Χρηματιστηριακή διόρθωση ή συνέχεια της μακράς ύφεσης;

Τον περασμένο Απρίλιο δημοσίευσα άρθρο με τίτλο «Χρηματιστήριο: οι απειλές και η εξέλιξη της φούσκας» στο οποίο υποστήριξα ότι το Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης βρίσκεται σε διαφορετική πορεία από την πραγματική οικονομία. Πράγματι, η εξέλιξη του (αποπληθωρισμένου) χρηματιστηριακού δείκτη S&P 500 και των (αποπληθωρισμένων) κερδών των ανώνυμων εταιρειών δείχνει αν και κατά πόσο η εξέλιξη του Χρηματιστηρίου αντιστοιχεί στα θεμελιώδη της οικονομίας. Εξυπακούεται ότι το κατ’ εξοχήν θεμελιώδες μέγεθος της οικονομίας είναι τα καθαρά επιχειρηματικά κέρδη.

Το να υποστηρίξουμε την ύπαρξη φούσκας είναι το σχετικά εύκολο ζήτημα· η δυσκολία έγκειται στην πρόβλεψη αν και πότε θα σκάσει, εν προκειμένω έχουμε πολλά ενδεχόμενα. Ασφαλώς σε ένα κλίμα με πτωτική ή ασθενική κερδοφορία και πολλούς γεωπολιτικούς κινδύνους, η πρόβλεψη γίνεται ευκολότερη και δεν χρειάζεται καν να επικαλεστούμε τους γεωπολιτικούς κινδύνους που ελλοχεύουν. Αρκεί μια μεταβολή στα επιτόκια Κεντρικής Τράπεζας μεγάλης οικονομίας. Μια αύξησή τους οδηγεί σε ξεκαθάρισμα των λεγόμενων «επιχειρήσεων-ζόμπι» από την οικονομία, είτε επειδή δεν μπορούν να δανειστούν είτε απλά επειδή δεν μπορούν να αποπληρώνουν τα δανεικά. Στη συνέχεια, οι τράπεζες με τη σειρά τους επιδιώκουν χαμηλότερα επιτόκια για να αυξήσουν τη ζήτηση για δάνεια, ώστε να μπορούν με αυτόν τον τρόπο να κερδίζουν τους ίδιους ή και περισσότερους τόκους. Συνεπώς, τα πτωτικά επιτόκια των Κεντρικών Τραπεζών αφενός εξυπηρετούν και ανάγκες αυτού του είδους, αφετέρου ωθούν τις επιχειρήσεις σε επενδύσεις τίτλων (μετοχές, ομόλογα κ.ά.) αντί σε επενδύσεις κεφαλαιουχικών αγαθών συνεπεία της χαμηλής κερδοφορίας τους.

Αναφορικά με το ελληνικό Χρηματιστήριο, τα πράγματα δεν είναι πολύ καλύτερα. Είναι αλήθεια ότι ο πραγματικός (αποπληθωρισμένος) χρηματιστηριακός δείκτης (ASE) είναι μακράν χαμηλότερος από τα επίπεδα του 1999 και του 2007. Ωστόσο, τα πρόσφατα χρόνια παρουσίασε αισθητή άνοδο, ενώ την ίδια περίοδο τα πραγματικά κέρδη των ανώνυμων εταιρειών ακολούθησαν καθοδική πορεία. Επομένως, το σχήμα που ακολουθεί δείχνει να υπάρχει αποσύνδεση του Χρηματιστηρίου (δείκτης ASE) από την πραγματική οικονομία. Με άλλα λόγια, παρατηρούμε και εδώ δημιουργία φούσκας, έστω και σχετικά μικρής, γεγονός που αποτυπώνεται και στο σχήμα που για λόγους ευκρίνειας το παρουσιάζουμε σε λογαριθμική κλίμακα.

Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι η πρόσφατη πτώση τιμών στα χρηματιστήρια φαίνεται πως δεν είναι μια συνηθισμένη προσωρινή διόρθωση την οποία θα ακολουθήσει νέο ράλι τιμών, αλλά το πιθανότερο πρόκειται για μια πιο μακράς διάρκειας μεταστροφή προς τα κάτω προκειμένου να εναρμονιστεί η αγορά με τα θεμελιώδη οικονομικά μεγέθη και τις διαφαινόμενες δυσμενείς εξελίξεις (στασιμότητα ΑΕΠ, πτωτική κερδοφορία και βεβαίως κλιμάκωση διεθνών ανταγωνισμών και συγκρούσεων). Οι πολλά υποσχόμενες νέες τεχνολογίες σε συνδυασμό με την πράσινη ανάπτυξη δεν δικαίωσαν τις προσδοκίες και προκειμένου να αποδώσουν φαίνεται να χρειάζονται πολύ περισσότερο χρόνο από όσο θεωρούν οι θιασώτες τους. Σε αυτή την περίπτωση θα αναμένουμε τον ερχόμενο Οκτώβριο, ίσως και τις εκλογές στις ΗΠΑ, για να κάνουμε μια ακριβέστερη αξιολόγηση της κατάστασης.

* Καθηγητής Τμήματος Οικονομικών Επιστημών, ΠΑ.ΜΑΚ.