Εργασία και ελεύθερος χρόνος:απορρύθμιση στη Γαλλία

Η Γαλλία είναι μια χώρα που εξακολουθεί να θέτει το ζήτημα του ελεύθερου χρόνου ψηλά στην ιεράρχηση των κοινωνικών αξιών. Ηταν άλλωστε η μοναδική χώρα στην οποία ένας Φρανσουά Μιτεράν τόλμησε να δώσει υπόσταση σε ένα παλιό του όραμα ιδρύοντας υπουργείο του Ελεύθερου Χρόνου (1981-1983), ενώ οι ιδεολογικοπολιτικές διαστάσεις εργάσιμου και ελεύθερου χρόνου δεν έπαψαν ποτέ να εμπνέουν επιστημονικές έρευνες και μελέτες.

Βεβαίως ο Εμανουέλ Μακρόν δεν διακατέχεται από παρόμοια οράματα. Ο υπουργός Εσωτερικών Gérald Darmanin δήλωσε πρόσφατα πως για να ισορροπήσει το συνταξιοδοτικό σύστημα «πρέπει να δουλέψουμε περισσότερο» (Le Parisien, «La Nupes ne cherche qu’à bordéliser le pays», 28/1/2023). Χρησιμοποιώντας μάλιστα την παράδοξη φράση «αριστερισμός της τεμπελιάς και των μπουρζουά-μποέμ (bobo)» επιτέθηκε στη βουλεύτρια των Οικολόγων Sandrine Rousseau, η οποία είχε αναδείξει την ιδεολογική διάσταση του θέματος: « Αυτή η μεταρρύθμιση είναι καθαρά ιδεολογική, μας υποχρεώνει να δουλεύουμε για να παράγουμε, να παράγουμε, να παράγουμε. Μόνο που έχουμε ήδη αγγίξει τα όρια του πλανήτη μας και τα όρια του σώματός μας».

Δίχως να διευκρινίζει αν τις αξίες του μόχθου της εργασίας υπηρετεί και η αργόσχολη τάξη των πλουσίων, ο υπουργός βρίσκεται σήμερα αντιμέτωπος με μια Αριστερά όλων των αποχρώσεων, από την Ανυπόταχτη Γαλλία μέχρι διάφορες φεμινιστικές συλλογικότητες. Οι γυναίκες άλλωστε φαίνεται να είναι οι μεγάλες ηττημένες καθώς, όπως δείχνουν οι σχετικές μελέτες, θα εργάζονται περισσότερα χρόνια λαμβάνοντας μικρότερες συντάξεις. Για τους γνωστούς λόγους των έμφυλων ανισοτήτων (μητρότητα, οικογένεια κ.λπ.) θεωρείται μη ρεαλιστικό ότι θα συμπληρώνουν 42 χρόνια ασφάλισης που θα απαιτούνται πλέον για πλήρεις αποδοχές (40% των γυναικών έναντι 15% των αντρών).

Στον απόηχο των λόγων του Γάλλου υπουργού τα λόγια μιας εργαζόμενης, η οποία λυπάται που η κυβέρνηση περιφρονεί την πραγματικότητα των «αόρατων» επαγγελματιών φροντίδας: «Η αρρώστια, ο θάνατος, το κουράγιο που δεν έχουν πια (οι ηλικιωμένοι), τα δάκρυά τους. Είναι ψυχολογικά κουραστικό. Kάνουμε όσα δεν μπορούν… τις τουαλέτες, τα ψώνια, το φαγητό. Το βράδυ είμαι εξουθενωμένη, πονάει η πλάτη και έχω μια τενοντίτιδα (Libération, «Temoignages. Les travailleuses de la deuxième ligne, premières victimes de la réforme des retraites», 27/1/2023).

Στον απόηχο των λόγων του, τα λόγια μιας φοιτήτριας Κοινωνιολογίας που συμμετείχε στην πορεία των νέων κατά της μεταρρύθμισης (21/1/2023): «Δεν σταματάμε να μελετάμε τις ανισότητες ανάμεσα στους άντρες και τις γυναίκες στον κόσμο της εργασίας. Τώρα ζητάνε από τις γυναίκες να δουλεύουν περισσότερο. Αυτό δεν είναι δίκαιο». Εντυπωσιακό πάντως που η νεολαία διαδηλώνει για ένα θέμα το οποίο εκ πρώτης όψεως δεν την αφορά. Μάλλον αντιλαμβάνεται πως, δουλεύοντας σε συνθήκες πρεκαριάτου, δεν θα συμπληρώσει ποτέ τα προαπαιτούμενα για συνταξιοδότηση.

Τέλος, στον απόηχο των λόγων του υπουργού ακούω την ομιλία της Ανί Ερνό κατά την παραλαβή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας: «Δεν θεωρώ την απονομή του βραβείου Νόμπελ ως μια προσωπική νίκη. Δεν είναι μήτε από έπαρση μήτε από μετριοφροσύνη που το βλέπω, κατά μία έννοια, ως μια συλλογική νίκη. Μοιράζομαι την περηφάνια μου γι’ αυτό μαζί με εκείνες και εκείνους που, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, επιθυμούν περισσότερη ελευθερία, ισότητα και αξιοπρέπεια για όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως βιολογικού και κοινωνικού φύλου, χρώματος, δέρματος, κουλτούρας. Καθώς και με εκείνες και εκείνους που αναλογίζονται τις επερχόμενες γενιές, τη διάσωση μιας Γης την οποία η απληστία των ολίγων καθιστά ολοένα λιγότερο κατοικήσιμη για όλους τους πληθυσμούς.

»Ανατρέχοντας στην υπόσχεση που έδωσα στα είκοσί μου, ότι θα πάρω εκδίκηση για τη ράτσα μου, δεν μπορώ να πω αν την εκπλήρωσα. Από αυτή την υπόσχεση, από τους προγόνους μου, γυναίκες και άντρες που η σκληρή δουλειά τούς οδήγησε νωρίς στον θάνατο, πήρα αρκετή δύναμη και οργή για να έχω την επιθυμία και τη φιλοδοξία να τους δώσω μια θέση στη λογοτεχνία, σε τούτο το σύνολο από διαφορετικές φωνές που από πολύ νωρίς με συνόδευε, επιτρέποντάς μου την πρόσβαση σε άλλους κόσμους, σε άλλες σκέψεις, περιλαμβανομένης και της ιδέας να εξεγερθώ ενάντιά της και να θελήσω να την αλλάξω. Για να εγγράψω τη φωνή μου ως γυναίκα και ως κοινωνική αποστάτρια σε αυτό που ανέκαθεν υπήρξε ένας χώρος χειραφέτησης, τη λογοτεχνία».^** Και το όραμα μιας «άλλης» Ευρώπης ξαναγεννιέται.

*Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας, πρώην κοσμήτορας Παντείου Πανεπιστημίου

**Μετάφραση Ρίτα Κολαΐτη