Παρά τις επιθέσεις, τις συλλήψεις και τις διώξεις που υφίσταται, η φοιτητική εξέγερση εναντίον κάθε μορφής τυραννίας συνεχίζεται στα αμερικανικά Πανεπιστήμια. Αυτό οφείλεται στο ότι οι ρίζες της πάνε πολύ πιο βαθιά από τα πρόσφατα πολιτικά ζητήματα. Το διακύβευμα είναι η αυτογνωσία του δυτικού πολιτισμού.
Από τη δεκαετία του 1970 άρχισε να συντελείται μια πολιτιστική επανάσταση που ολοκληρώθηκε την επόμενη δεκαετία και συνεχίζει να επικρατεί. Αλλαξαν ριζικά η έννοια και η άσκηση της επιστήμης, της έρευνας, της γνώσης, της παιδείας. Σε όλους ανεξαιρέτως τους επιστημονικούς κλάδους αμφισβητήθηκε η νομιμότητα, αναθεωρήθηκε η θεμελίωση, τροποποιήθηκε η τεκμηρίωση.
Ηταν η εποχή όπου συνέρρευσαν στα αμερικανικά Πανεπιστήμια κορυφαίοι ξένοι στοχαστές όπως οι Habermas, Foucault, Eco, Spivak, Derrida, Ricoeur και Fabian, και αντίστοιχα εμφανίστηκαν Αμερικανοί όπως οι bell hooks, Hayden White, Donna Haraway, Fredric Jameson, Joan Scott, Νοam Chomsky, Edward Said και Richard Rorty. Το επιστημονικό αυτό κίνημα, που σύντομα άσκησε παγκόσμια επίδραση, έθεσε θεμελιώδη ζητήματα ηθικής, γνώσης, κυριαρχίας και ταυτότητας, αναθεωρώντας τις βάσεις του δυτικού πολιτισμού όπως είχαν τεθεί από τον Διαφωτισμό τον 18ο αιώνα. Οροι όπως αποδόμηση, αφήγημα, οριενταλισμός, σημειολογία, παράδειγμα, κουίρ και περφόρμανς πέρασαν στην καθημερινή γλώσσα.
Τέθηκε λοιπόν το ερώτημα: Ποιες μορφές εξουσίας θέλουν το Πανεπιστήμιο υπάκουο, εθελόδουλο, κανονιστικό, δογματικό; Η ριζική αναθεώρηση όλων των αξιών προκάλεσε μια σεισμική αλλαγή στη γνώση και μεταμόρφωσε σεμινάρια, εργαστήρια, σπουδαστήρια, συνέδρια και περιοδικά. Ταυτόχρονα είχε άμεσο αντίκτυπο σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης καθώς και σε βιβλιοθήκες, συναυλίες, μουσεία, αρχεία, ινστιτούτα, βιβλιοπωλεία και εκδοτικούς οίκους. Αλλαξε η λειτουργία και αξιολόγηση όλων των πολιτιστικών θεσμών.
Ετσι, η επανάσταση στη γνώση και τη δράση ήταν ταυτόχρονα φιλοσοφική, επιστημονική, εκπαιδευτική και πολιτιστική, με αποτέλεσμα η κουλτούρα του 2020 να έχει πολύ λίγη σχέση με εκείνη του 1960. Συνέπεσε επίσης με την τεχνολογική επανάσταση αυτής της περιόδου, η οποία αμφισβήτησε και ξεπέρασε το ανθρώπινο σύμπαν που γνωρίζαμε, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μια γενική ρήξη με τον παραδοσιακό κόσμο της νεωτερικότητας. Το πρότυπο του ριζωματικού διαδίκτυου (σε αντίθεση με το παραδοσιακό δέντρο που υψώνεται κάθετα και κυριαρχεί) χρησιμοποιείται πλέον ως καθολική μεταφορά.
Οι συντηρητικές ερευνητικές και πολιτιστικές δυνάμεις που είδαν τα πλεονεκτήματα και προνόμιά τους να συρρικνώνονται αντέδρασαν βίαια. Ακόμα και σήμερα, δεκαετίες μετά την πτώχευσή τους, επικαλούνται αξίες τις οποίες οι ίδιες αυτές δυνάμεις εκμεταλλεύονται αναίσχυντα (το τέλειο, το αυθεντικό, το αληθές, το ωραίο, το αντικειμενικό, το ουσιώδες, το δυτικό) για να υπερασπιστούν τα ερείπια της αυτοκρατορίας τους. Εξανίστανται υποκριτικά εναντίον κάθε αντίρρησης και αντιλογίας. Είναι όμως πολύ αργά για να σταματήσουν την παγκόσμια εκδημοκρατικοποίηση της γνώσης.
Τα επιστημονικά κινήματα που ριζοσπαστικοποίησαν το αμερικανικό Πανεπιστήμιο συνομίλησαν με τα σύγχρονα κινήματα που ριζοσπαστικοποίησαν την κοινωνία, από τις αντιπολεμικές, αντιιμπεριαλιστικές, αντιαποικιοκρατικές και αντιρατσιστικές διαμαρτυρίες της δεκαετίας του 1960 ώς τα κινήματα «Occupy», «Me Too» και «Black Lives Matter». Τα άτομα που ξανασκέφτηκαν εκ θεμελίων τι σημαίνει έρευνα ξανασκέφτηκαν επίσης πώς ασκείται η επιτήρηση και χειραγώγηση πληθυσμών και συνειδήσεων. Μαζί με δεκάδες καινούργιες ερμηνευτικές θεωρίες εμφανίστηκαν δεκάδες δημόσιες δράσεις που ξαναπροσδιόρισαν τι σημαίνει άτομο, κοινωνία, πολιτική, ισχύς, ισότητα και δικαιοσύνη στη μετανεωτερική εποχή.
Εδώ η συντηρητική αντίδραση υπήρξε ακόμα πιο βίαιη, όπως βλέπουμε αυτούς τους μήνες στις πανεπιστημιακές κατασκηνώσεις και καταλήψεις. Επικαλούμενες τον κίνδυνο της ανομίας και του χάους, οι δυνάμεις της κρατικής καταστολής καταπιέζουν και καταπνίγουν κάθε εξεγερτική τάση στη γένεσή της. Κινηματικές απόπειρες που απειλούν την καθεστηκυία τάξη και την κατεστημένη αντίληψη του κόσμου αντιμετωπίζονται σαν καθεστωτικές απειλές ακριβώς επειδή συνιστούν μια απειλή που δεν έχει παρουσιαστεί από την εποχή των ανατρεπτικών επαναστάσεων.
Με όλα όσα έχω απαριθμήσει ώς τώρα θέλω να τονίσω πως οι σημερινές κινητοποιήσεις είναι απολύτως κατανοητές αν τις δούμε στα πλαίσια μιας μεγάλης συντέλειας που άρχισε τον ύστερο 20ό αιώνα – του τέλους της νεωτερικότητας στον δημόσιο και ιδιωτικό χώρο. Ορισμένοι, κατά κανόνα άνδρες, το βρίσκουν ακόμα δύσκολο να αποδεχτούν αυτό το τέλος, το καταδικάζουν ηθικολογώντας και ελπίζουν ακόμα πως κάποτε θα ξεπεραστεί. Εδώ και εξήντα χρόνια βιώνουν διαρκώς μια καταθλιπτική διάψευση από την οποία επιβιώνουν αντιμετωπίζοντας την καθημερινότητα γύρω τους με απέχθεια και περιφρόνηση.
Οι δύο πρόσφατες γενιές Αμερικανών φοιτητών μεγάλωσαν σε αυτή την καινούργια πραγματικότητα και σπούδασαν στα νέα εκπαιδευτικά πλαίσια, μαθαίνοντας να αμφισβητούν την αυθεντία και να δυσπιστούν στην εξουσία. Παρατηρούν πώς κοινωνικές και οικονομικές διακρίσεις κάθε είδους εξακολουθούν να μαστίζουν τον κόσμο τους. Γνωρίζουν τον σκοταδισμό που καλλιεργεί ο συντηρητισμός. Πιστεύουν στην ανυπόταχτη έρευνα και την ασεβή διερεύνηση. Διεκδικούν άφοβα έναν καλύτερο κόσμο για όλους. Αντιστέκονται στην τυραννία που κλείνει τους δρόμους της μάθησης, λογοκρίνει βιβλιοθήκες και εργαστήρια, απαγορεύει την ανοιχτή μελέτη, απαιτεί σιωπηρή υπακοή.
Στο άρθρο αυτό μιλώ ειδικά για το αμερικανικό Πανεπιστήμιο, στο οποίο λειτουργώ ως καθηγητής εδώ και 45 χρόνια. Οσα λέω δεν ισχύουν αναγκαστικά για άλλα κράτη και άλλους θεσμούς. Από χώρα σε χώρα και από σύστημα σε σύστημα τα πράγματα διαφέρουν. Αυτό όμως που λέω εμφατικά είναι πως οι σημερινές καταλήψεις στο ριζοσπαστικό αμερικανικό Πανεπιστήμιο αποτελούν προχωρημένες πρακτικές μόρφωσης και καλλιέργειας που συμβάλλουν στην κριτική αυτογνωσία του νέου, οικουμενικού κόσμου. Γι’ αυτό αξίζει να ληφθούν σοβαρά υπ’ όψιν και όχι να καταδικάζονται από άγνοια, αμυντικότητα ή αλαζονεία.
*Oμότιμος καθηγητής της Νεοελληνικής Εδρας Κ. Π. Καβάφη στα Τμήματα Κλασικής και Συγκριτικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας