Η οικονομική περιθωριοποίηση του αγροτικού τομέα

Στην Ελλάδα τής αμέσως μεταπολεμικής περιόδου η φυτική παραγωγή κάλυπτε σε ικανοποιητικό βαθμό τις διατροφικές ανάγκες του πληθυσμού, τις ανάγκες σε ζωοτροφές και τις προμήθειες πρώτων υλών. Ο πρωτογενής τομέας εξασφάλιζε την εισροή ξένου συναλλάγματος μέσω της εξαγωγής αγροτικών προϊόντων. Η δημιουργία κεφαλαίου εξασφαλιζόταν μέσω της χειροτέρευσης των όρων εμπορίου και της ανεξέλεγκτης δράσης των μεσαζόντων. Το προς αξιοποίηση πλεονάζον εργατικό δυναμικό στον αγροτικό τομέα ανερχόταν, σύμφωνα με τους Α. Πεπελάση - Π. Παναγιωτόπουλο: «Η πλεονάζουσα εργατική δύναμη στην ελληνική γεωργία 1953-1960, ΚΟΕ 1962», στη 10ετία του 1950 στις 700.000 περίπου. Συμπερασματικά μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι ο αγροτικός τομέας, παρά τις δομικές του αδυναμίες (μικρός και κατατεμαχισμένος κλήρος, χαμηλή παραγωγικότητα), αποτέλεσε στην αμέσως μεταπολεμική περίοδο τη «χρυσή αγελάδα» από το άρμεγμα της οποίας χρηματοδοτήθηκε ο κύριος όγκος των επενδυτικών και καταναλωτικών αναγκών της χώρας.

Μετά την είσοδο στην Ε.Ε. η εξέλιξη του τομέα καθορίστηκε από τις οικονομικές ενισχύσεις και τις δεσμεύσεις της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) και του κοινού ευρωπαϊκού δασμολογίου. Η καλλιεργούμενη γεωργική γη καθώς και η παραγωγή μερικών βασικών γεωργικών προϊόντων (π.χ. στάρι, σταφίδες, καπνός) μειώθηκαν αισθητά σε αντίθεση με άλλα (λάδι, βαμβάκι) που ευνοήθηκαν περισσότερο από τις επιδοτήσεις της ΚΑΠ. Το μέσο στρεμματικό μέγεθος του αγροτικού κλήρου αυξήθηκε από 33 σε περίπου 54 στρέμματα. Στις περιοχές πάντως που επικρατεί ακόμη ο μικρός κλήρος, ιδιαίτερα στις ορεινές και νησιώτικες αγροτικές περιοχές, παρατηρήθηκε εκτεταμένη φυγή των νεότερων κυρίως ηλικιών με αποτέλεσμα την εγκατάλειψη της ποιμενικής κτηνοτροφίας και γεωργικής παραγωγής, την ερήμωση των περισσότερων από αυτές τις περιοχές και την επιδείνωση της ανισοκατανομής του αγροτικού εισοδήματος. Οι σήμερα ενεργοί γεωργοί και κτηνοτρόφοι σε ολόκληρη τη χώρα, στη συντριπτική τους πλειονότητα άνω των 45 ετών, συμβάλλουν στην ανάπτυξη της εθνικής οικονομίας κατά πολύ περισσότερο από το 4,5% που τους αποδίδεται επίσημα.

Τα οξυμένα προβλήματα που αντιμετωπίζουν αυτή την περίοδο οι απασχολούμενοι στον πρωτογενή τομέα είναι συνοπτικά: α) το δυσβάσταχτο κόστος παραγωγής σε ενέργεια, λιπάσματα, ζωοτροφές και γενικά αγροεφόδια β) η έλλειψη εργατικών χειρών λόγω φυγής πολλών ξένων εργατών κατά την τελευταία κρίση και λόγω κατάργησης από τη σημερινή κυβέρνηση του ΑΜΚΑ στους μετανάστες γ) η προϊούσα γήρανση του αγροτικού πληθυσμού, εγκατάλειψη της παραγωγής και ερήμωση πολλών ορεινών και νησιωτικών αγροτικών περιοχών, δ) η έλλειψη αγροτικής γης και δυνατοτήτων δανειοδότησης για τη συγκράτηση και δραστηριοποίηση στον αγροτικό χώρο νέων αγροτών ε) η συνεχιζόμενη εμπορική δραστηριότητα των μεσαζόντων εις βάρος παραγωγών και καταναλωτών. Σοβαρό επίσης πρόβλημα ρευστότητας και υποθήκευσης της αγροτικής γης αντιμετωπίζουν αγρότες και κτηνοτρόφοι μετά τη διακοπή λειτουργίας και πώληση της Αγροτικής Τράπεζας στην Τράπεζα Πειραιώς το 2012.

Προκειμένου να υπάρξει ανάσχεση της αρνητικής εξέλιξης του πρωτογενή τομέα είναι αναγκαία η γενναιόδωρη χρηματοδότησή του μέσω ΚΑΠ (19,4 δισ.), Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων. Εάν εξασφαλιστεί η προστασία των γεωργικών και κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων από τις οικονομικές και κλιματικές κρίσεις, μειωθεί δραστικά το κόστος παραγωγής, ενισχυθεί το αγροτικό εισόδημα και εκτελεστούν έργα υποδομής (υγεία και παιδεία) στις ορεινές και νησιωτικές πρωτίστως αγροτικές περιοχές, τότε μπορεί να γίνει λόγος για βελτίωση των όρων εργασίας και διαβίωσης στον νευραλγικό για την εθνική οικονομία της χώρας πρωτογενή τομέα. Στο σημείο αυτό είναι σκόπιμο να επισημανθεί η απελπιστική κατάσταση που βιώνει η πλειονότητα των νέων που προέρχονται από φτωχές αγροτικές οικογένειες. Η πλέον ρεαλιστική προοπτική που έχει απομείνει γι’ αυτούς είναι η εποχική απασχόληση στις τουριστικές επιχειρήσεις.

Ενδεικτική της κυβερνητικής στάσης απέναντι στα οξυμένα προβλήματα των αγροτών και κτηνοτρόφων είναι η σύνταξη του Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου (ΕΣΣ) χωρίς τη διαβούλευση με αυτούς και τους συλλογικούς εκπροσώπους τους. Αν δε ληφθεί υπόψη ότι τόσο το ΕΣΣ όσο και η νέα ΚΑΠ εισάγουν νέες πολύπλοκες ρυθμίσεις χωρίς να έχει προηγηθεί η αναγκαία πληροφόρηση του αγροτικού κόσμου, που πρόκειται να τις εφαρμόσει, και η αντίστοιχη ελλιπής επάνδρωση και πλημμελής προετοιμασία του υπουργείου (ΥΑΑΤ) και του αρμόδιου για τις πληρωμές ΟΠΕΚΕΠΕ, τότε η υλοποίηση της νέας ΚΑΠ προβλέπεται ότι θα αντιμετωπίσει πολλά διαδικαστικά προβλήματα και τον κίνδυνο επιβολής προστίμων/καταλογισμών.

Οι αγρότες, διαπιστώνοντας ότι το υπέρογκο κόστος παραγωγής συνεχίζει να εξανεμίζει το εισόδημά τους, αποφάσισαν να αρχίσουν απεργιακό αγώνα βάσει του αποφθέγματος του Μπρεχτ: Αυτός που αγωνίζεται μπορεί να χάσει, αυτός που δεν αγωνίζεται έχει ήδη χάσει.

*Ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών