Αυτές τις μέρες, στο σχολείο των παιδιών μου ετοιμάζουν τη γιορτή της 25η Μαρτίου. Όταν λέω «αυτές τις μέρες», εννοώ ήδη από τις 7 Μαρτίου, οπότε και έφτασαν στο σπίτι οι κάρτες με τα χρωματισμένα τσολιαδάκια από τη μία πλευρά και τα ποιήματα για τη γιορτή από την άλλη. Ο γιος μου έχασε αμέσως το δικό του (ενδιαφέρον και ποίημα) και γενικά δεν έχει ασχοληθεί καθόλου με το ζήτημα. Επομένως, δε θα αποτελέσει μέρος αυτής τη αφήγησης και μάλλον ούτε και της παράστασης που ετοιμάζουν πυρετωδώς οι δασκάλες και τα υπόλοιπα παιδιά και που εξαιτίας του κινδυνεύει να μείνει χωρίς Μιαούλη. Η κόρη μου, από την άλλη, που από τις 7 μέχρι τις 25 Μαρτίου ακούει επίσης και στο όνομα «Μακεδονία», καθώς αυτή είναι η περιοχή που της έχει ανατεθεί να εκπροσωπήσει, έχει πάρει πολύ θερμά τον ρόλο της.
Για αυτές τις τρεις εβδομάδες, λοιπόν, και τα δύο τμήματα του νηπιαγωγείου έχουν αφήσει κατά μέρος τα γράμματα, τους αριθμούς, το σύμπαν και τη διατροφή και ασχολούνται αποκλειστικά με την 25η Μαρτίου. Δηλαδή με τη γιορτή. Δηλαδή με την παράσταση που πρόκειται να παρουσιάσουν και σε εμάς τους γονείς στις 24 Μαρτίου και που θα κρατήσει περίπου μία ώρα, όπως έμαθα στην πολύ ευγενική πρόσκληση που έφτασε στο μέιλ μου από το σχολείο.
Η κόρη μου ή Μακεδονία, από την άλλη είναι πολύ λίγο ευγενική όταν με προσκαλεί καθημερινά στο δωμάτιό της για να «δουλέψουμε». Ως κορίτσι είναι εργατική και η δουλειά της είναι να μάθει το ποίημά της. Το κάνουν πρόβα και στο σχολείο, φυσικά, αλλά η δασκάλα-σκηνοθέτης της έχει πει να το περνάμε και μαζί κάθε μέρα. Λογικό, μέχρι εδώ. Στην πρόβα, ο/η σκηνοθέτης έχει να ασχοληθεί με τόσα πράγματα και μία ηθοποιός που δεν ξέρει τις ατάκες της μόνο προβλήματα μπορεί να δημιουργήσει.
Τα πράγματα αρχίζουν να ακούγονται λιγότερο λογικά όταν η κόρη μου ή Μακεδονία ξεκινάει να απαγγέλλει το ποίημά της. Το οποίο ποίημα, μετά από τον προβλεπόμενο ύμνο στην πατρίδα και τις αναμενόμενες αναφορές στους εχθρούς μας (Σλάβοι, Τούρκοι και Βούλγαροι), κρεσεντάρει με τους ακόλουθους στίχους:
Για τη Λευτεριά σου, μάνα
που περίμενα καιρό
χόρεψα στην Αραπίτσα
του Ζαλόγγου το χορό
Όχι, το παράλογο δεν είναι ο χορός του Ζαλόγγου. Ούτε το γεγονός ότι παιδιά από τεσσάρων μέχρι έξι χρονών, εκτίθενται σε αυτή τη βία χωρίς κανένα αντισταθμιστικό πλαίσιο ή κάποια προσπάθεια αποδόμησης των στερεοτύπων που μιλάνε σταθερά, σε κάθε εθνική γιορτή, για τους εχθρούς μας που είναι ισχυροί μεν, άχρηστοι και βλαμμένοι δε, ενώ εμείς απολύτως ηρωικοί και μάγκες και, ως εκ τούτου, καταφέρνουμε πάντα να τους κοροϊδέψουμε, να τους νικήσουμε, να τους ξεφτιλίσουμε.
Το παράλογο είναι ότι, στο τέλος τους ποιήματος, η κόρη μου ή Μακεδονία ανεβαίνει σε όποιο ύψωμα βρίσκει πρόχειρο (συνήθως καρέκλα ή πάτωμα), πηδάει και πέφτει στο πάτωμα νεκρή. Στην αρχή, νόμιζα πως πρόκειται για δική της δραματουργική προσθήκη, ωστόσο σύντομα κατάλαβα ότι το άλμα στο κενό υπακούει στη σκηνοθετική γραμμή —τουλάχιστον όπως αυτή αποτυπώνεται στο μυαλό του εξάχρονου κοριτσιού και φτάνει μέχρι το σπίτι.
Χωρίς ακόμη να έχω δει την παράσταση που τα παιδιά ετοιμάζουν επί τρεις, ξαναλέω, ολόκληρες εβδομάδες, καταλαβαίνω ότι η πλοκή έχει κάπως έτσι: το κάθε κορίτσι, αφού θα απαγγείλει ένα ποίημα, εκπροσωπώντας κάποια περιοχή της Ελλάδας, θα πέσει στον γκρεμό, θα σκοτωθεί και στη συνέχεια θα αναστηθεί για να τραγουδήσει τον εθνικό ύμνο. Τα αγόρια, από την άλλη, θα υποδυθούν, όπως μου αποκάλυψε η κόρη μου ή Μακεδονία, «τους ήρωες».
Όταν ρώτησα να μάθω περισσότερες πληροφορίες για το τι περιλαμβάνει ο ρόλος των ηρώων, έλαβα την ακόλουθη απάντηση: «Τα αγόρια κάνουν συνέχεια βλακείες, δεν ακούνε καθόλου τη δασκάλα. Και τον εθνικό ύμνο και τα ποιήματα εμείς τα λέμε, τα αγόρια κάθονται εκεί και δεν κάνουν τίποτα». Κατά μία έννοια, αυτό είναι καλό. Ο γιος μου δε θα είναι ο μόνος σε όλο το σχολείο που θα τριγυρνάει άσκοπα στη σκηνή, αμαυρώνοντας τη φήμη του Μιαούλη. Κατά μία άλλη έννοια, το όλο στήσιμο είναι όχι απλά κακό, αλλά τραγικά πατριαρχικό και λάθος.
Το πρόβλημα με τους συστατικούς μύθους όπως το κρυφό σχολειό και ο χορός του Ζαλόγγου δεν είναι απλώς ότι στερούνται ιστορικής ακρίβειας. Είναι ότι κάθε φορά που επαναδιατυπώνονται, μέσω της αναβίωσής τους στο πλαίσιο εθνικών εορτών και επετείων, επαναφέρουν άκριτα το αναχρονιστικό πλαίσιο μέσα στο οποίο γεννήθηκαν. Για τους θηλυκούς πολίτες που εκπαιδεύει το σημερινό σχολείο, που πλέον καμία διάθεση ή λόγο έχει να κρυφτεί, αυτή η επαναδιατύπωση είναι τραυματιστική (sic με τα μπούνια), καθότι το μόνο συμπέρασμα που εκ των πραγμάτων μπορεί να αντλήσει η κόρη μου ή Μακεδονία, αλλά και κάθε κορίτσι που συμμετέχει αυτές τις μέρες στις σχολικές παραστάσεις στα νηπιαγωγεία της χώρας, είναι ότι η πολιτειότητα της Ελληνίδας αρχίζει και τελειώνει με έναν θάνατο που είναι ταυτόχρονα θυσία και θανάτωση.
Ας μη βιαστούμε να ταυτίσουμε την αναπαράσταση του δράματος της μυθικής Σουλιώτισσας με το γνωστό δίλημμα ελευθερία ή θάνατος. Τις γυναίκες αυτές, είτε υπήρξαν με σάρκα και οστά είτε ως απλά σύμβολα του υπό σύσταση έθνους, αντί για την εξύμνηση των ηρωικών τους κατορθωμάτων, μετά την απελευθέρωση, τις περίμενε ένας άλλος θάνατος: αυτός της ανωνυμίας. Το κατά πόσο στο Ζάλογγο οι γυναίκες κατακρήμνισαν ή όχι τα παιδιά τους από τον βράχο, πριν τα ακολουθήσουν, πέφτοντας χέρι-χέρι στον γκρεμό, είναι, εν προκειμένω, δευτερεύον ζήτημα. Ο συμβολισμός-κλειδί είναι ότι η Ελληνίδα η σωστή οφείλει να πεθάνει για να συμβάλει στο καλό της πατρίδας της και ταυτόχρονα να αποδεχτεί ότι αυτή της η πράξη εντάσσεται σε μία κανονικότητα, αφού δεν της αναγνωρίζεται η ιδιότητα της επώνυμης ηρωίδας. Τόσο στο πλαίσιο της σχολικής εορτής, όσο και του εθνικού αφηγήματος, ο χαρακτηρισμός του ήρωα αποδίδεται (πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, οι οποίες, όπως πάντα, ενδύονται ανδρικά χαρακτηριστικά, προκειμένου να λειτουργήσουν ως τέτοιες στη συλλογική συνείδηση) αποκλειστικά στα αγόρια, που όσες βλακείες και να κάνουν, δεν τον αποστερούνται. Χωρίς εκείνα, άλλωστε, τι γιορτή θα γινόταν;
«Μα καλά, κορίτσια ηρωίδες δεν υπάρχουν στην παράσταση;» ρωτάω, κάπως προβοκατόρικα, την κόρη μου ή Μακεδονία. «Ναι, ρε μαμά, αλλά δε φτάνουν οι ρόλοι. Τη Μαντώ Μαυρογένους θα την παίξει η τάδε κι ένα κορίτσι από το άλλο τμήμα θα παίξει τη Μπουμπουλίνα». Κάπως έτσι διαιωνίζονται οι αποκλεισμοί και θεριεύουν οι εαρινές αλλεργίες.
Τελειώνουμε το πέρασμα κι η κόρη μου, εκτός ρόλου πια, δεν έχει ακόμη όρεξη να κατέβει από το πάλκο. Μου ζητάει να βάλουμε μουσική. Τη ρωτάω τι θέλει να ακούσει. Μου παραγγέλνει πρώτα το «Περήφανοι όλοι». Δεν ξέρω αν το ακούγαμε κι εμείς στο σχολείο, πάντως το έχω ξεχάσει (κι είναι και Olympians, τι φάση;). Μετά μου ζητάει το «Bloody Mary (Speed Up)» της Lady Gaga (κάτι τέτοια τα περίμενα για αργότερα, αλλά κάνει χορό με μεγαλύτερα κορίτσια) κι ύστερα το ραπ από το «Είμαστε Πάτσι» της Συντεχνίας του Γέλιου. Την ακούω να τραγουδάει παθιασμένα «ό,τι κι αν γίνει, κι αν πέσω κάτω, θα σηκωθώ ξαναααά, ό,τι κι αν γίνει, ό,τι κι αν γίνει, δε θα φοβάμαι πιααααα», κι η ψυχή μου γυρνάει από την Κούλουρη. Άλλη κι αυτή, αλλά ας μην ανοίγουμε κι άλλα μέτωπα, μέρες που είναι.
*Θεατρική συγγραφέας, διηγηματογράφος, μεταφράστρια
