Οι οικονομικές αυτοκρατορίες και τα υπερόπλα τους

Ξεκινά με ένα παράδειγμα στο οποίο μία εταιρεία από το Περού και μία από τη Μαλαισία αποφασίζουν να συνεργαστούν και περιγράφει τις διαδικασίες που πρέπει να γίνουν ώστε να ολοκληρωθεί η συμφωνία. Παρακολουθώντας βήμα βήμα την πορεία της συμφωνίας, ο αναγνώστης καταλήγει στις ΗΠΑ και ανακαλύπτει ότι η υπερδύναμη έχει τη δυνατότητα να πληροφορείται για τις διεθνείς οικονομικές δραστηριότητες (επιχειρήσεων και εθνικών οικονομιών) και αν χρειαστεί να παρεμβαίνει για να προστατεύσει τα συμφέροντά της. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς οικονομολόγος ή πολιτικός επιστήμονας για να αντιληφθεί ότι στην πραγματικότητα το δοκίμιο αυτό περιγράφει τη σύγχρονη εκδοχή της εξάρτησης, η οποία δεν εκδηλώνεται μόνο με την τοποθέτηση κεφαλαίων και τη χρήση του νομίσματος αλλά -και- με την αξιοποίηση γνώσεων και πληροφοριών που σχετίζονται με την παγκόσμια οικονομία.

«Η κορυφαία δύναμη του κόσμου είχε πάντα τον υπερμεγέθη έλεγχο της παγκόσμιας οικονομίας και των δικτύων επικοινωνίας. Στις αρχές του εικοστού αιώνα, για παράδειγμα, η βρετανική λίρα διαδραμάτισε βασικό ρόλο στις διεθνείς συναλλαγές και μια πλειάδα όλων των παγκόσμιων υποθαλάσσιων τηλεγραφικών καλωδίων περνούσαν από το Λονδίνο. Αλλά το 2023 δεν είναι 1901. Η σημερινή εποχή ορίζεται από αυτό που ορισμένοι οικονομολόγοι αποκαλούν “υπερπαγκοσμιοποίηση”. Ο κόσμος είναι πολύ πιο εξαρτώμενος απ’ ό,τι ήταν πριν από έναν αιώνα. Δεν είναι μόνο ότι το παγκόσμιο εμπόριο αντιπροσωπεύει μεγαλύτερο μερίδιο της οικονομικής δραστηριότητας από ό,τι στο παρελθόν. Είναι επίσης ότι η πολυπλοκότητα των διεθνών συναλλαγών είναι πολύ μεγαλύτερη από ποτέ. Και το γεγονός ότι τόσες πολλές από αυτές τις συναλλαγές περνούν από τράπεζες και καλώδια που ελέγχουν οι Ηνωμένες Πολιτείες, δίνει στην Ουάσινγκτον εξουσίες που καμία κυβέρνηση στην Ιστορία δεν είχε», τονίζει χαρακτηριστικά ο Krugman.

Σύμφωνα με όσα αναφέρει στο δοκίμιό του, ο έλεγχος των οικονομιών των «άλλων» (η έκφραση «άλλων» αποτελεί προσδιορισμό του γράφοντος) επιτυγχάνεται με τρία όπλα: το δολάριο, τις πληροφορίες και την πνευματική ιδιοκτησία. Το γεγονός ότι το δολάριο είναι το κορυφαίο νόμισμα για τις εμπορικές συναλλαγές, αποτελεί από μόνο του ένα ισχυρό όπλο (την ίδια δύναμη είχε και το βρετανικό νόμισμα την εποχή της βρετανικής παντοκρατορίας). Το αμερικανικό νόμισμα κυριαρχεί στις διεθνείς συναλλαγές (διεθνές εμπόριο, χρηματοπιστωτικές και χρηματιστηριακές εργασίες, εμπόριο χρέους κ.ά.) και «οι τράπεζες πρέπει να έχουν πρόσβαση στο χρηματοπιστωτικό σύστημα των ΗΠΑ και να ακολουθούν κανόνες που ορίζει η Ουάσινγκτον». Και αυτή η πραγματικότητα, όπως γράφει ο Krugman, καθιστά το δολάριο υπερόπλο.

Το γεγονός αυτό προσφέρει και ακόμη μία εξίσου αποτελεσματική δύναμη για την οποία ο συγγραφέας αναφέρει τα εξής: «Αλλά υπάρχει ένας άλλος, λιγότερο γνωστός λόγος για τον οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες κατέχουν συντριπτική οικονομική ισχύ. Τα περισσότερα από τα καλώδια οπτικών ινών του κόσμου, τα οποία μεταφέρουν δεδομένα και μηνύματα σε όλο τον πλανήτη, ταξιδεύουν μέσω των Ηνωμένων Πολιτειών». Πρακτικά η διαδικασία της μεταφοράς παρέχει τη δυνατότητα να κατέχουν τη γνώση και τις πληροφορίες για να προωθήσουν και να προστατεύσουν -αν χρειαστεί- τα συμφέροντά τους.

Στο δοκίμιό του ο Krugman αναφέρεται στο βιβλίο «Underground Empire: How America Weaponized the World Economy» («Υπόγεια Αυτοκρατορία: Πώς οι ΗΠΑ εργαλειοποίησαν την παγκόσμια οικονομία») των Henry Farrell και Abraham Newman, το οποίο σύμφωνα με τις βιβλιοπαρουσιάσεις αναφέρεται στο πώς «αργά αλλά σταθερά η Ουάσινγκτον έχει μετατρέψει τα πιο ζωτικά μονοπάτια της παγκόσμιας οικονομίας σε εργαλεία κυριαρχίας σε ξένες επιχειρήσεις και χώρες, είτε είναι αντίπαλοι είτε σύμμαχοι, επιτρέποντας στις ΗΠΑ να διατηρήσουν την παγκόσμια υπεροχή».

Συγκεκριμένα, ο οικονομολόγος αναφέρεται στο θέμα της αξιοποίησης της πνευματικής ιδιοκτησίας ως εργαλείου συγκέντρωσης γνώσης και πληροφοριών που αφορούν την οικονομική δραστηριότητα των «άλλων» γράφοντας τα εξής: «Οπως επισημαίνουν οι Farrell και Newman, οι Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθούν να κυριαρχούν στην κρίσιμη πνευματική ιδιοκτησία - όχι τόσο στο λογισμικό που τρέχει τα τρέχοντα τσιπ ημιαγωγών αλλά στο λογισμικό που χρησιμοποιείται για τον σχεδιασμό περίπλοκων νέων ημιαγωγών, το οποίο εξακολουθεί να είναι μια βασική αγορά. “Η πνευματική ιδιοκτησία των ΗΠΑ”, δηλώνουν οι συγγραφείς, “διατρέχει ολόκληρη την αλυσίδα παραγωγής ημιαγωγών, σαν το παραγάδι ενός ψαρά με αγκαθωτά και δολωμένα αγκίστρια”».

Φυσικά δεν είναι μόνο η Ουάσινγκτον που προσπαθεί να αποκτήσει γεωπολιτικό πλεονέκτημα μέσω της γνώσης και πληροφοριών που αφορούν την οικονομική δραστηριότητα. Οπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, η Κίνα εδώ και καιρό κινείται σε αντίστοιχα μονοπάτια. Επίσης δεν θα πρέπει να υποβαθμίζεται η σημασία των πληροφοριών οι οποίες σχετίζονται με τη διακίνηση χρημάτων που προέρχονται από εγκληματικές δραστηριότητες, όπως για παράδειγμα από τη διακίνηση ναρκωτικών. Αυτό όμως που είναι κρίσιμο συνδέεται με την ανάγκη να τεθούν όρια, προϋποθέσεις και κανόνες στον έλεγχο των μηχανισμών συγκέντρωσης αυτών των πληροφοριών (οι Farrell και Newman παραπέμπουν στην GATT και στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου).

Εύλογα κάποιοι θα παρατηρήσουν: «Και εμάς τι μας νοιάζει;». Φυσικά τα θέματα που ενδιαφέρουν τον καθένα είναι προσωπική υπόθεση, υπό μία προϋπόθεση: να έχει πρόσβαση σε όλες τις πληροφορίες που σχετίζονται με ό,τι συμβαίνει γύρω του. Δυστυχώς όμως στον τόπο μας αυτό που παρατηρείται από τότε που ξεκίνησαν τα μνημόνια μέχρι σήμερα είναι ότι αυτοί που είναι υποχρεωμένοι να παρέχουν τη γνώση και τις πληροφορίες για όσα γίνονται στον κόσμο, δεν ανταποκρίνονται στο καθήκον τους, προφανώς διότι πιστεύουν ότι με αυτόν τον τρόπο μπορούν να χειραγωγήσουν την κρίση και τις επιλογές του ακροατηρίου τους.

Δημοσιογράφος, συγγραφέας