Βασικό εισόδημα και εγγύηση εργασίας

Η ανεργία αντιμετωπίζεται από τους ειδικούς ως αναπόφευκτη παράπλευρη ζημιά των οικονομικών διακυμάνσεων του εμπορίου και των σοκ όπως οι πανδημίες και οι χρηματοπιστωτικές κρίσεις. Αλλά το κοινωνικό κόστος αυτού του status quo είναι συγκλονιστικό. Οι άνεργοι συχνά υφίστανται μόνιμη απώλεια εισοδήματος, προβλήματα υγείας και αυξημένη θνησιμότητα. Η οικογένειά τους υποφέρει από μειωμένες προοπτικές υγείας και εκπαίδευσης. Το έγκλημα, η απουσία στέγης, η εγκληματικότητα και η πολιτική αστάθεια συσχετίζονται στενά με την ανεργία.

Πολλοί θεωρούν ότι η ανεργία δεν τους αφορά. Λάθος. Η οικονομική κρίση που ξεκίνησε με τη χρεοκοπία και η πιο πρόσφατη πανδημία έδειξαν ότι κανείς δεν μπορεί να αισθάνεται ασφαλής με τη δουλειά του. Η εμπειρία της πανδημίας είναι αποκαλυπτική: καθώς ξεκίνησαν τα lockdown και οι επιχειρήσεις έκλεισαν, άνθρωποι που δεν περίμεναν ποτέ να χρειαστούν κυβερνητική βοήθεια άρχισαν να πανικοβάλλονται όταν χάθηκαν οι μισθοί τους. Πολλοί στράφηκαν σε κοινωνικά προγράμματα και ανακάλυψαν ότι δεν πληρούν τις προϋποθέσεις, ενώ όσοι πληρούσαν τις προϋποθέσεις διαπίστωσαν ότι το επίπεδο των παροχών για τις οποίες ήταν επιλέξιμοι δεν πλησίαζε τα βασικά έξοδά τους.

Στην πραγματικότητα η πανδημία αποκάλυψε τον βαθμό στον οποίο η ασφάλιση ανεργίας και άλλα κοινωνικά προγράμματα δεν κατάφεραν να συμβαδίσουν με την εξέλιξη της αγοράς εργασίας, αφού τα προγράμματα που εφαρμόστηκαν είχαν τον χαρακτήρα του προσωρινού και του αποσπασματικού καθώς συνδέθηκαν με μια συγκεκριμένη καταστροφή, την πανδημία, και καταργήθηκαν όταν επέστρεψε η κανονικότητα ή τέλος πάντων αυτό που το πολιτικό σύστημα χαρακτηρίζει ως κανονικότητα. Μήπως όμως το προσωρινό δεν είναι παροδικό;

Η κρίση στην ενέργεια, στις πρώτες ύλες και στα τρόφιμα, που συνδέθηκε με τον πόλεμο στην Ουκρανία -και σήμερα με τις εξελίξεις στην Μέση Ανατολή-, έδειξε ότι από εδώ και πέρα αυτό που οι πολιτικοί ονομάζουν «κρίσεις» δεν θα είναι ένα «δυσάρεστο διάλειμμα» σε μια ασφαλή ζωή, αλλά χαρακτηριστικό μιας νέας κανονικότητας στην οποία θα κυριαρχούν οι εντάσεις, οι αντιπαραθέσεις, οι αντιπαλότητες, ακόμα και οι συγκρούσεις.

Ο ακήρυκτος οικονομικός πόλεμος των ΗΠΑ με την Κίνα, η αντιπαράθεση της Δύσης με τη Ρωσία, οι διάφοροι συνασπισμοί όπως οι BRICS, που έχουν έκδηλα χαρακτηριστικά αντιπαλότητας, ο φονταμενταλισμός είναι απτά σημάδια της νέας συγκρουσιακής πραγματικότητας. Και για να γίνουν τα πράγματα χειρότερα, στα προηγούμενα θα πρέπει να προστεθεί και ο ψηφιακός μετασχηματισμός των οικονομιών που ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη και ο οποίος, σύμφωνα με τους ειδικούς, μέχρι το 2030 θα κοστίσει εκατοντάδες εκατομμύρια θέσεις εργασίας σε ολόκληρο τον κόσμο. Ολα αυτά δείχνουν ότι στο εγγύς μέλλον η επισφάλεια της εργασίας, που εκδηλώνεται είτε με ανεργία είτε με τον φόβο της απώλειας της εργασίας, θα αποτελέσει ένα από τα στοιχεία της ταυτότητας της νέας εποχής.

Φυσικά το κυρίαρχο πολιτικό σύστημα αποφεύγει να αναφερθεί στο θολό μέλλον της εργασίας. Δυστυχώς το ίδιο ισχύει και για την Αριστερά, η οποία, αντί να διαμορφώνει θέσεις και προτάσεις για τον εργασιακό Αρμαγεδδώνα που πλησιάζει, αναλίσκεται σε ανούσιες γενικόλογες αναφορές οι οποίες σίγουρα δεν βοηθούν τους ανθρώπους της εργασίας να αντιληφθούν την απειλή, η οποία δεν είναι τόσο μακριά όσο υπονοεί η ανυπαρξία προτάσεων. Και η πραγματικότητα είναι ότι σήμερα το φάντασμα της κοινωνίας των 2/3 γίνεται πραγματικότητα.

Με τα σημερινά δεδομένα οι μοναδικές ρεαλιστικές ασφαλιστικές δικλίδες για να αποτραπεί η κατάρρευση της αγοράς εργασίας είναι δύο: η καθιέρωση βασικού εισοδήματος και η εγγύηση της εργασίας. Η κάθε μία ξεχωριστά ή ο συνδυασμός τους θα μπορούν να εξασφαλίσουν μία -έστω- ασταθή κοινωνική ισορροπία και να αποτρέψουν τον ολοκληρωτισμό που ιστορικά παραμονεύει για να εκμεταλλευτεί την εξαθλίωση.

Το πραγματικό βασικό εισόδημα δεν είναι ένα βραχυπρόθεσμο επίδομα έκτακτης ανάγκης, αλλά ένα μόνιμο πρόγραμμα που προσφέρει μια προβλέψιμη πληρωμή σε τακτική βάση και εξαρτάται από ένα προοδευτικό φορολογικό σύστημα, το οποίο θα εξασφαλίζει μέρος των πληρωμών από τους υψηλόμισθους. Ισως το πιο κοινό επιχείρημα εναντίον ενός βασικού εισοδήματος είναι ότι όσο ωφέλιμο και αν είναι, είναι απλά πολύ ακριβό. Ομως το να βλέπεις το βασικό εισόδημα ως δαπάνη είναι ο λανθασμένος τρόπος να το δεις. Είναι μια επένδυση στο είδος της κοινωνίας που θέλουν οι άνθρωποι -αυτή που εκτιμά και επενδύει στην υγεία, την εκπαίδευση και την ασφάλειά τους.

Η εγγύηση εργασίας είναι ένα μόνιμο, χρηματοδοτούμενο κεντρικά, αλλά διοικούμενο τοπικά πρόγραμμα, που θα παρέχει ευκαιρίες απασχόλησης με βιώσιμους μισθούς σε όσους αναζητούν τέτοια εργασία. Η εφαρμογή της συμβάλλει τόσο στην εξασφάλιση ενός πραγματικού πακέτου ελάχιστου μισθού και παροχών όσο και στη διαμόρφωση καλύτερων αμοιβών όσων έχουν ήδη εργασία, αφού θα αναγκάσει τους εργοδότες που πληρώνουν μισθούς φτώχειας να υπερβούν την αμοιβή της εγγυημένης εργασίας εάν επιθυμούν να διατηρήσουν τους εργαζομένους τους.

Για το κυρίαρχο πολιτικό σύστημα, το οποίο έχει αναδείξει τον πλούτο σε «σωτήρα» και την εργασία σε «επαίτη», πολιτικές σαν και αυτές που βασίζονται στην αναδιανομή εισοδήματος είναι αδιανόητες. Για την Αριστερά όμως, η οποία τις τελευταίες δεκαετίες έχασε την ταυτότητά της προσπαθώντας να ισορροπήσει τις αρχές της με τον «κυβερνητικό ρεαλισμό», η επιστροφή στις ρίζες (στην αξιοπρέπεια της εργασίας), το βασικό εισόδημα και η εγγύηση της εργασίας μπορεί να αποδειχτούν το ισχυρότερο επιχείρημα απέναντι σε όσους την αντιμετωπίζουν ως παρωχημένη και επομένως αχρείαστη.

*Δημοσιογράφος, συγγραφέας