Τον καιρό που λιώνουν τα χιόνια στα βουνά και αρχίζει η φύση να ξαναγεννιέται, ακριβώς εκεί που υποχωρεί το χιόνι, βγαίνει ένα όμορφο λουλούδι που το λένε «διώχνη». Το ίδιο λουλούδι βγαίνει και το φθινόπωρο, με τα πρωτοβρόχια.
Πρόκειται για μια εξόχως διακριτική και συνάμα ποιητική παρουσία στον τόπο, για ένα ιδιαίτερο σύμβολο που συνδέει τη φύση με την κοινωνία και τον πολιτισμό. Πρόκειται για την κοινωνικοποίηση ενός φυσικού στοιχείου, για τη μετατροπή του σε πολιτισμικό. Πρόκειται για μια παράδοση που αποτυπώνει με τον πλέον εύγλωττο τρόπο μια σημαντική πτυχή της οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας του ορεινού χώρου.
Η διώχνη, με άλλα λόγια, συμπυκνώνει συμβολικά την ενότητα φύσης-πολιτισμού, θυμίζοντάς μας αυτή την αξεδιάλυτη σχέση που έρχεται σε αντίθεση με την κυρίαρχη στη σύγχρονη κοινωνία αντίληψη περί διχοτομίας ανάμεσα στα δύο.
Τι σχέση, όμως, έχει όλο αυτό με την αποικιοκρατία, νέα ή κρυφή; Αν σκάψουμε λίγο, αν ξύσουμε λίγο την επιφάνεια, θα ανακαλύψουμε μια άλλη βαθιά επιφάνεια, που θα έλεγε και ο ποιητής, μια βαθιά δομή, που δεν φαίνεται με γυμνό μάτι, ιδιαίτερα με ένα μάτι που είναι εκπαιδευμένο στο άκριτο βλέμμα.
Ας ρίξουμε λοιπόν ένα κριτικό βλέμμα στο βάθος της πραγματικότητας, αυτής της πραγματικότητας που κρύβουν οι μηχανισμοί χειραγώγησης της κοινής γνώμης, οι μηχανισμοί του οικονομισμού που έχει κατισχύσει, έχει καταστεί κυρίαρχος παράγοντας στα πολιτικά πράγματα, σε τέτοιο βαθμό που αναρωτιέται κανείς «ποιος κυβερνά αυτόν τον κόσμο», οι πολιτικοί ή οι εντολείς τους, τα οικονομικά συμφέροντα σε ένα παγκοσμιοποιημένο πλαίσιο;
Εχουμε, λοιπόν, και λέμε. Σε ό,τι αφορά το φυσικό περιβάλλον, αυτό αντιμετωπίζεται σαν οικονομικός πόρος, σαν εφαλτήριο μεγέθυνσης της οικονομίας, αποκομμένο φυσικά από την πολιτισμική και εν γένει την ιστορική του διάσταση σε συμβολικό επίπεδο και, πάνω από όλα, δεν λαμβάνεται υπόψη ο πεπερασμένος χαρακτήρας του, το γεγονός ότι η καταστροφή παραμονεύει, αν συνεχίσουμε με αυτή την πρακτική, περιφρονώντας το γεγονός ότι είμαστε μέρος του και όχι κυρίαρχοί του, όπως επίσης και ότι το έχουμε δανειστεί από τις επόμενες γενιές.
Ετσι, βιώνουμε στους τόπους μας μια λαίλαπα δήθεν ανάπτυξης, που την έχουν βαφτίσει «Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας», και στο όνομά της προωθείται μια αιχμαλωσία των τοπικών κοινωνιών, με στόχο την κατασπάραξη του φυσικού τους και ταυτόχρονα πολιτισμικού τους περιβάλλοντος και, εν τέλει, της ίδιας της συλλογικής τους μνήμης, που είναι συνυφασμένη με τοπόσημα ιδιαίτερης συμβολικής αξίας.
Αυτή η άλωση και του πολιτισμικού μέσω του φυσικού περιβάλλοντος συμπληρώνεται από τη διείσδυση του ιδιωτικού τομέα στην παιδεία και στα πολιτιστικά δρώμενα, με στόχο την εμπορευματοποίηση αυτών των κοινών αγαθών και την ισοπέδωση και της πολιτισμικής πολυμορφίας στο όνομα της «πολιτιστικής ανάπτυξης», που εκφράζεται από ποικιλώνυμους χορηγούς και ιδιώτες και τείνει να αφοπλίσει πολιτιστικά την έτσι κι αλλιώς υπό ερήμωση επαρχία με μια «εκπολιτιστική δραστηριότητα», με απώτερο σκοπό το οικονομικό όφελος.
Ολο αυτό καθιστά τους κατοίκους ιθαγενείς, που καλούνται να καταναλώσουν «διάφορες κουλτούρες» στο πλαίσιο μιας ρητορικής περί «πολυπολιτισμικότητας», που μας πάει στον «μετα-πολιτισμό», δηλαδή «στον χαμό».
Οπως και να ονομάσουμε αυτές τις νέες εξελίξεις, βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα απειλή υποταγής και αιχμαλωσίας της περιφέρειας, που, εάν δεν βρει αντίσταση από τις ίδιες τις τοπικές κοινωνίες, σε ένα σύντομο χρονικό διάστημα θα βρισκόμαστε προ της απειλής μιας ερημοποίησης, τόσο περιβαλλοντικής όσο και πολιτισμικής. Μήπως πρέπει να κάνουμε τη διώχνη σύμβολο αντίστασης;
*Καθηγητής Κοινωνικής Λαογραφίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
