Ο πιο καλός ο μαθητής

Λίγες μόνο μέρες μετά την ανακοίνωση των απογοητευτικών αποτελεσμάτων του συστήματος PΙSA και της μάλλον αναπάντεχης είδησης πως οι Έλληνες μαθητές καταγράφουν από τις χαμηλότερες σχολικές επιδόσεις στην Ευρώπη, άνοιξε στη χώρα μας μια παρελκυστική συζήτηση για τα αίτια του προβλήματος. Μια αντιπαράθεση που μάλλον ενίσχυσε την ορθότητα της έρευνας και τίποτα άλλο.

Όπως ήταν αναμενόμενο η συζήτηση αναλώθηκε στην ανακύκλωση στερεοτυπικών ερμηνειών σχετικά με το επίπεδο των καθηγητών, των μαθητών, του οικογενειακού και του σχολικού περιβάλλοντος εν γένει. Βέβαια ο «ελέφαντας στο δωμάτιο» παραμένει στο απυρόβλητο και αναλλοίωτος. Είναι εντυπωσιακή λοιπόν η ταχύτητα με την οποία η ελληνική κοινωνία προθυμοποιείται να ξεθάψει το «τσεκούρι του πολέμου» του κοινωνικού αυτοματισμού παρά να συζητήσει με ειλικρίνεια και χωρίς προκαταλήψεις πάνω σε σοβαρά ζητήματα που την απασχολούν. Ωσάν να είναι ίδιον των Ελλήνων να προσπαθούν να λύσουν ένα πρόβλημα δημιουργώντας παράλληλα ένα μεγαλύτερο.

Μας είναι πιο εύκολο δηλαδή να ανταλλάσσουμε αλληλοκατηγορίες μεταξύ μας, παρά να σπάσουμε κάποιο ταμπού. Μία τέτοια περίπτωση στη μέση εκπαίδευση είναι και το σύστημα των πανελληνίων εξετάσεων ή μάλλον καλύτερα ο «πανελληνιο-κεντρικός» χαρακτήρας, ας είναι αδόκιμος ο όρος, του ελληνικού σχολείου. Είτε θέλουμε να το παραδεχτούμε είτε όχι, οι πανελλήνιες εξετάσεις ως αυτοσκοπός όχι μόνο έχουν ξεπεραστεί από την εγχώρια και διεθνή κοινωνική πραγματικότητα αλλά ακόμη περισσότερο έχουν μετατραπεί από μια αξιοκρατική και αδιάβλητη διαδικασία σ´ ένα στρεβλό ανταγωνιστικό σύστημα στιγμιαίων μαθησιακών ικανοτήτων με έντονα ταξικά χαρακτηριστικά που ανατροφοδοτείται από τις δικές του ανεπάρκειες.

Όσο το σχολείο λοιπόν ζει και αναπνέει μόνο για τις «πανελλήνιες» και απομακρύνεται από τον δομικό του ρόλο, τόσο θα αποτυγχάνει στην επίτευξη των πρωταρχικών του σκοπών. Συνεπώς, ένα εκπαιδευτικό σύστημα είναι καταδικασμένο να αποτυγχάνει όταν δεν ενθαρρύνει τις αρετές της ανάπτυξης της κριτικής και δημιουργικής σκέψης αλλά προτιμά να «ταΐζει» κονσερβοποιημένη γνώση διότι αυτή ανταποκρίνεται καλύτερα στις απαιτήσεις ενός ανταγωνιστικού συστήματος εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Αυτή η αντινομία είναι εν πολλοίς και η αρχή του κακού, καθώς αυτή είναι που γέννησε ένα μαζικό, ασύμμετρο και εντελώς ταξικό φροντιστηριακό σύστημα παραπαιδείας που με τα χρόνια έφτασε να επιβάλει αυτό τους ρυθμούς του στη μέση εκπαίδευση, αντί να λειτουργεί απλά επικουρικά. Έτσι, για να χρησιμοποιήσουμε και μια αγαπημένη έκφραση των πολιτικών μας είναι σαν να έχουμε βάλει το κάρο μπροστά από τα άλογα. Βέβαια είναι ακόμη εντυπωσιακό το γεγονός πως κανείς δεν έχει επισημάνει με ένταση αυτήν την αυθαιρεσία. Μέχρι και οι πιο σθεναροί επικριτές της προσπάθειας ιδιωτικοποίησης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης δεν έχουν βρει ούτε μια λέξη να πουν για αυτήν την ελληνική παραδοξότητα που όχι μόνο αποτελεί κατ΄ ουσίαν ιδιωτικοποίηση της δημόσιας μέσης εκπαίδευσης αλλά οξύνει παράλληλα και τις κοινωνικές ανισότητες στον μαθητικό χώρο.

Η χειμαρρώδης κωδικοποιημένη (ευφημισμός για την παπαγαλία) πληροφορία που ανατροφοδοτείται στους μαθητές από τις πρώτες τάξεις του λυκείου για να μην πούμε του γυμνασίου επιτυγχάνει μόνο τη σταδιακή εξουθένωση τους που πολλές φορές καταλήγει και σε κατάρρευση. Δεν είναι υπερβολικό να ισχυριστεί κανείς πως το φαινόμενο του μαθησιακού burn out παίρνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις , καθώς είναι απολύτως φυσιολογικό ακόμη και ο πιο επιμελής μαθητής κάποια στιγμή να «λυγίσει» υπό το βάρος των παρατεταμένων ασφυκτικών ρυθμών που επιβάλει ένα στρεβλά ανταγωνιστικό σύστημα. Είναι σαν να ζητάς από έναν δρομέα ταχυτήτων, να τρέξει μαραθώνιο αλλά με τους ίδιους ρυθμούς που τρέχει το κατοστάρι. Δεν είναι εύλογο πως θα καταρρεύσει; Ας μας συγχωρήσουν λοιπόν οι εμπλεκόμενοι αλλά δυστυχώς η προετοιμασία των μαθητών μας αυτή τη στιγμή μπορεί να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του συστήματος των πανελληνίων εξετάσεων αλλά δυστυχώς προσομοιάζει περισσότερο με πνευματική τροφή για συμμετέχοντες σε τηλεπαιχνίδια γνώσεων παρά για σκεπτόμενους ανθρώπους και για πολιτικά όντα.

Και πού το πρόβλημα θα μας πείτε;

Πέρα από τις αντικειμενικές αποδείξεις αποτυχίας που έχουμε πια με βάση τα διεθνή συστήματα αξιολόγησης που καταδεικνύουν πως οι Έλληνες μαθητές δυσκολεύονται να κατανοήσουν ένα απλό ερώτημα ή ακόμη δείχνουν λειτουργικά ανεπαρκείς να συντάξουν ένα απλό κείμενο, η συγκεκριμένη εκπαιδευτική πρακτική παράγει κατά την άποψη μας μια ακόμη μεγαλύτερη ανωμαλία. Μια εκπαίδευση που δεν είναι προσηλωμένη στην μεγάλη εικόνα που περιγράψαμε παραπάνω αλλά αρκείται στο να παραδίδει εντός του θέρους λίστες ουσιαστικά απροετοίμαστων για τα πανεπιστήμια μας εισακτέων , ρίχνει απλά περισσότερο νερό στο μύλο της ημιμάθειας που ταλαιπωρεί διαχρονικά την ελληνική κοινωνία. Ένα σχολείο που παραδίδει στην κοινωνία ανθρώπους με μηχανιστική αντίληψη για τη γνώση και τη χρησιμότητα της και όχι ανθρώπους με κριτική σκέψη, διάθεση αμφισβήτησης και ευρύτητα πνεύματος , τότε στο τέλος της ημέρας παραδίδει οπαδούς και όχι πολίτες , ενισχύοντας το φαινόμενο που πολύ αποτελεσματικά είχε περιγράψει ο αείμνηστος σπουδαίος Ακαδημαϊκός και δημόσιος διανοούμενος Γ. Δερτιλής ως τυραννία των ημιμαθών. Αυτή ακριβώς η οπτική της εκπαίδευσης που βλέπει τη γνώση σα φανταχτερό ρούχο κι όχι σαν ανίκητο όπλο, γεννά και θρέφει τα γνωστά και θλιβερά παράδοξα.

Η Ελλάδα δωρίζει κάθε χρόνο χιλιάδες εκλεκτών εκκολαπτόμενων επιστημόνων σε όλη την υφήλιο και μυριάδες Έλληνες είναι μέλη ΔΕΠ σε υψηλού κύρους πανεπιστήμια της αλλοδαπής. Ωστόσο τι λόγο έχει η χώρα μας, στην παγκόσμια πολιτική, οικονομία και καινοτομία; Δραματικά μικρότερο σε σύγκριση με χώρες ανάλογου μεγέθους και δυστυχώς όχι σπάνια με αρνητικό πρόσημο. Παρά τις λεγεώνες νέων επιστημόνων ο τόπος μας στέκει αμέτοχος στην επιστημονική πρόοδο, προτιμώντας να εισάγει «έτοιμη» καινοτομία, αυτοχειρώντας έτσι σε πνευματική και πολιτισμική συρρίκνωση. Κι αυτό γιατί η «αριστεία» των πανελλαδικών εξετάσεων αδυνατεί να ενσωματωθεί σε μια κοινωνία που εκπαιδεύτηκε και βαδίζει λανθασμένα και μανιχαιστικά στο στενό μονόδρομο των πανελλαδικών, ασυναίσθητα αγνοώντας το παγκόσμιο κοινωνικό γίγνεσθαι.

Τέλος προς αποφυγή δυσάρεστων παρεξηγήσεων να ξεκαθαρίσουμε πως δεν προτείνουμε την κατάργηση των πανελλαδικών εξετάσεων , μια από τις ελάχιστες αδιάβλητες δοκιμασίες που έχουν μείνει στη χώρα μας. Δε μπορεί όμως το εκάστοτε σύστημα εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση να ορίζει τη φυσιογνωμία του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Η εκπαίδευση δεν είναι απλώς μια διαδικασία προετοιμασίας εισακτέων, δεν είναι καν προετοιμασία για μια σωστή ζωή. Είναι η ίδια η ζωή, όπως έγραψε ο θεμελιωτής του πραγματισμού John Dewey.

*καθηγητής ιατρικής ΔΠΘ