Τί πόλη θέλουμε;

«Οι πόλεις είναι ένα σύνολο πραγμάτων: απομνημονεύσεων, επιθυμιών, σημείων μιας γλώσσας, οι πόλεις είναι τόποι ανταλλαγών, όπως εξηγούν όλα τα βιβλία της οικονομίας, αλλά οι ανταλλαγές αυτές δεν είναι μονάχα ανταλλαγές εμπορευμάτων, είναι και ανταλλαγές λέξεων, πόθων, αναμνήσεων», γράφει ο Ίταλο Καλβίνο στις «Αόρατες πόλεις».

Τα τελευταία χρόνια, η Αθήνα έχει μετατραπεί σε τόπο ανταλλαγής εμπορευμάτων. Η Ομόνοια απέκτησε νέο συντριβάνι για να ικανοποιηθούν τα ξενοδοχεία και τα διαμερίσματα βραχυχρόνιας μίσθωσης τύπου airbnb που έχουν εισβάλλει στο κέντρο πόλης, υφαρπάζοντας το δικαίωμα στη στέγαση, εκτοπίζοντας τους κατοίκους, λόγω της υπέρμετρης αύξησης των τιμών των ακινήτων. Τα τραπεζοκαθίσματα έχουν καταλάβει τον δημόσιο χώρο. Ακόμα και οι νέες πέργκολες που μπήκαν στον Σύνταγμα, ως σκιερές διαδρομές, έχουν κλειστεί περιμετρικά και μετατραπεί σε χώρους εκτόνωσης των McDonalds. Η καθημερινότητά μας καθορίζεται από επενδυτές, υπεργολάβους και τουρίστες.

Οι προσβάσιμοι σε όλους υπαίθριοι δημόσιοι χώροι, όπως η πλατεία Εξαρχείων, ο Λόφος Στρέφη, η Ακαδημία Πλάτωνος και το Πάρκο Δρακοπούλου αποτελούν καθημερινά πεδία αντιπαράθεσης διοίκησης και κατοίκων. Η πλατεία Κολωνακίου - έργο εμβληματικών αρχιτεκτόνων, της Σουζάνας και του Δημήτρη Αντωνακάκη - καταστράφηκε ολοσχερώς, δέντρα μεγάλα και πλούσια ξεριζώθηκαν χωρίς καμιά διαβούλευση. Το θέατρο του Ζενέτου στον Λυκαβηττό ξανάνοιξε, με τον λόφο όμως να βρίσκεται σε άθλια κατάσταση. Σκουπίδια, ξεχαρβαλωμένα παγκάκια και κιγκλιδώματα στα μονοπάτια, διαλυμένο «πράσινο». 

Και βέβαια ο ανεκδιήγητος «Μεγάλος Περίπατος» που κατέληξε σε «Διαπλάτυνση πεζοδρομίων», ήρθε να αποτυπώσει περίτρανα την κατασπατάληση του δημοσίου χρήματος, την αδιαφάνεια και τη μη αποτελεσματική διαχείριση, που διατρέχει όλη την διακυβέρνηση Μπακογιάννη. Λίγοι γνωρίζουν ότι το 2021 -όπως αποκάλυψε τότε η Ανοιχτή Πόλη- η δημοτική αρχή επέλεξε να καταργήσει το ποσό των 3,5 εκατ. ευρώ, που προορίζονταν για μελέτη καταγραφής του υφιστάμενου δικτύου και αντιπλημμυρικής θωράκισης του αστικού ιστού της Αθήνας, για να το «επενδύσει» στην Πανεπιστημίου. Αντί να ενισχύσει τις υποστελεχωμένες Υπηρεσίες Πρασίνου και να επενδύσει σε νέα δίκτυα υποδομών και τη συντήρησή τους, σπαταλήθηκαν εκατομμύρια ευρώ για ένα «διακοσμητικό» έργο, την ώρα που οι γειτονιές της πόλης είναι αφημένες στην τύχη τους. 

Η Ανοιχτή Πόλη αναζητά μια κοινωνικά δίκαιη Αθήνα με αλλαγή προτεραιοτήτων και ισότιμη αντιμετώπιση των επτά κοινοτήτων. Δεν μπορεί στην 6η Δημοτική Κοινότητα να αντιστοιχεί μόνο 1 τμ πρασίνου ανά κάτοικο, ενώ η οδηγία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας να συνιστά 9 τμ. Η συμπερίληψη όλων -σε συνδυασμό με τη χωρική και κοινωνική ισότητα- είναι βασικά ζητούμενα. Aπό τα μεγαλεπίβολα και κοστοβόρα πλάνα, να εστιάσουμε σε επεμβάσεις στη μικροκλίμακα των γειτονιών.

Σε μόνιμο καθεστώς «κατάστασης εξαίρεσης», η Αθήνα και ο δημόσιος χώρος της μεταλλάσσονται. Ο χώρος ως κοινό αγαθό εξαϋλώνεται και εμπορευματοποιείται, η πρόσβαση εμποδίζεται. Το κοινωνικό κράτος χάνεται και μαζί του συμπαρασύρει τον δημόσιο χώρο. Οι πλατείες γίνονται πάρκα τσέπης. Ο χαώδης αστικός στροβιλισμός συρρικνώνεται, περιορίζοντας την απρόσκοπτη κυκλοφορία ανθρώπων, σχέσεων, ιδεών και γεγονότων. Η Αθήνα μεταμορφώνονται σε αποστειρωμένη άρρυθμη πόλη. Χωρίς σινεμά, βιβλιοθήκες, ασφαλή σχολικά κτίρια, επαρκή πάρκα.

Δημοκρατική διακυβέρνηση και συμμετοχή 

Είναι σαφές ότι πρέπει να αλλάξουμε μοντέλο διαχείρισης στην αυτοδιοίκηση. Από την αδιαφάνεια, τον συγκεντρωτισμό και το κλειστό δημαρχοκεντρικό μοντέλο προς μια ανοιχτή και πολυδύναμη δημοκρατική διακυβέρνηση, με ενεργή συμμετοχή των κατοίκων μέσω της χρήσης ψηφιακών εργαλείων. Να δοθεί έμφαση στην αποκέντρωση αρμοδιοτήτων και πόρων προς τις επτά Δημοτικές Κοινότητες, με διάχυση των παρεμβάσεων στη μικρή κλίμακα γειτονιάς. Προτείνουμε ως βασικό εργαλείο οικονομικής διαχείρισης τον συμμετοχικό προϋπολογισμό που δεν επικυρώνεται απλά από Συμβούλια, αλλά συνδιαμορφώνεται από όλους. Αποφασίζουμε μαζί πού θα κατανεμηθούν οι πόροι του ετήσιου δημοτικού προϋπολογισμού, δίνοντας τις σωστές προτεραιότητες στις οποιεσδήποτε παρεμβάσεις. Χαράσσεται μια δυναμική στρατηγική που έχει τη στήριξη όλων, παράγοντας τελικά το διαφανές και βιώσιμο αποτύπωμα που θα μεταμορφώσει την Αθήνα σε πόλη για να ζεις. 

Αντιμετώπιση της στεγαστικής κρίσης – πολυλειτουργική πόλη

Για να κερδίσουμε το στοίχημα της από-τουριστικοποίησης του κέντρου και να δοθεί η Αθήνα στους κατοίκους της, χρειαζόμαστε ένα άλλο αναπτυξιακό μοντέλο: αυτό της εξισορρόπησης του τουρισμού με άλλες λειτουργίες της πόλης. Ενισχύουμε τη μικρομεσαία επιχειρηματικότητα, την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία, αλλά και παραδοσιακές δραστηριότητες που τείνουν να εξαφανιστούν, όπως εργαστήρια υποδηματοποιίας, αργυροχρυσοχοΐας κτλ. Επενδύουμε σε ένα συνεκτικό πρόγραμμα πολιτισμού και δημιουργικής οικονομίας. 

Το πρόγραμμα της Ανοιχτής Πόλης περιλαμβάνει ένα ολιστικό σχέδιο για την κοινωνική βιωσιμότητα της πόλης. Σ’ αυτό περιλαμβάνεται η Ίδρυση Δημοτικού Φορέα Στεγαστικής Πολιτικής για την αντιμετώπιση της στεγαστικής κρίσης, μέσω της προστασία της κατοικίας, την ανάπτυξη δημοτικής κοινωνικής και οικονομικά προσιτής κατοικίας, αλλά και την προώθηση συνεταιριστικών μοντέλων στέγασης. Θέλουμε μέσω δημοσίων επενδύσεων, η κατοικία να επαναπροσδιοριστεί ως κοινωνικό αγαθό και όχι ως κερδοσκοπικό προϊόν, με εφαρμογή ρυθμιστικού πλαισίου στη βραχυχρόνια μίσθωση και άμεση έκδοση Κοινής Υπουργικής Απόφασης, όπως αυτή προβλέπεται στο νόμο 4472/2017. Η Βαρκελώνη κατάφερε και έβαλε φραγμούς στην βραχυχρόνια μίσθωση, με την ενεργή υποστήριξη της δημάρχου της Άντα Κολάου, εμείς γιατί όχι;

Συμμετοχικός σχεδιασμός και διαβούλευση

Η Αθήνα μπορεί να εκπλήξει, να γίνει πρότυπο διαχείρισης του δημόσιου χώρου, με μικρής κλίμακας στοχευμένες αστικές παρεμβάσεις, επενδύοντας σε νέους τρόπους λήψης αποφάσεων: στη συλλογική διαβούλευση και στον συμμετοχικό σχεδιασμό με κατοίκους και φορείς. Στο Γκέτεμποργκ, ο Δήμος μαζί με τους βερολινέζους αρχιτέκτονες raumlabor έφτιαξαν έναν δημόσιο χώρο σάουνας, ενώ η καταλανική κοοπερατίβα Lacol με τη συμβολή του Δήμου Βαρκελώνης ανέγειραν την πρώτη συνεταιριστική πολυκατοικία.

Η Ανοιχτή Πόλη προωθεί την κουλτούρα του συμμετοχικού σχεδιασμού. Καλεί αρχιτεκτονικές ομάδες σε συνεργασία με την Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου και τους κατοίκους των επτά κοινοτήτων σε ισάριθμες πιλοτικές παρεμβάσεις, που γεννήθηκαν μέσα από τον δημιουργικό διάλογο της προηγούμενης τετραετίας στις Κοινότητες με μέλη της Ανοιχτής Πόλης και κατοίκους. 

Η συνεργασία των αρχιτεκτονικών ομάδων με φορείς και μαζικά κινήματα πόλης, με τη χρήση εναλλακτικών μεθόδων διαχείρισης και συλλογικής δράσης, μπορούν να διασώσουν σημαντικής αρχιτεκτονικής/πολιτιστικής και ιστορικής αξίας κτίρια και υπαίθριους χώρους, να αλλάξουν δημιουργικά τη χρήση τους αναλόγως τις ανάγκες της κάθε κοινότητας και να συμβάλλουν σε έναν εποικοδομητικό διάλογο πάνω στον δημόσιο χώρο της πόλης.

Από την ανάπλαση στην περιοχή του Αγίου Παύλου (1η Δ.Κ.), του Άλσους Παγκρατίου (2η Δ.Κ.) και την αναδιαμόρφωση του Πολιτιστικού Κέντρου Κάτω Πετραλώνων (3η Δ.Κ.) ως την διαμόρφωση των χώρων που θα προκύψουν από την υπογειοποίηση των σιδηροδρομικών γραμμών (4η Δ.Κ.), την ανάπλαση της παρόχθιας ζώνης του ρέματος Ποδονίφτη (5η Δ.Κ.), την αποκατάσταση του δημοτικού κτιρίου επί της οδού Σωζοπόλεως 24 για εκπαιδευτικές και πολιτιστικές χρήσεις (6η Δ.Κ.) και την ανάπλαση ελεύθερων χώρων αναψυχής στα Κουντουριώτικα (7η Δ.Κ.).

Δίνουμε φωνή στις γειτονιές. Η μάχη για ένα καλύτερο δομημένο περιβάλλον είναι μια συλλογική προσπάθεια, που θα απαιτήσει τη δύναμη και τη γνώση του καθενός. Η συλλογική διάνοια των κατοίκων, η εξουσία από τα κάτω προς τα πάνω, οι ενεργοί πολίτες και οι διαδικασίες διαβούλευσης είναι αυτά που θα παράξουν την αυθόρμητη και προγραμματικά επιθυμητή πόλη, θα δημιουργήσουν ρωγμές στις βεβαιότητες. Μια πόλη ελπίδας.

Περιβαλλοντικά και κοινωνικά βιώσιμη πόλη

Θέλουμε μια πόλη ανθρώπινη, προσβάσιμη σε όλους, κοινωνικά & περιβαλλοντικά βιώσιμη, πράσινη, ασφαλή, λειτουργική, καθαρή. Με ενισχυμένες δημοτικές υπηρεσίες: παιδικούς σταθμούς, ιατρεία, χώρους άθλησης, γηροκομεία, τόπους πολιτισμού, με σωστή διαχείριση των απορριμάτων, ανακύκλωση και κομποστοποίηση, με χάραξη «κατασκευαστικής πολιτικής δημόσιων χώρων», με δημιουργία ενεργειακών κοινοτήτων για παραγωγή ρεύματος και δωρεάν διάθεσή του στους οικονομικά ευάλωτους, με μοντέλο γειτονιάς 15 λεπτών, με αναβάθμιση του δικτύου για αδέσποτα και ζώα συντροφιάς, με μηδενική ανοχή σε διακρίσεις. Aπό τα αποσπασματικά έργα βιτρίνας πάμε σε έργα ενεργειακής & περιβαλλοντικής οχύρωσης των πόλεων. Η Ανοιχτή Πόλη δημιουργεί πράσινες διαδρομές και γραμμικά πάρκα, με αντικατάσταση των μη υδατοπερατών υλικών, με φυτεύσεις υψηλού πρασίνου και ένταξη υποδομών βιώσιμης κινητικότητας- ποδηλατοδρόμους και δημοτικά ΜΜΜ. Η Αθήνα πρέπει να γίνει καταπράσινη αν θέλουμε μια πόλη περιβαλλοντικά βιώσιμη και ανθεκτική, αν θέλουμε να αναπνέουμε επαρκώς. Ούτε φυστικί, ούτε βεραμάν. Πράσινη. 

*Αρχιτέκτων μηχανικός, υποψήφια δημοτική σύμβουλος στον Δήμο της Αθήνας με τον συνδυασμό «Ανοιχτή Πόλη» με επικεφαλής Κώστα Ζαχαριάδη