Σεισμοί και εθνικισμοί

Καταστροφικός σεισμός στην Τουρκία! Ταρακούνημα στους κόλπους της ελληνικής κοινωνίας. Εθνικιστικά αντανακλαστικά από τη μια (ευτυχώς λίγα), ανθρωπιστική ευαισθησία από την άλλη. Λέξεις όπως ανθρωπιά, ενσυναίσθηση, αλληλεγγύη, φιλία και άλλες παρόμοιες, λες και βγαίνουν από τα έγκατα της γης ξαφνικά. Σαν ξεχασμένες έννοιες κι αξίες.

Βουτηγμένοι στον βούρκο της εθνικής έπαρσης, της ισλαμοφοβίας, της ξενοφοβίας εν γένει, είχαμε ξεχάσει, θαρρείς ότι οι γείτονές μας εκτός από «εχθροί» είναι και άνθρωποι. Άνθρωποι που κοιμούνται το βράδυ, ξυπνούν το πρωί, πηγαίνουν στις δουλειές τους, χαίρονται και λυπούνται, γελάν και κλαιν, γεννιούνται και πεθαίνουν. Άνθρωποι σαν κι εμάς.

Κι ο Εγκέλαδος, με τον τρόμο που σκορπά, σκορπά και στοχασμό και αναστοχασμό. Ανθρώπινο. Υπαρξιακό. Και λες τι είσαι πρώτα και πάνω από όλα, Έλληνας και Τούρκος ή Άνθρωπος. Και σκέφτεσαι ποια ταυτότητα είναι πιο σημαντική, η εθνική ή η ανθρώπινη. Και αναρωτιέσαι ποιος θεός, αν είναι ένας, αν υπάρχει, κι ας φέρει οποιοδήποτε όνομα. Και απορείς πώς ξεχνάμε, πώς ξεχνάμε τα αυτονόητα. Πώς παγιδευόμαστε στα στερεότυπα των φανατισμών και του μίσους. Πώς, αντί να βλέπουμε πόσο όμοιοι είμαστε, σαν σταγόνες νερού, ψάχνουμε να βρούμε διαφορές να μας χωρίσουν, επινοούμε διχαστικές ετερότητες για να μισηθούμε. Ξεχνάμε πως όλοι είμαστε πλασμένοι από το ίδιο υλικό, χώμα και νερό, λάσπη δηλαδή, που ο θεός, αν υπάρχει, της έδωσε πνοή, κάνοντας εμάς τους ανθρώπους για να κοιτάμε ψηλά (άνω θρώσκω) κι όχι να μένουμε στην αρχική λάσπη πριν από τη θεϊκή πνοή.

Ναι, υπάρχουν πολλά που μας χωρίζουν. Σύνορα, υφαλοκρηπίδες, το παρελθόν και κυρίως το δηλητήριο που ρέει στη δημόσια σφαίρα. Το δηλητήριο που εκτοξεύεται, πρώτα πρώτα από τους ιδεολογικούς μηχανισμούς των κρατών και ενισχύεται και αναπαράγεται από τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας. Το δηλητήριο δεν είναι άλλο από αυτό του εθνικισμού ένθεν κακείθεν του συνόρου. Είναι αυτό που συγκροτεί τους υπηκόους, πρώτα ως εθνικά όντα και μετά ως ανθρώπους. Ενώ πρέπει να συμβαίνει το αντίθετο. Πρώτα ο Άνθρωπος και μετά ο εθνικός εαυτός, η εθνική ταυτότητα. Ο υπήκοος να γίνει πολίτης με πανανθρώπινη συνείδηση και ενεργός συμμέτοχος στην κοινότητα του έθνους με όρους ενός πατριωτισμού που η αγάπη για τη δική σου πατρίδα δεν εξισούται με το μίσος για την πατρίδα του Άλλου.

Γιατί μας χρειάζονται οι σεισμοί για να αναστοχαστούμε; Γιατί χρειάζονται οι σεισμοί για να ξανασκεφτούμε κριτικά όλους τους –ισμούς; Τον εθνικισμό, τον ρατσισμό, τον φανατισμό, τον ατομικισμό, τον συλλογικό ναρκισσισμό και άλλους;

Μήπως από όλους τους –ισμούς πρέπει να κρατήσουμε βαθιά μέσα μας έναν, τον ανθρωπισμό; Να βάλουμε στο επίκεντρο τον Άνθρωπο ως αναπόσπαστο κομμάτι του κόσμου, του πλανήτη που μας φιλοξενεί, και όχι ως κυρίαρχο και αλαζονικό ον;

Λέω μήπως…

*Καθηγητής Κοινωνικής Λαογραφίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων