Ο καλός βαθμός σημαίνει πείνα

Παρακολουθούσα εμβρόντητος το περιστατικό, αναζητώντας ταυτόχρονα την αιτία της αντίδρασης: άγνοια ή δημιουργία εντυπώσεων; Ο,τι από τα δύο και αν ισχύει ο τηλε-αξιολογητής όφειλε να γνωρίζει ότι οι οίκοι αξιολόγησης του χρέους μιας χώρας δεν αξιολογούν το επίπεδο της οικονομικής κατάστασης των ανθρώπων αλλά τη δυνατότητα της χώρας να πληρώνει τα τοκοχρεολύσια του χρέους της. Υπό το πρίσμα αυτό, σε περιόδους οικονομικής αστάθειας όπως η τωρινή, αυτό που ζυγιάζουν οι αξιολογητές με τον δογματισμό του ιεροεξεταστή, είναι το κατά πόσο οι πολιτικές που εφαρμόζονται από τις κυβερνήσεις υπηρετούν τον συγκεκριμένο αυτό στόχο. Κοντολογίς, τους είναι παγερά αδιάφορο αν ένα ποσοστό των ανθρώπων πεινάει και βρίσκεται στα όρια της φτώχειας, αφού αυτό που τους ενδιαφέρει είναι η παραγωγικότητα και η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας.

Τι σημαίνει αυτό: Οτι σε περιόδους πληθωριστικών πιέσεων, η μεταβολή του επιπέδου μισθών και της δαπάνης για την καταβολή των συντάξεων θα πρέπει να υπολείπεται του πληθωρισμού. Οσο μεγαλύτερη είναι η ψαλίδα μεταξύ αμοιβών και πληθωρισμού (υπάρχει διαφορά μεταξύ πληθωρισμού και ακρίβειας) τόσο περιορίζεται ο κίνδυνος του «πληθωριστικού σπιράλ». Υπό το πρίσμα αυτό, οι πρόσφατες αξιολογήσεις είναι «εύσημα» προς την κυβέρνηση, η οποία με τις επιλογές της καταδικάζει ένα σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού σε αναγκαστική ανέχεια. Αντε τώρα να βάλεις στο κεφάλι του παντογνώστη ότι βελτίωση της βαθμολογίας δεν σημαίνει ευημερία αλλά περισσότερα κέρδη. Κάποιοι θα υποστηρίξουν ότι μεσοπρόθεσμα η αναβάθμιση του αξιόχρεου συντελεί στη συρρίκνωση των δαπανών εξυπηρέτησης του χρέους, σε λιγότερους φόρους και μεγαλύτερες δημόσιες δαπάνες. Θα είχαν δίκιο υπό δύο προϋποθέσεις: Η πρώτη αφορά το ποιοι επωφελούνται, οι ευάλωτοι ή οι πλούσιοι, και η δεύτερη την ποιότητα των αξιολογήσεων και την ευθυκρισία τους.

Οι οικονομολόγοι και οι πολιτικοί επιστήμονες έχουν περάσει δεκαετίες προσπαθώντας να καταλάβουν το πώς οι κυβερνήσεις μπορούν να εξασφαλίσουν καλύτερη πιστοληπτική αξιολόγηση, κυρίως εστιάζοντας σε μια χούφτα οικονομικών δεικτών, όπως είναι το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας, η αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ, η ιστορία των χρεοκοπιών και τα παρόμοια. Οι δείκτες αυτοί ωστόσο μόνοι τους είναι ελλιπείς οδηγοί. Εμπειρογνώμονες όπως ο Daniel Vernazza και ο Jonathan Portes έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η διαδικασία αξιολόγησης είναι πολύ υποκειμενική ή κακώς μελετημένη.

Οι επικριτές των οίκων αξιολόγησης υπενθυμίζουν την απόφαση της Standard & Poor’s να υποβαθμίσει την πιστοληπτική ικανότητα των Ηνωμένων Πολιτειών από ΑΑΑ σε ΑΑ+ (τη δεύτερη υψηλότερη) το 2011. «Είναι δύσκολο να σκεφτεί κανείς κάποιον με λιγότερα προσόντα για να κρίνει την Αμερική, από όσο οι οργανισμοί αξιολόγησης», υποστήριξε ο Paul Krugman μετά την υποβάθμιση. Ο οργανισμός, είπε, «απλώς έφτιαχνε ιστορίες». Και μάλλον είχε δίκιο, αφού η Fitch και η Moody’s δεν έβλεπαν να δικαιολογείται η υποβάθμιση.

Αν μελετήσει κανείς με προσοχή το υπόδειγμα της Αργεντινής κατά την κρίση του 2000, θα ανακαλύψει ότι οι αξιολογητές (Moody’s, S&P και Fitch) συνέβαλαν στην κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος της χώρας. Συγκεκριμένα η Moody’s αρχικά και οι άλλες δύο στη συνέχεια ανακοίνωσαν ότι θεωρούν τις τράπεζες της Αργεντινής σε κατάσταση χρεοκοπίας. Η αξιολόγηση επηρέασε τη στάση των δανειστών τους, οι οποίοι έσπευσαν να περιορίσουν τις ζημιές τους (η έκθεση των ιταλικών τραπεζών ήταν 11 δισ. ευρώ και των ισπανικών ανάλογη). Η χρεοκοπία που ακολούθησε, οδήγησε στην εξαθλίωση εκατομμυρίων Αργεντίνων, σε χρεοκοπίες μικρομεσαίων επιχειρήσεων, σε έκρηξη της εγκληματικότητας, σε…, αλλά για τους οίκους αξιολόγησης αυτά ήταν αδιάφορα. Η δουλειά τους άλλωστε είναι να βαθμολογούν οφειλέτες και πολιτικές. Στην πραγματικότητα, η απαξίωση του αργεντίνικου χρέους έδειξε ότι οι τρεις διαχειριστές έχουν πλέον τη δύναμη και τη δυνατότητα να προκαλούν οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές κρίσεις, ακόμα και σε ισχυρά έθνη.

Η Standard & Poor’s, η Moody’s Investors Service και η Fitch Ratings άρχισαν να ισχυροποιούνται το 1975. Η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς των ΗΠΑ θεσμοθέτησε τον Εθνικά Αναγνωρισμένο Οργανισμό Στατιστικής Αξιολόγησης (ΝRSRO). Η Fitch, η Standard & Poor’s και η Moody’s ήταν ανάμεσα στους οίκους στους οποίους δόθηκε αυτός ο περιζήτητος χαρακτηρισμός. Αυτοί οι τρεις οίκοι στην πραγματικότητα ελέγχουν, διαμορφώνουν και επηρεάζουν την παγκόσμια αγορά χρέους, όχι μόνο ως προς την αξιολόγηση των ομολόγων αλλά και -εμμέσως- ως προς τη δυνατότητα πρόσβασης των ομολόγων σε συγκεκριμένες αγορές. Ενα άλλο στοιχείο είναι η ολιγοπωλιακή διάρθρωση της αγοράς τους: η Standard & Poor’s, η Moody’s και η Fitch κατείχαν πάνω από το 75% της αγοράς το 2007.

Το παράξενο δεν είναι η αλαζονική συμπεριφορά των τηλεπαρουσιαστών, οι οποίοι τη μια μέρα εμφανίζονται ειδικοί σε θέματα χρέους, την επόμενη λοιμωξιολόγοι, τη μεθεπόμενη ειδικοί των μεταφορών, μετά μετεωρολόγοι κ.ο.κ. Αυτό που προκαλεί απορία είναι η αφωνία αυτών που ισχυρίζονται ότι εκπροσωπούν την Αριστερά. Ούτε κουβέντα για τη βαθμολογία και τους βαθμολογητές. Δεν ήξεραν; Φυσικά και ήξεραν, αφού διαθέτουν στα επιτελεία τους σπουδαίους οικονομολόγους.

Δημοσιογράφος, συγγραφέας