Στην κοινοβουλευτική δημοκρατία, η προεκλογική περίοδος κατέχει κεντρική θέση για πολλούς λόγους. Ένας απ’ αυτούς τους λόγους είναι και η πραγματολογική δυνατότητα που έχει ο πολίτης να αναστοχαστεί για τις αποφάσεις του και για τις πράξεις του. Δικαιολογημένα, λοιπόν, η προεκλογική περίοδος χαρακτηρίζεται φάση πολιτικού αναστοχασμού. Και με τον όρο αυτό δεν εννοούμε μικροπολιτικούς υπολογισμούς, αλλά αναφερόμαστε σ’ ένα μακροεπίπεδο αναζήτησης των ορθών και των λανθασμένων πολιτικών αποφάσεων και πράξεων.
Έπειτα απ’ αυτή την εισαγωγή, ας εξετάσουμε τώρα κατά περιεχόμενο τον πολιτικό αναστοχασμό, ο οποίος αναπτύσσεται ή δεν αναπτύσσεται κατά την τρέχουσα προεκλογική περίοδο. Και επιπλέον, ας δεχθούμε πως όσα γράφω είναι μια άσκηση πολιτικού αναστοχασμού για όσα πράγματα μας αφορούν ως πολιτική κοινωνία. Η πρόσφατη πολιτική εξέλιξη της ελληνικής πολιτικής κοινωνίας (τα τελευταία πενήντα χρόνια: 1974-2023) διαιρείται σε δύο περιόδους: Η πρώτη περίοδος είναι η ιστορική φάση της Μεταπολίτευσης (1974-2010) και η δεύτερη περίοδος (2010-2018) συμπίπτει με την εφαρμογή των προγραμμάτων προσαρμογής (πρόκειται για τα περιώνυμα μνημόνια) στο οικονομικό σύστημα και τον κοινωνικό βιόκοσμο της χώρας μας. Έχει προστεθεί και η πρόσφατη κοινοβουλευτική τετραετία (2019-2023) με την κυβέρνηση Μητσοτάκη και την πιστή εφαρμογή των δογμάτων του νεοφιλελευθερισμού στην πολιτική πρακτική.
Εάν δεχθούμε ότι η περιοδολόγηση αυτή είναι σωστή, τότε το αφετηριακό σημείο του πολιτικού αναστοχασμού τοποθετείται στην αξιολόγηση της πολιτικής παράδοσης της χώρας μας, κατά τα τελευταία 50 χρόνια. Δύο είναι τα μείζονα ερωτήματα στα οποία καλούνται το πολιτικό σύστημα και η πολιτική κοινότητα να απαντήσουν. Το πρώτο είναι το εξής: Πώς και γιατί χρεοκόπησε η ελληνική οικονομία, με αποτέλεσμα το πολιτικό σύστημα να φτάσει στα όρια της ύπαρξής του; Και το δεύτερο ερώτημα διατυπώνεται ως εξής: Με την έξοδο της Ελλάδας από το καθεστώς των μνημονίων, πώς και γιατί το ελληνικό πολιτικό σύστημα οδηγήθηκε στο καθεστώς του νεοφιλελευθερισμού;
Μπροστά στις κάλπες, μπροστά στις επικείμενες εκλογές, οι πολίτες αλλά και οι πολιτικοί (το πολιτικό σύστημα ως ολότητα) θα πρέπει να δώσουν απαντήσεις σ’ αυτά τα δύο μείζονα ερωτήματα. Με άξονα αυτή τη θεωρητικο-πολιτική προβληματική, υποστηρίζω ότι η Ελλάδα, η χώρα μας, ως πολιτική κοινωνία, ως πολιτικό σύστημα, έχει ανάγκη από δύο βαθιές και ριζικές αλλαγές. Επιβάλλεται να προχωρήσουμε προς δύο ριζικούς μετασχηματισμούς. Ο ένας αφορά το κράτος και ο άλλος το ίδιο το πολιτικό σύστημα, το πραγματολογικό και θεσμικό πλαίσιο της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Εάν πραγματοποιηθούν οι δύο αυτές αλλαγές, τότε η Ελλάδα θα είναι σε θέση να ενταχθεί με εντελώς νέους όρους στην παγκοσμιοποιημένη διεθνή κοινότητα και θα πάψει να αυτοπροσδιορίζεται ως περιφερειακή χώρα εντός της ευρωζώνης και εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Μέχρι σήμερα, το θεμέλιο του εκλογικού συστήματος, ως διαδικαστική έκφραση του πολιτικού συστήματος, αποτελούσαν οι πελατειακές σχέσεις ανάμεσα στους αντιπροσωπευόμενους και τους αντιπροσώπους. Οι διαδεδομένες και διάχυτες πελατειακές σχέσεις, με τη σειρά τους, υποστήριζαν την αντίληψη, σύμφωνα με την οποία το κράτος, το διοικητικό σύστημα, αλλά και οι επιμέρους θεσμοί, δεν ήταν παρά το «λάφυρο» στα χέρια τής εκάστοτε κυβέρνησης. Η αλυσίδα ξεκινούσε από τον πολίτη, ο οποίος μπροστά στην κάλπη εμφανιζόταν ως ψηφοφόρος - πελάτης και ακολουθούσε στη συνέχεια η πορεία (μετά τις εκλογές), προς τον σχηματισμό της κυβέρνησης (συνήθως μονοκομματικής), η οποία θα χρησιμοποιούσε το κράτος ως μηχανισμό για την εξυπηρέτηση των πελατών της! Με την περιγραφή αυτή δεν κάνω τίποτε περισσότερο και τίποτε λιγότερο παρά να «λέω τα πράγματα με το όνομά τους». Με την πελατειακή λογική, όπως και με τη λογική περί κράτους που είναι «λάφυρο» στα χέρια της κυβέρνησης, ερμηνεύουμε την υφιστάμενη παθολογική συνθήκη συγκρότησης και λειτουργίας του πολιτικού συστήματος στον τόπο μας.
Ο επερχόμενος ριζικός μετασχηματισμός του κράτους και του πολιτικού συστήματος δεν αφορά μεταρρυθμίσεις του ενός ή του άλλου πράγματος. Ως πολιτική κοινωνία, για την επιβίωσή μας στον παγκόσμιο χάρτη, χρειάζεται να εγκαταλείψουμε τον άκρατο και αυθαίρετο υποκειμενοκεντρισμό του πολιτικού συστήματος (π.χ. ταυτοτικά πολιτικά κόμματα, εξαρτώμενα από ανεξέλεγκτα ιδεολογικά σχήματα) και να απαλλαγούμε από την εργαλειακή αντίληψη περί κράτους.
Η προεκλογική περίοδος ως συνθήκη πολιτικού αναστοχασμού, θέτει το πολιτικό σύστημα «μπροστά στον καθρέφτη του». Εάν συνεχίσει να αναπαράγεται σε βάρος των προσανατολισμών της χώρας μας, τότε θα ζήσουμε καταστροφές, τις οποίες εμείς οι ίδιοι θα έχουμε επινοήσει! Το ελληνικό πολιτικό σύστημα είναι εγκλωβισμένο στη συγκροτησιακή υποκειμενοκεντρική λογική για τον εαυτό του και στην εργαλειακή λογική για το κράτος. Βρισκόμαστε μπροστά σ’ ένα σταυροδρόμι ως ελληνική πολιτική κοινωνία. Ο πολιτικός αναστοχασμός μας, εν όψει των επικείμενων εκλογών, μπορεί ενδεχομένως να μας δείξει τον δρόμο.
*Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας