Η παθογένεια της πολιτικής στην Ελλάδα

Με αφορμή το σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη, η πολιτική δημόσια σφαίρα έχει κατακλυστεί με αναφορές σχετικά με τα «αίτια» (;) του συμβάντος. Καταγράφονται αυτά τα αίτια λες και μιλάμε για μια φυσική κατάσταση σε τρεις κατηγορίες: Στο πρωτοβάθμιο επίπεδο τα αίτια ανάγονται στον ανθρώπινο παράγοντα. Στο ανθρώπινο λάθος. Σ’ ένα άλλο επίπεδο μελετάμε τις πραγματολογικές συνθήκες που στη συγκεκριμένη περίπτωση συνδέονται με τον τεχνολογικό και ψηφιακό εξοπλισμό της δημόσιας επιχείρησης σιδηροδρομικών μεταφορών.

Στο τρίτο επίπεδο τα πράγματα αλλάζουν ριζικά σχετικά με την ερμηνευτική ικανότητά μας να επεξεργαστούμε ως κοινωνία τι ακριβώς συνέβη στα Τέμπη. Τι ακριβώς εννοώ μ’ αυτή τη διατύπωσή μου; Εννοώ το εξής: Κατά τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια της πολιτικής ύπαρξης της Ελλάδας (2008-2023) και ενώ ως κοινωνικός βιόκοσμος περάσαμε διά πυρός και σιδήρου, οι πολιτικές ηγεσίες του τόπου μας, όπως και οι ισχυρές οικονομικώς κοινωνικές ομάδες (ελίτ), αδιαφόρησαν πλήρως για τις κοινωνικές διεργασίες και τις ριζικές αλλαγές που συντελούνται στην κοινωνία μας.

Δεν υφίσταται πια καμιά θεωρητική και φιλοσοφική αμφιβολία σχετικά με τους ισχυρούς που κυβερνάνε τις ζωές μας. Σε κάθε κοινωνία, σε κάθε ιστορική φάση, οι οικονομικώς ισχυροί διαχειρίζονται τις τύχες του λαού, των κυβερνωμένων. H «επινόηση» της Κοινοβουλευτικής και Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας εδώ και δύο αιώνες (αναφέρω ενδεικτικά το έτος-τομή: 1848 στη Φρανκφούρτη) λειτουργεί ως ανάχωμα στην ανεξέλεγκτη πολιτική εξουσία. Η «κατασκευή» του κράτους ως πολιτικής εξουσίας λειτούργησε και λειτουργεί ως κοινωνική δύναμη για να εξασφαλιστεί η ανθρώπινη ζωή κατά τη νεωτερική και τη σύγχρονη ιστορική φάση της ανθρωπότητας.

Ας εξετάσουμε όμως τώρα τι συμβαίνει με την Ελλάδα, η οποία αυτοπροσδιορίζεται ως νεωτερικό και σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος, τη στιγμή κατά την οποία πενήντα επτά πολίτες (57 τον αριθμό) σκοτώθηκαν σε μετωπική σύγκρουση δύο τρένων στα Τέμπη. Η Ελλάδα διαχρονικώς, όπως συνηθίζεται να λέμε στη δημόσια σφαίρα, δεν δημιούργησε ως κράτος υποδομές σιδηροδρόμων. Σε αντίθεση με τις ακτοπλοϊκές μεταφορές ή τις μεταπολεμικές αερομεταφορές, ποτέ μα ποτέ δεν «κατασκευάστηκε» μια υποκειμενικότητα, ένα υποκείμενο που σκέπτεται και πράττει με αντικείμενο τις χερσαίες μεταφορές.

Θέλω να καταλήξω στην εξής διαπίστωση: Το σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη είναι ο καθρέπτης της εθνικής και κοινωνικής αυτοσυνειδησίας μας. Δεν μπορούμε να υπάρξουμε ως σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος εάν δεν κατανοήσουμε ότι ως κυβερνητική οντότητα δεν μπορούμε να προστατεύσουμε την ανθρώπινη ζωή. Κράτος και ανθρώπινη ζωή είναι δύο «πράγματα» τα οποία δημιούργησε η πολιτική νεωτερικότητα. Αυτά τα δύο πράγματα συνυπάρχουν από τότε που καταλύθηκε η φεουδαρχία.

Αυτό που ισχύει για το σύγχρονο ελληνικό κράτος, το οποίο οδήγησε 57 πολίτες του στον θάνατο, δεν έχει προηγούμενο εδώ και διακόσια χρόνια στην ευρωπαϊκή Ιστορία.

Η Ελλάδα ως κράτος πάσχει από μια πολιτική ασθένεια. Αυτή δεν είναι άλλη από την εγγενή αδυναμία της να αυτοπροσδιοριστεί ως κράτος, ως πολιτική κοινωνία με θεσμούς, δομές και λειτουργίες. Θα χρειαστούν μεγάλες πολιτικο-κοινωνικές προσπάθειες για να φτάσουμε σε ένα επίπεδο πολιτικής αυτοδημιουργίας.

Το πρώτο πραγματολογικό εμπόδιο που επιβάλλεται να υπερβούμε είναι το εξής: η κρατική δομή υπό όλες τις κυβερνητικές εκδοχές της, και μάλιστα υπό την τελευταία τεχνοκρατική δομή της υπό τον κύριο Μητσοτάκη, οδήγησε τη χώρα μας στο «έγκλημα» που ονομάζεται «τέλος της πολιτικής στην Ελλάδα».

Με άλλα λόγια, η κοινωνία των πολιτών και η «αγορά των διαβουλεύσεων» δεν αφήνουν περιθώρια στη χρεοκοπημένη κυβέρνηση Μητσοτάκη να υπάρξει πια. Η τεχνοκρατία του Μητσοτάκη πολλαπλασίασε τις εγγενείς παθογένειες της μεταπολιτευτικής πολιτικής κοινωνίας μας. Μας οδήγησε στην άβυσσο και στον γκρεμό. Το κοινωνικό κίνημα της νεολαίας αντιστέκεται. Περιμένουμε τα αποτελέσματα.

*καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης