Οι επώδυνες αλήθειες και οι προεκλογικές ομιλίες

Η τρέχουσα προεκλογική περίοδος έχει πολλές ιδιαιτερότητες. Αλλες ευδιάκριτες και άλλες δύσκολα αναγνωρίσιμες. Για παράδειγμα, οι πολιτικοί αρχηγοί αποφεύγουν να χρησιμοποιήσουν λέξεις όπως «διεθνές οικονομικό περιβάλλον», «οικονομία χωρίς σύνορα», «ελεύθερο εμπόριο»... Είναι σαν ξαφνικά να παράχωσαν τον κοσμοπολιτισμό της «ανταγωνιστικότητας» και των «προκλήσεων της παγκοσμιοποίησης» και να επέστρεψαν στον οικείο κόσμο της... εσωστρέφειας που ευθύνεται για τις πιο επώδυνες στιγμές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.

Τι μπορεί να υποκρύπτει η επιστροφή στο... χθες; Απροθυμία να αναφερθούν σε λάθη, ολιγωρίες και ανεπάρκειες του παρελθόντος; Συνειδητή απόκρυψη του δυστοπικού μέλλοντος που από την εποχή της πανδημίας έχει αρχίσει να αποκαλύπτεται;

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η διαχείριση της προσαρμογής στις ανάγκες της παγκοσμιοποίησης έχει σημαδευτεί από σφάλματα, ολιγωρίες και εγκληματικές αβλεψίες (;) που κατέληξαν να διευρύνουν το χάσμα μεταξύ αυτού που οι ψηφοφόροι ζητούν από τους κυβερνήτες τους και αυτού που εκείνοι είναι σε θέση να τους προσφέρουν. Οπως σε όλο τον κόσμο, έτσι και στην Ελλάδα οι πολίτες ψηφίζουν με την προσδοκία ότι οι κυβερνήσεις θα αντιμετωπίσουν την πτώση του βιοτικού επιπέδου, την αυξανόμενη ανισότητα, την κλιματική αλλαγή και τα υπόλοιπα προβλήματα που προκλήθηκαν από την παγκοσμιοποιημένη οργάνωση της οικονομίας.

Ανταποκρίθηκαν οι πολιτικές ελίτ σε αυτές τις προκλήσεις; Ολοι οι δείκτες αξιολόγησης αποκαλύπτουν ότι οι κυβερνήσεις διέψευσαν τις προσδοκίες των πολιτών. Το πολιτικό σύστημα, ταμπουρωμένο πίσω από το επιχείρημα ότι η παγκοσμιοποίηση κατέστησε λιγότερο αποτελεσματικά τα πολιτικά εργαλεία που είχε στη διάθεσή του, προσπάθησε να δώσει στην απροθυμία και στη σκοπιμότητα τα χαρακτηριστικά της αναγκαιότητας. Στην πραγματικότητα, τις τελευταίες δεκαετίες το πολιτικό σύστημα παρακολούθησε σχεδόν άπραγο την αποβιομηχάνιση, τις δημοσιονομικές ανισορροπίες και τις «φούσκες» που οδήγησαν στα μνημόνια και σκόρπισαν απλόχερα ανέχεια και ανασφάλεια. Επίσης η δυσαρέσκεια την οποία αναπόφευκτα προκαλεί η αποτυχία των πολιτικών ηγεσιών να ικανοποιήσουν τις ανάγκες της πλειοψηφίας των ψηφοφόρων διογκώνει τη λαϊκή δυσφορία και υπονομεύει τη νομιμότητα και την αποτελεσματικότητα των αντιπροσωπευτικών θεσμών.

Υπό το πρίσμα αυτό, η απουσία της λέξης «παγκοσμιοποίηση» από τον προεκλογικό λόγο μπορεί να εκληφθεί και ως σιωπηλή ομολογία αποτυχίας.

Η αλήθεια είναι ότι η απογοήτευση και ο θυμός δεν είναι συναισθήματα που χαρακτηρίζουν μόνο την ελληνική κοινωνία. Από τη δεκαετία του 2000, οι αλλεπάλληλες κρίσεις (τοξικά στεγαστικά, ευρωπαϊκή κρίση χρέους, πανδημία) που συνέβησαν, έκαναν φανερό κυρίως στη Δύση ότι η παγκοσμιοποίηση όχι μόνο δεν λειτούργησε ευεργετικά αλλά έφερε τον πλανήτη πιο κοντά στον πόλεμο και στον αυταρχισμό. Και εδώ ανακύπτει το καίριο ερώτημα: Φταίει η παγκοσμιοποίηση ή ο τρόπος που επιχειρήθηκε να εφαρμοστεί;

Από τη δεκαετία του ‘80 μέχρι σήμερα, η νεοφιλελεύθερη συνταγή της παγκοσμιοποίησης αποδείχθηκε καταστροφική για τους περισσότερους. Η κατάργηση, στο όνομα της ελευθερίας της αγοράς, των ρυθμίσεων που απέτρεπαν τη συγκέντρωση και τις κερδοσκοπικές πρακτικές επέτρεψε στο κεφάλαιο να οργιάσει και παρήγαγε μια εκτεταμένη περίοδο αυξανόμενης ανισότητας, απώλειας θέσεων εργασίας στη βιομηχανία και αυξανόμενου θυμού και πολιτικής πόλωσης. Ο ισχυρισμός της νεοφιλελεύθερης σχολής, σύμφωνα με τον οποίο οι δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις θα εξαπλώνονταν στα όρια του ελεύθερου εμπορίου και οι αυταρχικές χώρες θα γίνονταν πιο δημοκρατικές, αποδείχθηκε αβάσιμος και ιδιοτελής. Αυτό που τελικά συνέβη είναι ότι οι αυταρχικοί ενισχύθηκαν και πλέον απροκάλυπτα επιδιώκουν να αναθεωρήσουν την παγκόσμια τάξη προς όφελός τους. Ο Τραμπ, ο Μπολσονάρο, ο Ορμπαν, η Μελόνι, ο Ερντογάν, ο Πούτιν... είναι η ζωντανή απόδειξη της ιδιοτέλειας που χαρακτηρίζει τη νεοφιλελεύθερη εκδοχή της παγκοσμιοποίησης, καθώς όλες οι «υποσχέσεις» για τις ευεργετικές επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης διαψεύστηκαν από την πραγματικότητα:

• Οι εμπορικές συμφωνίες που μειώνουν τους φραγμούς με όρους ευνοϊκούς για τις πολυεθνικές αποδείχθηκαν βαθιά επιβλαβείς για τους πολλούς και προκάλεσαν μια κολοσσιαίου μεγέθους αναδιανομή εισοδήματος προς όφελος του πλούτου.
• Οι εξελίξεις της τεχνολογίας, αντί να διαχέουν τα οφέλη τους στην κοινωνία, προκάλεσαν κύματα ανασφάλειας, καθιστώντας ολοένα και πιο άνιση και αβέβαιη τη ζωή όχι μόνο της εργατικής τάξης αλλά και μεγάλου μέρους της μεσαίας τάξης. Οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα έχουν συνειδητοποιήσει ότι οι θέσεις εργασίας που εξαφανίζονται και οι στάσιμοι ονομαστικοί μισθοί είναι διαχρονικά χαρακτηριστικά του παγκοσμιοποιημένου οικονομικού τοπίου και όχι προσωρινό αποτέλεσμα των οικονομικών κρίσεων.
• Οι «φούσκες», αντί να ξεφουσκώσουν λόγω της βέλτιστης αξιοποίησης των πόρων που επικαλούνταν οι νεοφιλελεύθεροι «προφήτες», άρχισαν να εμφανίζονται συχνότερα.
• Οι «σοφές» εφοδιαστικές αλυσίδες αποκάλυψαν τον καιροσκοπισμό των «πολυεθνικών κατασκευαστών» τους μόλις η ανθρωπότητα βρέθηκε στη δίνη της πανδημίας.
• Οι ξεχασμένες για σχεδόν μισό αιώνα «ασθένειες» της οικονομίας, όπως ο υψηλός πληθωρισμός, επανέκαμψαν.
• Το ιδεώδες της ελεύθερης ροής πληροφοριών βρίσκεται σε καθημερινή σύγκρουση με τα δικαιώματα της ιδιωτικής ζωής, την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας και την αυξημένη ασφάλεια στον κυβερνοχώρο.

Ο,τι προαναφέρθηκε αφορά τα ζοφερά πεπραγμένα της παγκοσμιοποίησης. Το κρίσιμο και πολιτικά ασύμφορο είναι ότι αφορά το μέλλον. Σήμερα η μεσαία τάξη και τα πιο χαμηλά εισοδηματικά στρώματα ζουν με το άγχος των χειρότερων που έρχονται. Και απ’ όλα τα δεινά, το πιο απειλητικό είναι οι ραγδαίες αλλαγές στην αγορά εργασίας που θα σηματοδοτεί η υποκατάσταση της εργασίας. Το νέο εργασιακό τοπίο που διαμόρφωσε η πανδημία έκανε φανερό ότι ο αυτοματισμός θα μεταμορφώσει τις οικονομίες του αναπτυγμένου κόσμου και τη φύση της απασχόλησης.

Στην επόμενη δεκαετία, σύμφωνα με τις αναλύσεις των ειδικών, εκατοντάδες εκατομμύρια θέσεις εργασίας θα χαθούν και το ειδικό βάρος της εργασίας θα καταβαραθρωθεί, παρασύροντας κατακτήσεις που από τον 19ο αιώνα θεωρούνταν δεδομένες. Μια διαδικασία που ξεκίνησε πριν από την πανδημία, εντάθηκε κατά τη διάρκειά της και αναμένεται να κορυφωθεί στα αμέσως επόμενα χρόνια και η οποία δεν θα αφήσει ανεπηρέαστη την ελληνική οικονομία. Και ενώ θα περίμενε κανείς ότι η προεκλογική αντιπαράθεση θα περιστρεφόταν γύρω από αυτή την απειλή, κανείς δεν αναφέρεται σε αυτήν. Και αυτό δεν είναι παράξενο, αλλά αδιανόητο.

*Δημοσιογράφος, συγγραφέας