Ξενοφοβία και πατριδοκαπηλία στην Κύπρο

Οι επικείμενες ευρωπαϊκές εκλογές στην Κύπρο αποτελούν σημείο καμπής για το κομματικό σύστημα. Τρία είναι τα βασικά στοιχεία: πρώτον, η άνοδος του ΕΛΑΜ (δημοσκοπικά εμφανίζεται τρίτο κόμμα), δεύτερον, η μερική ανάκτηση της εκλογικής επιρροής των δύο μεγάλων κομμάτων, του ΔΗΣΥ και του ΑΚΕΛ, και τρίτον, η συνεχής φθίνουσα πορεία των κομμάτων (ΔΗΚΟ, ΕΔΕΚ, Οικολόγοι) που στηρίζουν τον πρόεδρο Χριστοδουλίδη. Αυτά προμηνύουν σοβαρές εσωτερικές ανακατατάξεις.

Η πολιτική ατμόσφαιρα

Οι τάσεις στο εκλογικό σώμα είναι άμεσα συνδεδεμένες με την ατμόσφαιρα των πολλαπλών αδιεξόδων στην Κύπρο εδώ και επτά χρόνια. Ξεχωρίζουν η διάχυτη ανησυχία στην κοινωνία για τις ιδιαίτερα αυξημένες ροές παράτυπων μεταναστών και η συστηματική καλλιέργεια της ξενοφοβίας αντί της σοβαρής διαχείρισης του προβλήματος, δίνοντας συνεχώς «αμάσητη τροφή» στην Ακροδεξιά.

Η άνοδος του ΕΛΑΜ σχετίζεται επίσης με τη συνεχή υπόσκαψη από την κυπριακή ηγεσία κάθε λογικού συμβιβασμού στο Κυπριακό, μετά την κατάρρευση των συνομιλιών στο Κραν Μοντανά πριν από επτά χρόνια. Μπορεί ο πρόεδρος Χριστοδουλίδης να διατείνεται ότι θέλει συνομιλίες, αλλά στην ημερήσια διάταξη εφαρμόζει πολιτικές που συντηρούν το στάτους κβο, ακυρώνουν τη δυνατότητα συνεργασίας και αποξενώνουν τους Τουρκοκυπρίους, ρίχνοντάς τους… στην αγκαλιά της Τουρκίας.

Η κυπριακή πολιτική και εκκλησιαστική ηγεσία, μαζί και πολιτικά κόμματα, εργαλειοποίησαν το μεταναστευτικό για να δημιουργήσουν την εντύπωση στην κοινή γνώμη ότι οι ανεξέλεγκτες ροές μέσω Πράσινης Γραμμής συνιστούν οργανωμένο σχέδιο της Τουρκίας. Στόχος, ισχυρίζονται, η αλλαγή της δημογραφικής σύνθεσης στις ελεύθερες περιοχές με μαζική είσοδο μουσουλμάνων. Κανένα τέτοιο επιχείρημα δεν υιοθετεί η Ε.Ε., ενώ τελευταία οι μαζικές μη ελεγχόμενες ροές δεν προέρχονται από την Τουρκία, αλλά διά θαλάσσης από τον Λίβανο και τη Συρία.

Ο μόνος καθαρά κερδισμένος από την ξενοφοβική ρητορική είναι η εκλεπτυσμένη στην Κύπρο εκδοχή της Χρυσής Αυγής, το ΕΛΑΜ. Από ανύπαρκτο κόμμα πριν από 15 χρόνια, σήμερα διεκδικεί διψήφιο ποσοστό, πλήρη νομιμοποίηση, ακόμα και επίσημη συμμετοχή στην εξουσία.

Ακροδεξιά σκαλοπάτια

Οταν ιδρύθηκε το ΕΛΑΜ δεν είχε κανένα λαϊκό έρεισμα, ως παρακλάδι της Χρυσής Αυγής. Το 2011 έλαβε στις βουλευτικές εκλογές μόνο 1%. Πιο αισθητή έκανε την παρουσία του στις ευρωεκλογές το 2014, εν μέσω οικονομικής κρίσης. Τότε πλησίασε το κατώφλι του ορίου εισόδου στη Βουλή με 2,7%. Το ξεπέρασε στις βουλευτικές του 2016, με ποσοστό 3,7%, καταλαμβάνοντας δύο έδρες.

Στις ευρωεκλογές του 2019 έκανε κυριολεκτικά άλμα με ποσοστό 8,25%, ασχέτως αν απέτυχε να εκλέξει ευρωβουλευτή. Στις βουλευτικές του 2021 το ΕΛΑΜ έδειξε ότι απέκτησε παγκύπρια επιρροή με 6,78%. Τώρα ετοιμάζεται να μπει στην κεντρική σκηνή: «Θα πρέπει κάποια στιγμή να μπορέσουμε να φτάσουμε στην εξουσία», δήλωσε (εφημερίδα «Φιλελεύθερος», 25/2/2024) ο αρχηγός του ΕΛΑΜ, Χρίστος Χρίστου, που υπήρξε στέλεχος της Χρυσής Αυγής, δίπλα στον Μιχαλολιάκο, και καταδικάστηκε στην Ελλάδα για οπλοκατοχή. Ασχέτως αν τώρα το αρνείται, κάποτε εμμέσως το παραδέχτηκε (24/10/2017, Αλφα): «Καλύτερα φρουρός του Μιχαλολιάκου παρά δικηγόρος κάποιων συγκεκριμένων κύκλων της ανώτατης οικονομικής ιεραρχίας της χώρας».

Το «τρίτο» κόμμα στην Κύπρο θεωρείται «ρυθμιστής» των εκλογών για ανάδειξη προέδρου της Δημοκρατίας. Τον ρόλο αυτό διαδραμάτιζε μετά το ’74 το ΔΗΚΟ. Συμπορεύτηκε πρώτα με το ΑΚΕΛ και μετά με τον ΔΗΣΥ σε διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις.

Ετσι κατάφερε να κυβερνήσει 11 χρόνια με τον Σπύρο Κυπριανού και 5 χρόνια με τον Τάσσο Παπαδόπουλο. Κάθε 5ετία αναζητεί μερίδιο συγκυβέρνησης. Υπό τις σημερινές συνθήκες, το ΕΛΑΜ με ποσοστό γύρω στο 10% είναι σε θέση να γέρνει την πλάστιγγα στην εκλογή προέδρου. Το έκανε μέχρι τώρα σε κάποιο βαθμό, χωρίς να εκτίθεται φανερά ως συστημικό κόμμα: το 2018 στήριξε επανεκλογή Αναστασιάδη και το 2023 την εκλογή του Νίκου Χριστοδουλίδη (2023).

Αβρόχοις ποσί

Το ΕΛΑΜ διένυσε 15 χρόνια λειτουργίας χωρίς ιδιαίτερη αμφισβήτηση. Βρήκε πρόσφορες συνθήκες και άπλωσε την ακραία ρητορική του. Πρώτα με την «ευλογία» του Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου - τώρα του νέου, Γεωργίου, που διακρίθηκαν στην ξενοφοβική ρητορική και την ανέξοδη πατριδοκαπηλία: κάθε Χριστούγεννα, κάθε Πάσχα και στα κυπριακά ΜΜΕ που πολιτολογούν ως εθνάρχες!

Την πραγματική ώθηση όμως έλαβε το ΕΛΑΜ επί της δεκαετίας Νίκου Αναστασιάδη, με εφαλτήριο το μεταναστευτικό ζήτημα. Οι ρατσιστικές προσεγγίσεις του ΕΛΑΜ «δικαιώθηκαν» από τη ρητορική Αναστασιάδη και υπουργών του που έβλεπαν τις παράτυπες μεταναστευτικές ροές να αυξάνονται από το 2016 χωρίς να λαμβάνουν μέτρα αποτελεσματικής διαχείρισης. Οι ροές σκαρφάλωσαν από 2.000 (2016) σε 10.000 το 2021. Μόνο τότε η κυβέρνηση άρχισε να ενεργοποιεί μηχανισμούς διαχείρισης και να συνεργάζεται πραγματικά με την Ε.Ε.: στελέχωση υπηρεσιών, ταχεία εξέταση αιτήσεων, λειτουργία δευτεροβάθμιου δικαστηρίου, κάποιες επιστροφές. Προσωπικά ο τέως πρόεδρος και ο ΥΠΕΣ του, Ν. Νουρής, συνέδεσαν το μεταναστευτικό με τις διχοτομικές αντιλήψεις. Εστησαν συρματόπλεγμα 20 χλμ. κατά μήκος της εκτενούς Πράσινης Γραμμής. Η πολιτική αυτή ακυρώθηκε το 2023 από την κυβέρνηση Χριστοδουλίδη, κάτω από το βάρος αφόρητων πιέσεων από τον ΟΗΕ και την Ε.Ε.

Σήμερα, οι ανεξέλεγκτες ροές έχουν επιβαρύνει το σύστημα ασύλου της Κύπρου με χιλιάδες εκκρεμούσες υποθέσεις. Μια μερίδα είναι όντως πρόσφυγες, ιδίως αυτοί από τη Συρία. Ωστόσο, η κυβέρνηση Χριστοδουλίδη, εντείνοντας το ξενοφοβικό κλίμα, γνωστοποίησε ανομολόγητη πρακτική εδώ και 4 χρόνια να μην προωθούνται τα αιτήματά τους για εξέταση. Το γεγονός αυτό κατακρίνεται από τον ΟΗΕ, κάνει συχνά την Ε.Ε. να δυσφορεί, αλλά οι δύο οργανισμοί προτιμούν την πίεση για συμμόρφωση.

Η Ε.Ε. πιέζει ιδιαίτερα στην εφαρμογή πολιτικών ένταξης, αλλά βρίσκει σθεναρή αντίσταση από την πολιτική ηγεσία: «Αν ενταχθούν, θα μας μείνουν…», ισχυρίζονται πολλοί πολιτικοί. Ετσι, η Κύπρος σήμερα έχει ανάγκη από 10.000 εργατικά χέρια σε ξενοδοχεία, εστιατόρια και αλλού, αλλά οι αιτούντες ασύλου δεν έχουν δικαίωμα πλήρους απασχόλησης και μένουν καθηλωμένοι σε επιδόματα.

Τα στρεβλά, απλουστευτικά και ρατσιστικά επιχειρήματα του ΕΛΑΜ βρίσκουν πλέον απήχηση σε μερίδα της κυπριακής κοινωνίας. Η κυπριακή ηγεσία επέλεξε για χρόνια την αναπαραγωγή τους. Τώρα, ορισμένα κόμματα, όπως το ΔΗΚΟ και η ΕΔΕΚ, θα καταβάλουν ακριβό τίμημα. Το ΕΛΑΜ θα τα υπερφαλαγγίσει και θα παίξει τον δικό του ρόλο στην πολιτική σκηνή, σπρώχνοντας πιο βαθιά στη συντήρηση και στον αντιευρωπαϊσμό.

*Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου