τις απόψεις τους σχετικά με το νέο επικοινωνιακό μοντέλο συμφιλιωτικής συνύπαρξης Αθήνας-Αγκυρας όσο διάστημα θα τίθεται αυτό σε εφαρμογή.

Εμένα με ενδιαφέρει να εξετάσουμε μαζί ποια είναι τα δομικά στοιχεία του νέου μοντέλου και πώς μπορούν τα δύο πολιτικά υποκείμενα να το διαχειρισθούν. Το νέο μοντέλο των ελληνοτουρκικών σχέσεων δεν είναι ούτε εθνικιστικό ούτε ταυτιστικό. Μπορεί να χαρακτηριστεί ως επικοινωνιακό μοντέλο κοινωνικο-οικονομικής συμφιλίωσης των δύο χωρών, των δύο λαών. Πρωτεύουσα θέση στις σχέσεις των δύο λαών δεν κατέχει η συνθήκη της ταυτοτικής εθνικής ιδεολογίας αλλά η «κατασκευή» κοινωνικο-οικονομικών συνθηκών ανθρώπινης και πολιτικής συνύπαρξης. Τα εθνικά ή και εθνικιστικά ιδεολογήματα έχουν υποχωρήσει. Στη θέση τους τον πρώτο λόγο έχουν αποκτήσει οι οικονομικές σχέσεις, οι εμπορικές συναλλαγές, οι κοινωνικές συναντήσεις στον καθημερινό βιόκοσμο. Οι δύο κοινωνίες, οι δύο λαοί βιώνουν τις καθημερινές αλληλοεξαρτήσεις τους, ζουν στην απέραντη συμφιλιωτική συνθήκη του κοινωνικού βιόκοσμου. Η υπεροχή του κοινωνικο-βιοτικού επιπέδου έναντι της εθνικιστικής-ταυτοτικής λογικής που χαρακτηρίζει το νέο μοντέλο σφραγίζει με «χρυσά γράμματα» τις σχέσεις των δύο λαών, των δύο χωρών.

Η μετάβαση από το εθνικιστικό στο συμφιλιωτικό μοντέλο θεμελιώνεται σε μια διαλεκτική σχέση ανάμεσα στην εθνική ιδεολογία και την κοινωνικο-οικονομική συνθήκη. Ανάμεσα σ’ αυτά τα δύο συνειδησιακά και υλικά ταυτόχρονα επίπεδα συγκρότησης μιας μορφής ζωής (το εθνικιστικό και το κοινωνικο-οικονομικό) διαμορφώνεται μια διαλεκτική σχέση. Σύμφωνα με τη λογική και ταυτόχρονα οντολογική διαλεκτική σχέση (βλ. Χέγκελ και Μαρξ), όσο συρρικνώνεται η εθνική ιδεολογία τόσο μεγεθύνονται οι οικονομικο-κοινωνικές δραστηριότητες.

Συνοψίζοντας τη σύντομη αυτή παρέμβασή μου τονίζω ότι ολόκληρη η ελληνική πολιτική κοινωνία χαιρετίζει την πολιτική χάραξη του νέου μοντέλου των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Αυτό το νέο μοντέλο κοινωνικο-οικονομικής συνύπαρξης των δύο λαών έναντι του συγκρουσιακού μοντέλου εθνικής αυτοεπιβεβαίωσης των δύο κρατών θα σφραγίσει τον εικοστό πρώτο αιώνα στις σχέσεις Αθήνας-Αγκυρας.

* Πολιτικός φιλοσόφος