«Την οργή των νεκρών να φοβάστε…»

«Την οργή των νεκρών να φοβάστε…» 
Οδυσσέας Ελύτης «Αξιον εστί»

Αρχικά το σοκ, η αφωνία, ακολούθως η προσπάθεια αποσιώπησης και τέλος, ο θυμός, η κραυγή και η διαμαρτυρία. Μετά το αρχικό σοκ για το απρόσμενο γεγονός, για κάποιους αναμενόμενο, τα συναισθήματα που μας κατακλύζουν είναι το πένθος, η θλίψη και η ανασφάλεια συνοδευόμενα από αφωνία και σιωπή μαζί με ένα αναπάντητο ερώτημα «Γιατί;». Μπροστά στην προσπάθεια αποσιώπησης της αλήθειας ακολουθούν ο θυμός, η κραυγή, η διαμαρτυρία και τελικά η απόγνωση. «Ζούμε κατά τύχη», μου ανέφερε ένας νέος, καθηγητής φυσικής, ενθυμούμενος πόσες φορές είχε μπει στο τρένο ως φοιτητής και συνέχισε: «Κάθε φορά μετά τη Λάρισα το τρένο σταματούσε σχεδόν στο πουθενά. Βγαίναμε στο χορτάρι, καπνίζαμε και περιμέναμε 20 λεπτά. Πάντα αναρωτιόμουν γιατί; Τώρα ξέρω, επαφιέμεθα στην ηθική του σταθμάρχη»…

«Στο φροντιστήριο την επομένη του δυστυχήματος ο διευθυντής με ρώτησε με ποιον μαθηματικό τύπο μπορούμε να υπολογίσουμε τη θερμοκρασία που αναπτύχθηκε στα βαγόνια. Εμεινα άφωνος και του απάντησα… μα χάθηκαν παιδιά!... Σε λίγο με ξαναρώτησε και τότε απάντησα πως πρέπει να σκεφτεί ότι θα μπορούσε να ήταν και τα δικά του παιδιά μέσα στο τρένο. Εφυγε αμίλητος. Ομως σε λίγο επέστρεψε και με ξαναρώτησε το ίδιο! Τότε για πρώτη φορά εξέφρασα θυμό ανοιχτά». Τελικά απογοητευμένος κατέληξε: «Ολα θα τα αποσιωπήσουν. Ως συνήθως δεν θα ακολουθήσει καμία συλλογική αντίδραση-αλληλεγγύη, μόνο κάποια ξεσπάσματα των νέων. Δεν υφίστανται πλέον η ουτοπία, το όνειρο, το ιδανικό για έναν καλύτερο κόσμο….».

Αυτό ακριβώς προέβλεψε το 1989, μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, ο διάσημος καθηγητής Ψυχοσωματικής και Ψυχανάλυσης G. Benedetti γράφοντας: «Φοβάμαι την πτώση του Τείχους της Ουτοπίας». Οταν δεν νιώθουμε αλληλεγγύη κλεινόμαστε στον εαυτό μας. Πρέπει να αντιπαλέψουμε τη συντριβή, την οργή που μας κατακλύζουν. Ο φόβος και ο εγωισμός με τη βοήθεια του ψυχικού μηχανισμού της απώθησης και της άρνησης μας οδηγούν στη λησμονιά, στη μοναξιά. Η άποψη που επικρατεί παγκοσμίως σήμερα ότι «δεν υπάρχει εναλλακτική (ΤΙΝΑ) στο οικονομικό-κοινωνικό σύστημα» καλλιεργεί τον ατομισμό-εγωισμό.

Οφείλουμε να κερδίσουμε, αλίμονο στον ηττημένο (loser). Τα fake news έχουν στόχο να παρασύρουν τον ορθό λόγο και την οργή σε άλλες ατραπούς. Πολιτικοί και δημοσιογράφοι συγκινημένοι προτείνουν να πενθήσουμε, να σιωπήσουμε. Θα γίνει μια υπερκομματική επιτροπή, η οποία θα λύσει ως συνήθως τα προβλήματα. Το ερώτημα είναι γιατί το αποδεχόμαστε και κλεινόμαστε στον εαυτό μας.

Το άτομο απέναντι στον θάνατο, στην καταστροφή αντιδρά με ταύτιση και αισθήματα απώλειας-ανασφάλειας. Προσπαθεί να εντάξει τα συναισθήματα αυτά στην καθημερινότητα ωθούμενο από το ένστικτο της αυτοσυντήρησης.

Φοβούμενο την ταύτιση με τον επιτιθέμενο αποσύρεται στη λήθη και στη μοναξιά όταν το περιβάλλον αποσιωπά, απωθεί και μεταθέτει την αλήθεια. Θα επανέλθει στην κανονικότητα ως να μην είχε συμβεί ποτέ κάτι, μέχρι το επόμενο σοκ. Αφωνία, αποσιώπηση, σιγή. Ως εκ τούτου επενδύουμε στον θάνατο και όχι στον έρωτα. Οδηγός μας η απληστία και το κέρδος.

Μπορούμε να συνεχίσουμε έτσι; Οχι, φώναξαν χιλιάδες νέοι αλλά και συνταξιούχοι παρά τη χημική καταστολή στους δρόμους αυτές τις μέρες. Κάποιοι εκφράζουν θυμό και αντιδρούν. Εάν όμως δεν υπάρξει αλληλεγγύη αποσύρονται στο περιθώριο, στην αυτο-λύπηση και πολλές φορές καταφεύγουν σε «εγωιστικές αυτοκτονίες», σύμφωνα με τον Durkheim.

Η μόνη απάντηση στα κακώς κείμενα (τα εγκλήματα που επανέρχονται και στοιχίζουν ζωές) είναι η αλληλεγγύη ζητώντας ως σύνολο, ως κοινωνία την αλλαγή της διακυβέρνησης, της νοοτροπίας και του τρόπου που αντιλαμβανόμαστε τη ζωή. Πρέπει να επιστρέψουμε και να δούμε ξανά τη σχέση που έχουμε αφήσει πίσω μας, τη σχέση μας με την πολιτική. Να γίνουμε ξανά πολίτες όπως στην κλασική Αθήνα και όχι να ιδιωτεύουμε (idiot =ηλίθιος).

Κλείνοντας θα θυμίσω ότι ως νεαρός ο Μαρξ έθεσε το δίλημμα «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα» και ότι ο αλησμόνητος Χατζιδάκις μάς προέτρεψε «να φοβόμαστε την όψη του τέρατος μόνο όταν τη συνηθίσουμε».

*PhD, MSc, τ. συντονίστρια διευθύντρια Ψυχιατρικού Τμήματος ΓΝΑ Γεννηματάς, ψυχιάτρος-ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεύτρια