Ο κίνδυνος της λήθης

Την έβαλα να καθίσει στον καναπέ στην οργάνωση που δουλεύω και πήγα να της φέρω τσάι. Οταν επέστρεψα σε λιγότερο από δύο λεπτά τη βρήκα να κοιμάται βαθιά. Αστεγη, έγκυος στον μήνα της, ξένη, από την υποσαχάρια Αφρική, ένιωσε ασφαλής και κοιμήθηκε. Οταν ξύπνησε, μου είπε ότι τα βράδια στα παγκάκια φοβάται να κοιμηθεί για να μην την (ξανα)βιάσουν.

Εφυγε παράνομα από το νησί, όπου πρωτοέφτασε στην Ελλάδα, λόγω του επιβεβλημένου από τον νόμο γενικού γεωγραφικού περιορισμού, γιατί οι συνθήκες εκεί ήταν άθλιες και επικίνδυνες για τη σωματική και ψυχική της υγεία. Πρόσφυγας χωρίς χαρτιά.

Η ιστορία της κατακερματισμένη σε αρχεία οργανώσεων της ελληνικής επικράτειας, σε ανακατεμένα χαρτιά γιατρών, ψυχολόγων, ψυχιάτρων, κοινωνικών λειτουργών, δικηγόρων, μαζί με φάρμακα και τρόφιμα, που είχε σε μια σακούλα του σούπερ μάρκετ.

Μία από τις χιλιάδες ιστορίες πόνου, καταρράκωσης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, που βιώνουν οι πρόσφυγες σήμερα. Και δεν αναφέρομαι στις διώξεις στη χώρα καταγωγής τους, αλλά σε όσα υφίστανται στη χώρα «υποδοχής» τους. Μία από τις χιλιάδες ιστορίες απάνθρωπης και απαξιωτικής συμπεριφοράς στην Ελλάδα, στην Ευρώπη τού σήμερα, που ξεκινά με τις παράνομες επαναπροωθήσεις στα σύνορα και συνεχίζεται στα κλειστά κέντρα «υποδοχής», στην αστεγία, στα Οργανωμένα Κέντρα Κράτησης και τα κρατητήρια των αστυνομικών σταθμών της ελληνικής επικράτειας.

Πόσα από αυτά έχουν καταγραφεί ως γεγονότα; Για πόσα από αυτά έχουν κρατηθεί αρχεία ως ντοκουμέντα;

Προσωπικά αρχεία κάθε είδους πετιούνται καθημερινά στα σκουπίδια ή παραμένουν σε επισφαλείς συνθήκες σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους. Είτε από αδιαφορία, είτε από έλλειψη κατανόησης της ιστορικής τους αξίας. Κάποια εν ονόματι της προστασίας προσωπικών δεδομένων θα καταστραφούν, αφού δεν θα επιτελούν τον σκοπό τους. Κάποια, για να μείνουν, περνούν από διαδικασίες ψευδωνυμοποίησής τους και μερικά από μερική ή ολική απάλειψή τους. Και, το κυριότερο, κάποια στοιχεία δεν έχουν ποτέ καταγραφεί και οργανωθεί. Εχουν ήδη πέσει στην αντίληψή μου από οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών περιπτώσεις μερικής καταστροφής, μερικής ή ολικής ψηφιοποίησης, καταστροφής ή μελλοντικής καταστροφής «φυσικών» αρχείων εν ονόματι της προστασίας των προσωπικών δεδομένων, του κινδύνου επιβολής τσουχτερών προστίμων ή της έλλειψης χώρου...

Φοβάμαι ότι ζούμε σε μια νέα μορφή damnatio memoriae, μιας καταδίκης σε λήθη χιλιάδων ανθρώπων, ενώ η Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης έχει καθιερώσει, από το 2006, την 28η Ιανουαρίου ως Ευρωπαϊκή Ημέρα Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων.

Θα πρέπει να καταλάβουμε όμως ότι η προστασία των προσωπικών δεδομένων θα πρέπει να δώσει την ευκαιρία στον ιστορικό και αρχαιολόγο του μέλλοντος να περιγράψει την εποχή, επιβάλλοντας με κάθε τρόπο τη φύλαξη όλων αυτών των αρχείων -αναφέρομαι ιδιαίτερα σε αυτά των εξευτελιστικών συνθηκών που βιώνουν οι πρόσφυγες- σε όποια μορφή κι αν αυτά βρίσκονται.

Ακόμα και ένα ορθογραφικό λάθος, ακόμα κι ένα σκισμένο χαρτάκι μπορεί να φωτίσει το παρελθόν. Αντίθετα, ένα πολύπλοκο, ασαφές ως προς την ερμηνεία του και εφαρμογή του σύστημα «προστασίας προσωπικών δεδομένων» μπορεί να οδηγήσει στο μέλλον ακόμα και σε άρνηση όσων ζοφερών συμβαίνουν σήμερα ή τη μη ανάληψη ευθυνών με γνώμονα τη δημόσια τάξη… Για να μπορούν οι ίδιοι ή και τα παιδιά τους να ανατρέξουν σ’ αυτά στο μέλλον, για να προφυλάξουμε τα ντοκουμέντα αυτά από τους αρνητές τους, για να αποδοθούν ευθύνες, για να μείνουν ως μια ακόμα μελανή σελίδα της Ιστορίας του ανθρώπινου γένους μας.

Οσα βλέπουμε και όσα ακούμε όσες και όσοι ερχόμαστε σε επαφή με τους πρόσφυγες έχουμε χρέος να τα καταγράφουμε και να τα κρατάμε, οργανωμένα, νόμιμα και συστηματικά. Με την ευχή τόποι όπως η Ζερβού στη Σάμο, η Ριτσώνα στην Εύβοια, η Αμυγδαλέζα στην Αθήνα, ο Εβρος και όλα τα μέρη όπου δοκιμάζονται οι άνθρωποι αυτοί να γίνουν στο μέλλον τόποι προσκυνήματος, όπως τα στρατόπεδα συγκέντρωσης του παρελθόντος, χωρίς κανείς να τολμήσει να αμφισβητήσει το οτιδήποτε.

* δικηγόρος