Εκλογές: διλήμματα

ΥΠΟ ΣΥΝΘΗΚΕΣ μιας αστικής δημοκρατίας που σέβεται, έστω και τυπικά, τον εαυτό της η κυβέρνηση της Ν.Δ., έπειτα απ' όλα τα έκτροπα που έχει διαπράξει, έπρεπε να έχει καταρρεύσει με την παραίτηση του πρωθυπουργού και την προκήρυξη εκλογών. Παρά ταύτα, απτόητος, ο Κυρ. Μητσοτάκης επιβραβεύει τον εαυτό του για τις καταστροφές που έχει επιφέρει στην ελληνική κοινωνία και ανακοινώνει προεκλογικά «δώρα».

ΟΙ ΕΠΙΚΕΙΜΕΝΕΣ εκλογές την άνοιξη του 2023 θέτουν τη ριζοσπαστική Αριστερά απέναντι σε ουσιαστικά προβλήματα. Αναφέρομαι αποκλειστικά στην πτέρυγα της ριζοσπαστικής Αριστεράς που, προσκείμενη στον ΣΥΡΙΖΑ, έχει εκφράσει προ πολλού ουσιαστικές κριτικές εντός του κόμματος και δημοσίως όσον αφορά τόσο την κυβερνητική θητεία του όσο και τον πολιτικό προσανατολισμό που πήρε εκ των πραγμάτων η «διεύρυνση»/«μετάλλαξη» του κόμματος – με προσέλευση στελεχών από την «εκσυγχρονιστική» πτέρυγα του ΠΑΣΟΚ. Εντονη κριτική έχει εκφραστεί επίσης σχετικά με την εσωτερική λειτουργία του κόμματος.

ΓΙΑ ΤΟΥΣ συντρόφους αυτής της πτέρυγας οι εκλογές που έρχονται θέτουν διλήμματα υπαρξιακού χαρακτήρα – όπως διαφαίνεται σε πολλές συζητήσεις: τι θα πράξουν την ημέρα των εκλογών; Δεδομένης της κάθετης απόρριψης της Ν.Δ. και του ΠΑΣΟΚ, ποιες είναι οι επιλογές τους; Είναι πέντε. Πρώτη επιλογή: ΚΚΕ, δύσκολη επιλογή στο ποσοστό που το κόμμα του Περισσού αποκλείει κάθε κυβερνητική συνεργασία ικανή να ανατρέψει την κυβέρνηση της Ν.Δ. Δεύτερη επιλογή: ΜέΡΑ25, δύσκολο κι αυτό, οι εσωκομματικές «ταραχές» και οι παραιτήσεις/κομματικές μετακομίσεις βουλευτών του δεν εμπνέουν. Τρίτη επιλογή: περίπτωση συγκρότησης ενός εκλογικού μετώπου των εξωκοινοβουλευτικών οργανώσεων. Δεν αποκλείονται κάποιες, αλλά μάλλον ελάχιστες, μετατοπίσεις προς τα εκεί. Τέταρτη επιλογή: η αποχή, επιλογή που δεν πρέπει να υποτιμήσουμε. Ωστόσο και οι τέσσερεις αυτές επιλογές μπορεί να θεωρηθούν, δικαιολογημένα, ότι υπονομεύουν την πολυπόθητη απαλλαγή της χώρας από το επιτελικό κράτος της Ν.Δ.

ΜΕΝΕΙ ΛΟΙΠΟΝ για τη ριζοσπαστική Αριστερά που ασκεί κριτική στον ΣΥΡΙΖΑ έτσι όπως έχει εξελιχθεί (κόμμα εναλλακτικής διαχείρισης της κρίσης), η πέμπτη και τελευταία επιλογή: να ψηφίσει ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. κάτω από τη λογική τού «μη χείρον βέλτιστον». Απολύτως κατανοητό. Αυτό εξάλλου ελπίζει και ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. Το θέμα είναι αν η λογική αυτή γίνει όντως πράξη, δύναται να προσδώσει τη νικηφόρα διαφορά. Δεν είναι σίγουρο. Οι εκλογικές συμπεριφορές είναι θέμα κοινωνικών και πολιτικών εκτιμήσεων. Ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. πιστεύει ότι η εκλογική μάχη κερδίζεται στον λεγόμενο ευρύ «κεντρώο χώρο». Οι συνεχείς και εντεινόμενες αναφορές του στους «αυτοαπασχολούμενους», στα «νοικοκυριά», στις «μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις», στην «υγιή επιχειρηματικότητα» και άλλα επιφωνήματα του είδους στοχεύουν αυτά ακριβώς τα ανομοιογενή «μεσαία στρώματα» τα οποία, κατά τον ΣΥΡΙΖΑ, θα κάνουν ακριβώς τη νικηφόρα διαφορά έναντι της Ν.Δ. Εσπευσμένη εκτίμηση. Σε κλονισμένες συγκυρίες που εγκυμονούν κινδύνους τα κοινωνικό-οικονομικά στρώματα του λεγόμενου «μεσαίου χώρου» συρρικνώνουν τις προσδοκίες τους, κλίνουν πάντα προς το κατεστημένο, φοβούνται τα απρόοπτα, τις τυχόν επιπλοκές, τις χρονοβόρες διαπραγματεύσεις, τις έστω και μικρές αποκλίσεις από τους κανόνες του ευρωπαϊκού κορσέ. Τόσο δε περισσότερο που τα εν λόγω στρώματα στερούνται μακροχρόνιων βλέψεων προτιμώντας τα άμεσα οφέλη, τα ψίχουλα που θα πέσουν από τα τραπέζια των «καλοφαγάδων», τα «φιλοδωρήματα» των ισχυρών της ώρας. Είναι δύσκολο να εκτιμήσουμε αν η προτεινόμενη διακυβέρνηση συνεργασίας ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. και ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝ.ΑΛΛ. θα θεωρηθεί από την πλευρά τους ως επαρκώς αξιόπιστη έτσι ώστε να πάρουν την απόφαση να μετακομίσουν εκλογικά στη λεγόμενη «κεντροαριστερά». Μπορούμε να αμφιβάλλουμε.

ΑΥΤΟ ΩΣΤΟΣΟ δεν σημαίνει ότι τα στρώματα αυτά, συμπεριλαμβανομένου και του ανομοιογενούς χώρου της αγροτιάς, είναι αμετάκλητα καθηλωμένα στον συντηρητισμό τους. Κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες δύνανται να τον υπερβούν. Μεταξύ των συνθηκών αυτών ουσιαστικό ρόλο παίζει η ριζοσπαστικοποίηση των υποτελών τάξεων, των πληβείων της μισθωτής εργασίας, άμεσα εξαρτώμενων από την εργοδοτική εξουσία του κεφαλαίου – ιδιαίτερα στην εποχή μας όπου η εξάρτηση αυτή παίρνει μορφές ασυδοσίας, καθίζηση μισθών, επισφαλή και ευέλικτη εργασία, πρεκαριάτο, κατεδάφιση του εργατικού δικαίου κ.λπ. Μια τέτοια ριζοσπαστικοποίηση μπορεί να έλξει τους ευάλωτους «μικρομεσαίους», να τους προσδώσει αυτοπεποίθηση και κυρίως να διευρύνει τον ορίζοντα των προσδοκιών τους με τολμηρά ρήγματα στις παραγωγικές σχέσεις κάτω από τις οποίες είναι εγκλωβισμένοι. Ωστόσο μια τέτοια διαδικασία προϋποθέτει την ύπαρξη ενός πολιτικού φορέα ικανού να την πραγματώσει. Δεν νομίζω ότι ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. και το πρόγραμμά του ανταποκρίνονται σε αυτή τη στρατηγική. Σχετικά λοιπόν με τις επικείμενες εκλογές, εκτός συγκλονιστικού απροόπτου που θα οδηγούσε στη διάλυση της Ν.Δ., η αισιοδοξία της βούλησης επισκιάζεται από τη λογική της απαισιοδοξίας.

ΟΣΟΝ ΑΦΟΡΑ τώρα τη ριζοσπαστική Αριστερά, το θέμα είναι αν και πώς μπορεί να αντιμετωπίσει το κομβικό πρόβλημα της εποχή μας: την επιταχυνόμενη αποδέσμευση κυβερνήσεων και πολιτικού προσωπικού, υπουργών και βουλευτών, από τα κόμματα. Κυβέρνηση και κυβερνώντες επιλέγονται από άλλα κέντρα αποφάσεων, αυτά της τεχνο-στρουκτούρας. Τα κόμματα αυτά καθαυτά χρησιμεύουν πια ως απλό δημόσιο άλλοθι μιας «αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας» που έχει απολέσει ακριβώς κάθε αντιπροσωπευτικότητα.

* καθηγητής Πολιτικής Κοινωνιολογίας, Βρυξέλες