Μπορεί η ψυχανάλυση να γίνει επαναστατική;

Οι συγγραφείς ασκούν μια καταλυτική κριτική στα «ψ» επαγγέλματα, δηλαδή σε εκείνους που υπηρετούν την ψυχιατρική, την ψυχολογία και την ψυχοθεραπεία, αποδεικνύοντας μεθοδικά ότι τα επαγγέλματα αυτά υπηρετούν την ψυχολογιοποίηση των κοινωνικών προβλημάτων, μεταφέροντάς τα στο «εσωτερικό» των ατόμων, αλλά και την κανονικοποίηση του ψυχιατρικού λόγου και οδηγούν στην υποταγή και προσαρμογή των «ασθενών» –μέσω και της χημικής ίασης– στον καπιταλισμό και τις αλλοτριωτικές νόρμες του.

Υπογραμμίζουν δε μια κυρίαρχη αντίφαση: Αφενός ότι η ψυχανάλυση είναι αδύνατη για όσους δεν έχουν να πληρώσουν γι’ αυτήν ή δεν έχουν τον αναγκαίο χρόνο γιατί εργάζονται νυχθημερόν και αφετέρου ότι και εκείνοι που έχουν να πληρώσουν την αντιμετωπίζουν σαν καταναλωτικό προϊόν ή μια δραστηριότητα μέσα στις πολλές: όπως «το γκολφ, η γιόγκα, το φενγκ σούι ή η συλλογή έργων τέχνης... ενώ στο τέλος την πετούν στον κάλαθο των αχρήστων, όπως οποιοδήποτε άλλο εμπόρευμα».

Καθήκον της κριτικής ψυχανάλυσης για τους συγγραφείς είναι να καταδεικνύει τον τρόπο που σχετίζεται «η εξαθλιωμένη εξωτερική πραγματικότητα της ζωής με την “εσωτερική” μας ζωή, τη λεγόμενη “ψυχολογία” μας».

Οι Πάρκερ και Παβόν-Κουεγιάρ τονίζουν ότι «η κλινική πρακτική είναι ένας τόπος αναπαραγωγής των σχέσεων εξουσίας» και υποστηρίζουν ότι οι ψυχαναλυτές τις περισσότερες φορές πιάνονται στα δίχτυα ενός «επιστημονισμού» και ιδιότυπου «θετικισμού», ο οποίος ισχυρίζεται ότι διαθέτει το τεκμήριο της «αντικειμενικότητας».

Ωστόσο, αυτό αποτελεί μιαν αυταπάτη, καθώς η υποτιθέμενη αντικειμενικότητα δεν είναι παρά «μια έκφραση της υποκειμενικής σφαίρας, από την οποία αδυνατούν να ξεφύγουν». Παράλληλα, είναι μια ιδεολογικοποιημένη μορφή τής δικής τους ιδιαίτερης θέσης και της υποκειμενικής τους εμπειρίας, την οποία αρνούνται να λάβουν υπόψη.

Για τον έρωτα, οι συγγραφείς λένε ότι «ο καπιταλισμός ωθεί τους ανθρώπους να φαντασιώνονται ότι ο μόνος τρόπος ν’ αγαπάς κάποιον είναι να τον κατέχεις», θέλοντας να δείξουν πόσο βαθιά εισχωρεί το ιστορικά προσδιορισμένο αίσθημα της ιδιοκτησίας στη συνείδηση και στον ψυχισμό μας, ώστε να το θεωρούμε μέρος του είναι μας.

Οσο για την ασθένεια, μας προτρέπουν να την αντιμετωπίζουμε ως σύμπτωμα της ζωής έξω από εμάς και όχι ως ένδειξη μιας προσωπικής παθολογίας, έτσι ώστε να αποκτούμε αντισώματα στην προσπάθεια του συστήματος να μας επιβάλει την «εσωτερίκευσή» της.

Για το απελευθερωτικό πρόταγμα τονίζουν ξανά και ξανά ότι «η απελευθέρωση δεν μπορεί παρά να είναι μόνο συλλογική», απορρίπτοντας την προσπάθεια αντιμετώπισης των προβλημάτων μέσω ατομικών και εμπορευματοποιημένων λύσεων, οι οποίες προσφέρονται κατά κόρον από μια επικερδή βιομηχανία «ευτυχιοκρατίας», όπως την ονομάζει η Εβα Ιλούζ.

Οι ίδιοι σημειώνουν ότι ποτέ δεν θα επιτύχουμε μιαν οριστική «ευτυχία», όπως μας λένε διάφοροι κομπογιαννίτες των επαγγελμάτων «ψ», προσπαθώντας να μας πείσουν ότι μπορεί να υπάρξει ένας επί γης παράδεισος. «Αυτός είναι και ο λόγος που μια επαναστατική διαδικασία αποτυγχάνει όταν νομίζει ότι τελειώνει με μια απλή πολιτική νίκη», μας λένε, για να καταλήξουν, παραφράζοντας τον Τρότσκι: «Η επανάσταση μπορεί και οφείλει να είναι διαρκής»!

Το κείμενο των δύο συγγραφέων προλογίζει ο κοινωνικός ψυχολόγος και εκδότης Μιχάλης Μεντίνης, ο οποίος υπογραμμίζει πως «όπως γράφουν οι Πάρκερ και Παβόν-Κουεγιάρ, είναι σημαντικό να διαχωριστεί η ριζοσπαστική ψυχανάλυση που εμπνέει, τροφοδοτεί και συμμαχεί με τα κινήματα απελευθέρωσης, από την ψυχανάλυση που εκφυλίζεται ως μια ιδιωτική πρακτική που, μεταξύ άλλων, χαρακτηρίζεται από συντηρητισμό και αντιδραστικές αντιλήψεις».