ΑΝΑΛΥΣΗ*
Για εφτά συνεχόμενα χρόνια, η Κύπρος ταλανίζεται από τις μη ελεγχόμενες μεταναστευτικές ροές, εφαρμόζοντας ασυνάρτητες πολιτικές και μέτρα. Στο κέντρο πρώτης υποδοχής Πουρνάρα κοντά στην Πράσινη Γραμμή, εκατοντάδες παράτυποι μετανάστες συνωστίζονται σε άθλιες συνθήκες διαβίωσης.
Οι πολιτικές ένταξης μεταναστών έχουν καταργηθεί. Καμία ουσιαστική αλλαγή δεν υπάρχει στην απασχόληση αλλοδαπών. Ο φράχτης κατά μήκος της Πράσινης Γραμμής που χωρίζει το νησί και οι πρακτικές για επαναπροωθήσεις (push-backs) γίνονται κανόνας που παραπέμπουν σε «σκληρό σύνορο». Η φραγή στις αναγνωρίσεις ασύλου επιβαρύνει τη διεθνή θέση της Κύπρου, καθώς αντιβαίνει στη Συνθήκη της Γενεύης και τις οδηγίες της Ε.Ε.
Τρύπες στο νερό
Τα πλείστα μέτρα για ανάσχεση των μη ελεγχόμενων ροών μεταναστών αποδείχτηκαν… τρύπα στο νερό. Το 2022 άγγιξαν νέο ρεκόρ: 22 χιλιάδες άνθρωποι. Η διαχείριση του μεταναστευτικού απέτυχε γιατί απλώς δεν υπάρχει συγκροτημένη πολιτική. Οι πολιτικοί προϊστάμενοι διατάσσουν και οι υπηρεσιακοί εκτελούν, μπαλώνοντας ό,τι προλάβουν.
Οι πρόεδροι, πρώτα ο τέως Ν. Αναστασιάδης, τώρα και ο Ν. Χριστοδουλίδης, βλέπουν το μεταναστευτικό ως μια καλή αφορμή για να κρατούν κοντά τους τα συντηρητικά και εθνικιστικά κόμματα-συμμάχους τους. Τους μιμούνται οι υπουργοί, για να κάνουν καριέρα. Γι’ αυτό όλοι μαζί, με χαλιναγωγημένα ΜΜΕ, έβλεπαν τις μεταναστευτικές ροές να αυξάνονται από το 2017 και δεν έκαναν τίποτα. Σήμερα διαλαλούν: «Γεμίσαμε μετανάστες, έγιναν το 6% του πληθυσμού». Μόνο προπαγάνδα και παραπλανητικοί αριθμοί αντί να λύσουν προβλήματα…
Οι κρατικές υπηρεσίες που ασχολούνται με το μεταναστευτικό φθίνουν. Τα στελέχη στην ανώτερη ιεραρχία με γνώση των ευρωπαϊκών πολιτικών σιωπούν. Η Υπηρεσία Ασύλου δεν έχει προϊστάμενο. Με το σύστημα των αποσπάσεων ο εκάστοτε υπουργός τοποθέτησε υπηρεσιακούς που αποσπάστηκαν από εντελώς άσχετες υπηρεσίες, χωρίς να έχουν ιδέα για το αντικείμενο.
Ετσι πέρασε ο καιρός και το πρόβλημα διογκώθηκε: στοιβαγμένοι φάκελοι (backlogged) -έως και 30 χιλιάδες αιτήσεις ασύλου- που για να εξεταστούν θα χρειαστεί μια δεκαετία. Εν τω μεταξύ οι παράτυποι μετανάστες ζητούν άσυλο, σχηματίζουν ουρές για πενιχρά επιδόματα και καταφεύγουν στη μαύρη εργασία, αντί να εκπαιδευτούν και να ενταχθούν κανονικά σε δουλειές που έχει ανάγκη ο τόπος σε εργατικά χέρια.
Υφυπουργείο άνευ πολιτικής
Η νέα κυβέρνηση Χριστοδουλίδη αποφάσισε τη δημιουργία υφυπουργείου, για να δείξει ότι θέλει να λύσει τα προβλήματα. Θα είναι το έκτο στη σειρά υφυπουργείο που σχηματίζεται με κατακερματισμό υφιστάμενων κυβερνητικών δομών. Από ένα ολιγομελές αλλά ευέλικτο υπουργικό, η μικρή Κύπρος απέκτησε τώρα ένα κυβερνητικό σχήμα με σωρεία υπουργών, υφυπουργών και επιτρόπων που λειτουργούν σαν κακοκουρδισμένη ορχήστρα - με αδύναμο μαέστρο.
Αυτά συμβαίνουν και με το υπό εκκόλαψη νέο υφυπουργείο Ασύλου και Μετανάστευσης. Δύο υφιστάμενα τμήματα, το Τμήμα Μετανάστευσης και η Υπηρεσία Ασύλου, μπαίνουν κάτω από το νέο υφυπουργείο. Οι ζωτικές υπηρεσίες δεν θα υπαχθούν στο νέο υφυπουργείο. Ούτε η ΥΑΜ, Υπηρεσία Αλλοδαπών και Μετανάστευσης, που παραμένει στην Αστυνομία Κύπρου. Ούτε θα υπάρξει Τμήμα Ενταξης για προσαρμογή των νόμιμων μεταναστών στην κυπριακή κοινωνία (κοινωνικά, εργασιακά, πολιτισμικά, εκπαιδευτικά). Το Γραφείο Επιστροφών ξεχάστηκε από τον συντάκτη του νομοσχεδίου. Το νέο υφυπουργείο θα πάρει μόνο της δομές ασυνόδευτων ανηλίκων από τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας του υπουργείου Εργασίας.
Στα 6 χρόνια που πέρασαν η κυπριακή κυβέρνηση παρακολουθούσε τις ροές μεταναστών να αυξάνονται: από σχεδόν 3.000 (2016) έφτασαν στους 13.650 (2019) προτού ξεσπάσει η πανδημία. Ακολούθησε πρόσκαιρη ύφεση για να επαναληφθούν οι ροές με την ίδια και μεγαλύτερη ένταση: 13.250 (2021) και 21.500 (2022). Την τρέχουσα χρονιά παρατηρείται κάποια ύφεση, αλλά αυτό δεν φαίνεται να σχετίζεται με τα μέτρα αναχαίτισης (φράχτης) ή τα δήθεν αντικίνητρα (άθλιες συνθήκες πρώτης υποδοχής) που εφάρμοσε η κυβέρνηση.
Μια προσεκτική ματιά στην προέλευση των παράτυπων μεταναστών δείχνει πολύ καθαρά ότι οι ροές δεν είναι τόσο προσχεδιασμένες. Η Κύπρος δέχεται μια σταθερά αυξανόμενη ροή Σύρων –top 1 χώρα (4.000 το 2022). Προδήλως είναι πρόσφυγες, προέρχονται από την ίδια τη Συρία ή την Τουρκία, όπου 3 εκατομμύρια κατέφυγαν εδώ και 10 χρόνια. Από τις υπόλοιπες ροές, με βάση τη χώρα καταγωγής, δεν υπάρχει σταθερή τάση για να χτιστεί «αφήγημα εργαλειοποίησης»: το 2020 είχε αρκετούς αιτητές ασύλου από την Ινδία, το Καμερούν και το Μπάνγκλαντες, το 2021 από το Κονγκό, τη Νιγηρία και το Πακιστάν και το 2022 αρκετούς από το Αφγανιστάν και τη Σομαλία.
Οι περισσότεροι φαίνεται να… ανακαλύπτουν τον κυπριακό «διάδρομο» παράτυπης μετανάστευσης μέσα από κυκλώματα ή ομοεθνείς τους. Εγγράφονται ως φοιτητές στα πολλά Πανεπιστήμια στα κατεχόμενα και μετά την πάροδο μερικών μηνών περνούν από την Πράσινη Γραμμή στις περιοχές που ελέγχει η Κυπριακή Δημοκρατία.
Καταγγελία ή συνεργασία;
Θα μπορούσε η Τουρκία και η διοίκηση των Τουρκοκυπρίων να λάβουν μέτρα; H απάντηση είναι καταφατική. Η Ε.Ε. έχει άλλωστε συνομολογήσει συμφωνία με την Τουρκία για να ανακόψει τις ανεξέλεγκτες ροές στα χερσαία και θαλάσσια σύνορα με την Ελλάδα και τη Βουλγαρία. Η συμφωνία αυτή τηρείται από το 2016.
Ομως ο πρόεδρος Ν. Χριστοδουλίδης δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να συνεχίζει την πολιτική του προκατόχου του: συνεχείς καταγγελίες της Τουρκίας στην Ε.Ε. για «εργαλειοποίηση» του μεταναστευτικού. Συνεπικουρούν οι διάφοροι λαϊκιστές, οι εθνικιστές και ο Αρχιεπίσκοπος: η Τουρκία έχει στόχο την αλλοίωση του πληθυσμού και της χριστιανικής πλειοψηφίας.
H E.E. δεν συμμερίζεται την άποψη της κυπριακής κυβέρνησης. Γι’ αυτό και έχει απορρίψει την αίτηση να χρηματοδοτήσει τον φράχτη της Πράσινης Γραμμής και τους «οριοφύλακες» που προσλήφθηκαν για να κάνουν επιτήρηση κατά το πρότυπο του Εβρου. Ο επίτροπος της Ε.Ε., Μαργαρίτης Σχοινάς, σε πρόσφατη επίσκεψή του (22/5) προειδοποίησε ξανά τους Κύπριους συνομιλητές του -κεκλεισμένων των θυρών- να αλλάξουν προσέγγιση και να στρωθούν στη δουλειά: «Εχουμε την ιδιαιτερότητα της Πράσινης Γραμμής, η οποία θέτει θέματα νομικού και πολιτικού χαρακτήρα που πρέπει να τα αντιμετωπίσουμε με αποτελεσματικότητα, αλλά και με δημιουργικότητα στη σκέψη και στη δράση».
Με απλά λόγια ο Μ. Σχοινάς λέει στη Λευκωσία ότι το μεταναστευτικό χρειάζεται διπλωματικά μέσα με στόχο τη συνεννόηση με την Τουρκία και τους Τουρκοκυπρίους. Το μεταναστευτικό και οι ανεξέλεγκτες ροές είναι ακόμα μία αφορμή για την κυπριακή ηγεσία να εξετάσει το «μέρισμα ειρήνης» από τη συνολική επίλυση του Κυπριακού. Μόνο έτσι θα ανακτήσει τον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων και την πραγματική κυριαρχία της.
* Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου
