Λαϊκές κινητοποιήσεις στο Ισραήλ και συμπεράσματα από την Πολωνία

Η ιστορία των λαών του κόσμου είναι διάσπαρτη από σκληρές δικτατορίες που επιβλήθηκαν με την αξιοποίηση όλων των τυπικών δημοκρατικών διαδικασιών, την πιστή εφαρμογή της εκλογικής διαδικασίας και την αρχική λαϊκή υποστήριξη των δικτατόρων. Οι λαοί πλήρωσαν τις επιλογές τους αυτές με εκατόμβες νεκρών, παγκόσμιους πολέμους, οικονομική εξαθλίωση.

Οταν ο εκλεγμένος από τον λαό ηγέτης ασφυκτιά από τους περιορισμούς που του επιβάλλει η αστική δημοκρατία, αποδεσμεύεται από τους κανόνες νομιμότητας που ο ίδιος έχει θέσει και μετατρέπει τη δημοκρατία είτε σε αυταρχικό καθεστώς είτε σε μια απροκάλυπτη δικτατορία. Η αρχή της διάκρισης των λειτουργιών και η μεταγενέστερη αρχή του κράτους δικαίου, καύχημα των δημοκρατιών δυτικού τύπου, σταδιακά εξαντλούν τη δυναμική τους μέσα στον ιστορικό χρόνο. Η εκτελεστική εξουσία που ενοχλείται από τα όποια θεσμικά αντίβαρα μπορούν να ανακόψουν έστω και κατά ένα μέρος την άσκηση αχαλίνωτης εξουσίας, έχοντας στο πλευρό της ένα συμβιβασμένο Κοινοβούλιο, επιχειρεί να καταργήσει τον ουσιαστικό δικαστικό έλεγχο και να θέσει υπό τον έλεγχό της και τη δικαστική λειτουργία. Οι τρόποι χειραγώγησης και υποταγής κλιμακώνονται σταδιακά και κάποιες φορές μπορούν να φτάσουν μέχρι και τη φυσική εξόντωση των δικαστών ή τη φυλάκισή τους (πρακτική της τουρκικής δημοκρατίας).

Η προσπάθεια της ισραηλινής κυβέρνησης να θέσει υπό τον άμεσο έλεγχό της το δικαστικό σώμα έχει προκαλέσει διαμαρτυρίες και αντιδράσεις τέτοιας έκτασης και έντασης που ανάγκασαν τον Ισραηλινό πρωθυπουργό να υπαναχωρήσει, τουλάχιστον προσωρινά. Εκατοντάδες χιλιάδες διαδηλωτές πλημμυρίζουν, από την αρχή του έτους, τους κεντρικούς δρόμους του Τελ Αβίβ, της Ιερουσαλήμ, της Χάιφα και άλλων μεγάλων πόλεων σε ένα πρωτόγνωρο κύμα διαμαρτυρίας στη χώρα. Ο λαός του Ισραήλ απαιτεί δημοκρατία.

Οι κυριότερες αλλαγές που επιχειρείται να εισαχθούν είναι οι εξής:

● Αλλαγή της σύνθεσης της Επιτροπής επιλογής δικαστών. Η Επιτροπή αυτή, έως τώρα, αποτελούνταν από εννέα μέλη, εκ των οποίων τα τέσσερα ήταν βουλευτές, τα τρία ήταν δικαστές και τα δύο δικηγόροι. Με τη μεταρρύθμιση, η Επιτροπή αυτή θα αποτελείται από έξι βουλευτές, από τους οποίους οι πέντε θα προέρχονται από τον κυβερνητικό συνασπισμό και ένας βουλευτής από την αντιπολίτευση και τρεις δικαστές. Επομένως, την πλειοψηφία στην Επιτροπή, της οποίας οι αρμοδιότητες συνίστανται στον διορισμό, στην προαγωγή και την απομάκρυνση των δικαστών σε όλα τα επίπεδα του δικαστικού σώματος, θα έχει πλέον η εκτελεστική εξουσία.

● Προκειμένου να κριθεί ότι ένας νόμος είναι «αντισυνταγματικός», δηλαδή ότι αντιβαίνει στους βασικούς νόμους του κράτους (το Ισραήλ δεν έχει Σύνταγμα αλλά 14 βασικούς νόμους που διέπουν τη δομή και τη λειτουργία του κράτους και τα δικαιώματα των πολιτών), απαιτείται πλέον πλειοψηφία του 80% έως 100% των δικαστών του Ανωτάτου Δικαστηρίου.

● Θεσπίζεται «ρήτρα παράκαμψης», σύμφωνα με την οποία η Κνεσέτ (η Βουλή του Ισραήλ) μπορεί να ανατρέψει την απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου που έχει κρίνει έναν νόμο αντισυνταγματικό.

● Δίνεται η δυνατότητα να καταστούν βασικά νομοθετήματα απρόσβλητα από δικαστικό έλεγχο.

● Περιορίζεται η δυνατότητα δικαστικού ελέγχου των κυβερνητικών αποφάσεων.

Το Ισραήλ ακολουθεί τον δρόμο που χάραξε η Τουρκία, η Πολωνία, η Ουγγαρία. Ο υφυπουργός Εξωτερικών της Πολωνίας, Paweł Jabłońsk, δήλωσε σε ραδιοφωνική συνέντευξη πως η ισραηλινή κυβέρνηση διαβουλεύτηκε με την πολωνική κυβέρνηση για τις δικαστικές μεταρρυθμίσεις. Η Πολωνία μπορεί περήφανα να διεκδικεί τον ρόλο του πρωτοπόρου. Ηδη, από το 2016, ο υπουργός Δικαιοσύνης της χώρας αυτής είναι και ο γενικός εισαγγελέας, με ιεραρχικές εξουσίες επί των εισαγγελικών λειτουργών, με δυνατότητα να ανατρέψει μια εισαγγελική διάταξη ή να αφαιρέσει υπόθεση από εισαγγελικό λειτουργό, ενώ η επιλογή πλέον των δικαστών-μελών του Εθνικού Συμβουλίου Δικαιοσύνης δεν γίνεται από το δικαστικό σώμα, όπως γινόταν μέχρι τότε, αλλά από την κυβερνητική πλειοψηφία στη Βουλή. Παραχωρούνται αρμοδιότητες στο Εθνικό Συμβούλιο Δικαιοσύνης, στο οποίο μετέχει και ο υπουργός Δικαιοσύνης, καθώς και εκπρόσωπος του προέδρου της χώρας, για να εξετάζει, να αξιολογεί τους υποψήφιους δικαστές και να εκκινεί πειθαρχικές διαδικασίες κατά δικαστών, με αναθεώρηση του πειθαρχικού δικαίου, ώστε οι διώξεις να πολλαπλασιαστούν ακόμα και για θέματα που αφορούν τη δικαιοδοτική κρίση.

Το σχέδιο διάλυσης της Δικαιοσύνης στην Πολωνία συνάντησε τεράστιο κύμα αντιδράσεων, τόσο μέσα στους κόλπους του δικαστικού σώματος (ενδεικτική η άρνηση 30 δικαστών του Ανωτάτου Δικαστηρίου της χώρας να δικάσουν με όσους είχαν διοριστεί από το πολιτικοποιημένο Εθνικό Δικαστικό Συμβούλιο) όσο και στον λαό. Το Ισραήλ βρίσκεται σήμερα στην ίδια θέση που βρέθηκε η Πολωνία πριν από λίγα χρόνια. Ποια ήταν, όμως, η τύχη της «δικαστικής μεταρρύθμισης» στην Πολωνία και τι συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν για το σήμερα;

Η Ευρωπαϊκή Ενωση έδειξε αρχικά την πρόθεσή της να μπλοκάρει τα κονδύλια προς την Πολωνία, λόγω της μη συμμόρφωσής της με την υποχρέωση αποκατάστασης της ανεξαρτησίας του δικαστικού συστήματος. Ομως, η πίστη στα ευρωπαϊκά ιδεώδη, στις αξίες και τις αρχές της δημοκρατίας έχουν ένα όριο! Στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και της διπλωματίας χωράνε όλοι. Η ευρωπαϊκή οικογένεια, μέσω του Συμβουλίου της Ε.Ε., αποφάσισε να αποδεσμεύσει πλέον τα ευρωπαϊκά κονδύλια και να δεχτεί και πάλι στην αγκαλιά της την απείθαρχη Πολωνία. Τι κι αν οι ευρωπαϊκές Ενώσεις Δικαστών προσέφυγαν, στις 28-8-2022, ενώπιον του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ενωσης κατά της απόφασης αυτής του Συμβουλίου της Ε.Ε.; Σε πολιτικό επίπεδο, η μάχη για την Πολωνία έχει κερδηθεί. Ο λαός της Πολωνίας έμεινε αδικαίωτος και οι δικαστικοί λειτουργοί της εκτεθειμένοι.

Η Πολωνία μεταλαμπαδεύει την εμπειρία της και στο Ισραήλ και ενδεχομένως στο μέλλον σε κάθε ηγέτη που επιζητά την αποδέσμευσή του από τον δικαστικό έλεγχο. Αποφασιστικότητα μέχρι τέλους. Αυτή είναι η συνταγή της επιτυχίας. Αρκεί τα ανταλλάγματα που θα δώσεις ως ηγέτης στους φίλους και συμμάχους να έχουν τόση αξία γι’ αυτούς, ώστε η παραβίαση των δημοκρατικών κανόνων και των ευρωπαϊκών αξιών να αποτελεί μια επουσιώδη λεπτομέρεια, που μπορεί να θυσιαστεί. Η προάσπιση της δημοκρατίας και η προστασία του Συντάγματος θα πρέπει να γίνει υπόθεση των ίδιων των λαών!

■ Για τη συγκέντρωση του υλικού ευχαριστώ τη συνάδελφο εφέτη Κατερίνα Ντόκα
* Δ.Ν. εφέτης, μέλος του Δ.Σ. της Ενωσης Δικαστών και Εισαγγελέων