Kαταρχήν θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι η εκτίμηση της περιόδου επαναφοράς όταν υπάρχουν μετρήσεις λίγων σχετικά χρόνων (π.χ. 40 χρόνια) σε ένα πράγματι σπάνιο γεγονός, δεν είναι μια αδιαφιλονίκητη διαδικασία. Αντί της εμπειρικής κατανομής, χρησιμοποιούνται θεωρητικές κατανομές που προσεγγίζουν το δείγμα. Επομένως, η εκτίμηση της περιόδου επαναφοράς μονοσήμαντα με έναν ακριβή αριθμό, αλλά και ακόμη περισσότερο το πότε θα επαναληφθεί το γεγονός είναι ένα σοβαρό θεωρητικό λάθος. Η περίοδος επαναφοράς ορίζεται με βάση τον μέσο όρο και τη γεωμετρική κατανομή.
Ωστόσο, από την εμπειρία μας και από το συνταίριασμα θεωρητικής κατανομής στο δείγμα προκύπτει ότι επρόκειτο για μία πολύ σπάνια πλημμύρα που θα προκαλούσε μεγάλες δυσκολίες. Για παράδειγμα στη Ζαγορά καταγράφηκε περίπου το μέσο ετήσιο ύψος βροχής στο μελετώμενο επεισόδιο βροχής.
Ωστόσο, το γεγονός ότι επρόκειτο για ποτάμια πλημμύρας και όχι για αιφνίδια πλημμύρα (π.χ. Μάνδρα), σε συνδυασμό με τους χάρτες πλημμυρισμού, έδινε κάποιο χρόνο για τη διαχείριση της κρίσης. Η πλήρης αποφυγή σημαντικών ζημιών σε ένα τόσο σπάνιο γεγονός είναι αδύνατη, ωστόσο είναι (και ήταν) δυνατός ο μετριασμός των επιπτώσεων. Η διακινδύνευση λοιπόν εξαρτάται και από τη διαχείριση της κρίσης, αλλά και από τη δυνατότητα ανάκαμψης. Είχαν λάβει αυτοί που παίρνουν τις αποφάσεις υπόψη την ύπαρξη πλημμυρικών χαρτών με μεγάλη περίοδο επαναφοράς; Υπήρξε έγκαιρη και αποτελεσματική εκκένωση του Παλαμά και των κτηνοτροφικών μονάδων ή υπήρξε άμεση εμπλοκή του στρατού; Η γενναία στήριξη των γεωργών και κτηνοτρόφων, ακόμη και με διαγραφή χρεών, καθώς και άλλα μέτρα, θα προσέδιδαν πράγματι μια πραγματική δυνατότητα ανάκαμψης. Διαφορετικά, τα χρέη θα πνίξουν τους παραγωγούς σε μία από τις πιο αποδοτικές περιοχές της Ελλάδας.
Υπάρχει μία άλλη απορία σχετικά με την επικαιροποίηση των χαρτών πλημμύρας και τη σύμπλευση του «Ιανού» με τον «Daniel». Δεν είναι απίθανο να συμπλεύσουν δύο σπάνια γεγονότα, έστω και αν αντιστοιχεί μια μικρή πιθανότητα. Πάντως δεν μπορεί να αποκλειστεί και η επίδραση της κλιματικής αλλαγής. Με βάση αυτές τις αβεβαιότητες, νέα μαθηματικά εργαλεία όπως οι πιθανότητες συζεύξεων (αντί των ομβρίων καμπυλών), η ασαφής λογική (π.χ., για την εκτίμηση της περιόδου επαναφοράς με υβριδικά μοντέλα) κ.ά. πρέπει να υιοθετηθούν από το μελετητικό κατεστημένο και αποτελούν μεθόδους πάνω στις οποίες ήδη εργάζονται νέοι ακαδημαϊκοί και ερευνητές. Πάντως θα συμφωνήσω ότι θα πρέπει να γίνουν ευρύτερες αναθεωρήσεις σε όλο το φάσμα του σχεδιασμού, π.χ. στη θεώρηση της περιόδου επαναφοράς για στραγγιστικά έργα έως την πιο ενδελεχή υδρολογική μελέτη στη λεκάνη απορροής.
Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να υπάρξει ένας ολοκληρωμένος διεπιστημονικός σχεδιασμός λαμβάνοντας υπόψη όλη τη λεκάνη απορροής. Φαραωνικά έργα μπορεί να δυσχεράνουν σημαντικά τη διόδευση των πλημμυρικών νερών κατάντη. Έργα ορεινής υδρονομίας, καθώς και άλλες λύσεις φυσικής βάσης θα πρέπει να προτιμηθούν. Στη διεπιστημονική αυτή προσέγγιση εμπλέκεται ακόμη και η χωροταξία-πολεοδομία, π.χ. για τις περιοχές πλημμυρισμού μικρής σχετικά περιόδου επαναφοράς, διαμορφώνοντας κατάλληλα τις χρήσεις γης. Σε κάθε περίπτωση δεν είναι δυνατό να κλείνουμε τα ρέματα για να εξασφαλίσουμε δήθεν δημόσιο χώρο, αλλά τα ρέματα θα πρέπει να διατηρούνται μαζί με μία παρόχθια βλάστηση που θα παίζει και τον ρόλο μιας πρώτης αντιπλημμυρικής προστασίας αλλά και αναψυχής για τις συνθήκες κανονικότητας (θετικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση του Πεδιαίου ποταμού στην Κύπρο). Η έγκαιρη προειδοποίηση, η ύπαρξη σχεδίων ετοιμότητας, η ενημέρωση του πληθυσμού προφανώς θα οδηγήσουν στον μετριασμό των επιπτώσεων.
Η άμεση ανάγκη για αντιπλημμυρικό σχεδιασμό δεν αφορά μόνο τις πεδινές εκτάσεις, αλλά πολλές περιοχές τις χώρας. Δυστυχώς, τα έργα αυτά έχουν μια χρησιμότητα (μάλλον αναγκαιότητα) που υπερβαίνει την τετραετία και ακόμη χειρότερα (ειρωνικό σχόλιο) δεν είναι εμφανή πολλές φορές. Πέρα από την κλιματική κρίση, η έντονη αστικοποίηση σε μικρές λεκάνες απορροής μπορεί να διαμορφώσει εκρηκτικούς κινδύνους (π.χ. Μάνδρα ή Αγία Πελαγία στην Κρήτη). Επιπλέον, τα αστικά δίκτυα ομβρίων που έχουν υπερβεί έναν χρόνο ζωής θα πρέπει να ελεγχθεί πώς λειτουργούν στις νέες συνθήκες και κανονισμούς ασφαλείας. Επομένως, για να μη μένουμε στον δεύτερο όροφο, χρειάζεται μια ριζική αναπροσαρμογή στην αντιμετώπιση της πλημμυρικής διακινδύνευσης.
Ίσως, η διάτρητη αντιπλημμυρική προστασία αποτελεί ακόμη έναν δείκτη της μη βιώσιμης περιβαλλοντικά-κοινωνικά-οικονομικά ανάπτυξης που προηγήθηκε και που δυστυχώς φαίνεται πως, παρά την κατάρρευση και το μνημόνιο, ούτε η προοδευτική παράταξη (στις διάφορες μορφές) μπόρεσε να συλλάβει, αδυνατώντας να διακρίνει τις πολλαπλές διαστάσεις και την πραγματική ένταση αυτής της μη βιωσιμότητας.
* Αναπληρωτής καθηγητής ΔΠΘ, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών ΔΠΘ
