Την παραμονή του Πελοποννησιακού Πολέμου, μια αντιπροσωπεία από την Κόρινθο ταξίδεψε στη Σπάρτη και ο Θουκυδίδης περιγράφει το «κατηγορώ» των Κορινθίων προς τους Σπαρτιάτες. «Οι Αθηναίοι είναι εθισμένοι στην καινοτομία και τα σχέδιά τους χαρακτηρίζονται από ταχύτητα εξίσου στη σύλληψη και στην εκτέλεση· εσείς έχετε το σκεπτικό να κρατάτε ό,τι έχετε, συνοδευόμενο από απόλυτη έλλειψη εφευρέσεων, και όταν αναγκάζεστε να δράσετε, δεν πάτε ποτέ αρκετά μακριά. […] Για να περιγράψει κανείς τον χαρακτήρα τους με μια λέξη, θα μπορούσε να πει ότι γεννήθηκαν στον κόσμο για να μην ξεκουράζονται οι ίδιοι και να μη δίνουν καμία ξεκούραση στους άλλους», παραπονέθηκαν οι Κορίνθιοι.
Αυτό που κάνει το κείμενο εξαιρετικά χρήσιμο, δεν είναι τόσο τα επιχειρήματα όσο η ιεράρχηση των αρετών που θεωρούσαν σημαντικές για την κοινωνία και τη ζωή των ανθρώπων της. Ετσι, αν προσπαθήσει κάποιος να διαβάσει πίσω από τις λέξεις θα αντιληφθεί ότι αυτό που κάνει μια κοινωνία σπουδαία δεν είναι ούτε τα όπλα ούτε ο πλούτος ούτε ο πολυάριθμος πληθυσμός της. Η διαφορά ανάμεσα στη λάμψη και το σκοτάδι μιας κοινωνίας, είναι οι αξίες που διέπουν το κοινωνικό και το πολιτικό της σύστημα. Αν είναι εστιασμένο στον άνθρωπο τότε προοδεύει, αν όμως ο άνθρωπος υποβιβάζεται σε σχέση με τον πλούτο και την ισχύ, τότε οπισθοδρομεί.
Ο Θουκυδίδης καταγράφει και την άποψη των Αθηναίων για τους εαυτούς τους και για την κοινωνία τους, με τον επικήδειο λόγο που ο Περικλής εκφωνεί, φαινομενικά για να επαινέσει τους πολίτες-στρατιώτες που έπεσαν στη μάχη αλλά στην ουσία για να επαινέσει τους νόμους της πόλης (στη λέξη «νόμους» περιλαμβάνει τις παραδόσεις και τα έθιμα και τους κανόνες της κοινωνίας). Ουσιαστικά ο Περικλής παρουσιάζει την αθηναϊκή κοινωνία ως μια κοινωνία του μέτρου και της μετριοπάθειας: τολμηρή αλλά ποτέ βιαστική, ανοιχτή και -κυρίως- ανιδιοτελή. Αυτές οι ιδιότητες κατέστησαν την Αθήνα ένα «σχολείο για όλη την Ελλάδα».
Οπως αναφέρει ο Josiah Ober, καθηγητής Πολιτικών Επιστημών και Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Stanford, στο άρθρο «Advice From Antiquity» («Συμβουλές από την αρχαιότητα»), «ανάμεσα στα αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά της αρχαίας οικονομίας της δημοκρατικής Αθήνας ήταν το σχετικά χαμηλό επίπεδο της εισοδηματικής ανισότητας». Οπως χαρακτηριστικά γράφει «η Αθήνα ήταν τόπος κατοικίας πολλών ξένων “εργαζομένων επισκεπτών” και οι Αθηναίοι απασχολούσαν μεγάλο αριθμό σκλάβων. Αλλά υπολογίζοντας ακόμη και τους δούλους και τους ξένους, η κατανομή του αθηναϊκού εισοδήματος ήταν πολύ λιγότερο άνιση σε σχέση με τις περισσότερες αρχαίες κοινωνίες. […] Παρά το γεγονός ότι δεν έχουμε δεδομένα για να μετρήσουμε τον Δείκτη Ανισότητας σε άλλα αρχαία ελληνικά κράτη, τα θρεπτικά αποδεικτικά στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από την επιστημονική μελέτη των οστών και από μελέτες των συγκριτικών μεγεθών των οικιών είναι συνεπή με ένα ιστορικά χαμηλό επίπεδο ανισότητας».
Τα μαθήματα από την ιστορία της συγκεκριμένης περιόδου είναι πολλά, χρήσιμα και επίκαιρα. Για παράδειγμα, βοηθούν να αντιληφθείς τη δύναμη που έχουν οι κοινωνίες στις οποίες ο άνθρωπος βρίσκεται στο επίκεντρο της πολιτικής. Επίσης σε κάνουν να συνειδητοποιήσεις ότι η πορεία των ιστορικών γεγονότων είναι πάντα σε ροή, αλλά ο χαρακτήρας των ανθρώπων είναι σταθερός. Τέλος, σου αποκαλύπτουν την τύχη των κοινωνιών που εγκαταλείπουν -ή αναγκάζονται να εγκαταλείψουν- αυτές τις αρχές. Για παράδειγμα, η επιδείνωση των εξελίξεων του Πελοποννησιακού Πολέμου είχε ως αποτέλεσμα οι Αθηναίοι να κατηγορήσουν τον Περικλή και να τον ψέξουν για αποφάσεις που είχαν προηγουμένως οι ίδιοι επαινέσει και αποδεχτεί και να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις να βρεθεί στο προσκήνιο ο Αλκιβιάδης, ο οποίος είναι εξίσου ευφυής αλλά απολύτως ιδιοτελής, με την αλαζονεία του να σηματοδοτεί το τέλος της πόλης του.
Τώρα θα αναρωτηθείτε τι σχέση έχουν όλα αυτά με εμάς. Δυστυχώς έχουν. Οι πολιτικές που ακολουθούνται σήμερα έχουν ως αποτέλεσμα: Οι ανισότητες να διευρύνονται, ένα μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων να οδηγείται στην περιθωριοποίηση, οι αξίες να καταπατώνται στο όνομα των ίδιων των αξιών, το πολιτικό σύστημα να συμπεριφέρεται με αλαζονεία (σε κάποιες περιπτώσεις έχουν αποκαλυφθεί συμπεριφορές και επιλογές που εκπορεύονται από την ιδιοτέλεια)… Υπό το πρίσμα αυτό, το ερώτημα που έθεσε πριν από οκτώ χρόνια ο Ober για το «αν η Ελλάδα μπορεί να βρει έναν δρόμο επιστροφής προς το είδος των δημοκρατικών και νομικών θεσμών που θα μπορούσε να προωθήσει μια σύγχρονη άνθηση, ικανή να ανταγωνιστεί εκείνη της ελληνικής αρχαιότητας», είναι εξαιρετικά επίκαιρο.
Δημοσιογράφος, συγγραφέας
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας