Ενα μικρό βήμα από το ΣτΕ για την προστασία των προσφύγων

Αφορμή για το παρόν άρθρο αποτέλεσε η έκδοση της απόφασης 177/2023 της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ) με την οποία αποφασίστηκε η αποστολή προδικαστικού ερωτήματος στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΔΕΕ) σε σχέση με τον χαρακτηρισμό της Τουρκίας ως ασφαλούς τρίτης χώρας, προς την οποία θα μπορούν να επιστρέφονται αιτούντες άσυλο χωρίς εξέταση των αιτημάτων τους στην ουσία.

Η αμφισβήτηση του χαρακτηρισμού αυτού αποτελεί μια μικρή νίκη στη μάχη ενάντια στην πολιτική αποτροπής προσφύγων, η οποία από τον Μάρτιο του 2020 έχει πάρει διαστάσεις πραγματικού πολέμου, όπου ενίοτε ακόμη και η ζωή των ίδιων των προσφύγων και μεταναστών τίθεται συχνά σε διακινδύνευση.

Η έννοια της ασφαλούς τρίτης χώρας είχε ανασυρθεί ως το βασικό εργαλείο για την εφαρμογή της Συμφωνίας Ε.Ε. – Τουρκίας του 2016, με τη λογική ότι θα επέτρεπε τις επιστροφές Σύρων αιτούντων άσυλο που έρχονταν σε μαζικούς αριθμούς στα ελληνικά νησιά.

Η Ολομέλεια δε του ΣτΕ με τις αποφάσεις 2347 και 2348/2017, που επικρίθηκαν ιδιαίτερα, επικύρωσε τον χαρακτηρισμό αυτό, παρά τη σθεναρή μειοψηφία 12 έναντι 13 πλειοψηφούντων μελών, η οποία αμφέβαλλε ως προς το εάν πληρούντο τα κριτήρια της Τουρκίας ως ασφαλούς χώρας και ζητούσε να σταλεί προδικαστικό ερώτημα στο ΔΕΕ.

Ειδικότερα είχαν τεθεί τα ζητήματα του εάν η γείτων χώρα δεσμευόταν επαρκώς από τη Σύμβαση της Γενεύης για τους Πρόσφυγες (που την εφαρμόζει με νόμο και όχι με υπογραφή διεθνούς σύμβασης), όπως επίσης και άλλα ειδικότερα ζητήματα, όπως περί του αν τηρεί την αρχή μη επαναπροώθησης σε άλλη γειτονική χώρα όπου ο πρόσφυγας απειλείται με διώξεις ή βασανιστήρια, καθώς και εάν η προστασία που παρέχει είναι ισοδύναμη με αυτή της Σύμβασης της Γενεύης. Σημειώνουμε δε ότι το μέλος της ως άνω μειοψηφούσας άποψης Χρ. Ράμμος, νυν πρόεδρος της ΑΔΑΕ, είχε εκφράσει την άποψη ότι πρόδηλα η Τουρκία δεν συμμορφώνεται με τις υποχρεώσεις της.

Μετά τη ριζική μεταστροφή πολιτικής τον Μάρτιο του 2020 με τη συστηματοποίηση των επαναπροωθήσεων, ο χαρακτηρισμός αυτός, που έγινε κατά τρόπο γενικό το 2021, χρησιμοποιήθηκε ως ηθική αιτιολόγηση των κατεξοχήν παράνομων αυτών πρακτικών. Ναι μεν δεν ακολουθείται καμία τυπική διαδικασία καταγραφής, εξέτασης αιτημάτων και επιστροφής των παράτυπα εισερχόμενων, όμως, κατά τους εμπνευστές αυτού του χαρακτηρισμού, όλα αυτά θα συγχωρούνταν, καθώς με τον άλφα ή τον βήτα τρόπο επιστρέφονταν σε μια χώρα ασφαλή.

Ετσι, ήδη από το καλοκαίρι του 2022 ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη και ο ίδιος ο πρωθυπουργός μιλούν για μη πιστευτούς αριθμούς αποτροπών (250.000 στον Εβρο, 45.000 στο Αιγαίο, μόνο το 2022). Μικρή σημασία έχει τι αφορούν αυτές οι αποτροπές και το αν αυτές γίνονται με εγκατάλειψη ανθρώπων σε life rafts ή με απολύτως άτυπες επιχειρήσεις ακόμη και από μέρη βαθιά στην ενδοχώρα, όπως ενίοτε η Μεσσηνία, τα Αντικύθηρα ή η Θεσσαλονίκη.

Η απόφαση του Δικαστηρίου αποτελεί μισό βήμα, καθώς εντέλει δεν έκρινε ως προς το αν η Τουρκία είναι πράγματι ασφαλής χώρα. Πέρα από τυπικά νομικά ζητήματα, η Ολομέλεια στάθηκε στο προφανές. Για να μπορεί να επιστραφεί κάποιος σε μια χώρα θα πρέπει αυτή η χώρα να δέχεται την επιστροφή και την ευθύνη εξέτασης του αιτήματος ασύλου, πράγμα που δεν γίνεται, καθώς η Τουρκία έχει σταματήσει κάθε συνεργασία, τουλάχιστον από τον Μάρτιο του 2020.

Παρέπεμψε έτσι στο ΔΕΕ το ερώτημα αν για να χαρακτηριστεί μια χώρα κατά τρόπο γενικό ως ασφαλής θα πρέπει να πληροίται η προϋπόθεση της δυνατότητας πραγματικής επιστροφής κατά το στάδιο αυτό (της έκδοσης δηλαδή μιας κανονιστικής – γενικής – απόφασης) ή αν αυτό θα πρέπει να εξετάζεται σε επόμενο στάδιο ατομικά ή κατά την εκτέλεση της απόφασης επιστροφής.

Πέρα από ψιλά νομικά γράμματα, είναι σημαντικό το ότι καλείται, για πρώτη μάλλον φορά από την Ελλάδα, το ΔΕΕ να αποφανθεί επί μιας κατεξοχήν ευρωπαϊκής πολιτικής. Και η πολιτική που εφαρμόζεται στην Ελλάδα, αν δεν αποτελεί συνειδητή ευρωπαϊκή επιλογή, πάντως γίνεται αποδεκτή και επικροτείται. Ελλάδα, η «ασπίδα» της Ευρώπης απέναντι σε μετανάστες που υποκινούνται να εισβάλουν σε συνθήκες ενός πολέμου -υβριδικό τον βάφτισαν- που απειλεί να αποσταθεροποιήσει τις χώρες μας, ακόμη και να απειλήσει την εδαφική ακεραιότητα ή την εθνική μας ασφάλεια. Ποτέ άλλοτε δεν έχουν χρησιμοποιηθεί αυτές οι έννοιες έτσι. Ούτε όταν εκατομμύρια Ανατολικοευρωπαίοι κατέκλυσαν τις χώρες μας, ούτε όταν πρόσφατα εκατομμύρια Ουκρανοί κατέφτασαν στις πόλεις μας.

Η Ευρώπη κλείνεται στο καβούκι της, απομονώνεται από τον υπόλοιπο κόσμο, που τον βλέπει εχθρικά και γηράσκει επικίνδυνα. Αν δεν αναζωογονηθεί, αν δεν υποστηρίξει τις αξίες του ανθρωπισμού και του κράτους δικαίου με βάση τις οποίες βγήκε νικήτρια και, το κυριότερο, ενωμένη από τις στάχτες ενός παγκόσμιου πολέμου, τότε κινδυνεύει να πέσει στην παγίδα του πολέμου, οι σειρήνες του οποίου ηχούν στην ευρύτερη γειτονιά μας.

ΥΓ.: Στις καρέκλες αναμονής του ΝΑΤ χθες, ρώτησα έναν συνταξιούχο πώς έπαθε το ατύχημα από το οποίο έμεινε ανάπηρος. Μου το έκανε ένας από αυτούς, τους εισβολείς, απάντησε. Εισβολή, ποιος; Ενας Πολωνός, απάντησε. Πολωνία, εισβολή, πότε; Το 2003 με χτύπησε ένας Πολωνός με αυτοκίνητο σε τροχαίο, απάντησε. Μου φαίνεται ότι περισσότερο επικίνδυνοι από τους υποτιθέμενους υβριδικούς πολέμους που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε είναι οι υβριδικοί ρατσισμοί που γεννιούνται καθημερινά μέσα από αυτήν την πολιτική.

*Δικηγόρος, πρόεδρος του Δ.Σ. του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες