Πώς και γιατί να δουλέψει ο ευρωπαϊκός καταλύτης για την Κύπρο;

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ*

Η ώρα της κάλπης πλησιάζει στην Κύπρο, οι υποψήφιοι για την Προεδρία σκιαγραφούν έναν σημαντικό ρόλο για την Ευρωπαϊκή Ενωση για την επίλυση του Κυπριακού. Ποιος είναι αυτός ο ρόλος; Με ποιο τρόπο θα εκμαιεύσουν την ανάμιξη της Ε.Ε. και γιατί εκείνη να ανταποκριθεί; Με τα δεδομένα σήμερα στο Κυπριακό, τα ερωτήματα είναι πολύ περισσότερα από όσα διακηρύσσουν.

Ο Αβέρωφ Νεοφύτου προκρίνει ότι με μια κίνηση-αστραπή θα ανατρέψει τη στασιμότητα και προτείνει άμεση αίτηση ένταξης της Κύπρου στο ΝΑΤΟ: «Ηρθε η ώρα να προτάξουμε ένα νέο σύστημα ασφάλειας και συνεργασίας, που να βασίζεται στους ευρωατλαντικούς θεσμούς και τις δομές ασφάλειας της Ευρωπαϊκής Ενωσης…». Ο Νίκος Χριστοδουλίδης λέει ότι θα «απαιτήσει τον διορισμό μιας ισχυρής πολιτικής προσωπικότητας από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο με συγκεκριμένους όρους εντολής». Ο Ανδρέας Μαυρογιάννης μιλά γενικά για «αξιοποίηση του ευρωπαϊκού παράγοντα για να δημιουργηθούν οργανικές συνθήκες ειρήνης». Ο δε Αχιλλέας Δημητριάδης προτείνει δύο κλειδιά, την ενέργεια και την ευρωτουρκική σχέση: «να κινηθούν παράλληλα και υπό την προϋπόθεση προόδου στο Κυπριακό».

Θεμιτή επιδίωξη

Αποτελεί θεμιτή επιδίωξη για την Κύπρο, η Ε.Ε. να λειτουργήσει ως καταλύτης. Το ζωτικό συμφέρον της είναι να βρεθούν λύσεις στο Κυπριακό και τα ελληνοτουρκικά προβλήματα που ταλανίζουν την Ανατολική Μεσόγειο. Με ισοδύναμα ανταλλάγματα που εξυπηρετούν ευρύτερα γεωστρατηγικά συμφέροντα (Ε.Ε., ΗΠΑ) να διασυνδεθούν αφενός η επίλυση του Κυπριακού και αφετέρου η περαιτέρω πρόσδεση της Τουρκίας στην Ε.Ε. Η διαρκής αντιπαλότητα να αντικατασταθεί από τις στέρεες σχέσεις συνεργασίας. Σε ανάλογη προοπτική θα μπορούσαν να τεθούν και οι θαλάσσιες διεκδικήσεις ώστε να ξεπεραστούν με την οδό της Χάγης και να ανοίξει η ενεργειακή συνεργασία. Εδώ και χρόνια, όμως, συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο.

Η «διασύνδεση» και ο «καταλύτης» είναι έννοιες που ταυτίζονται με μια «ξεχασμένη» σχολή της ελληνικής διπλωματίας: τη στρατηγική «Ελσίνκι» της περιόδου 1994-2003. Για τους Κυπρίους ειδικά, εκείνη η δεκαετία ταυτίστηκε με το σχέδιο Γιάννου Κρανιδιώτη σε δύο άξονες: ένταξη της Κύπρου - επίλυση του Κυπριακού. Ο Κρανιδιώτης έφυγε, το όραμά του εκπληρώθηκε μόνο κατά το ήμισυ (2003) και από τότε η κυπριακή ηγεσία απώλεσε με δική της ευθύνη δύο ιστορικές ευκαιρίες επίλυσης: το 2004 και το 2017. Τώρα θα πρέπει να εξεταστεί αν μπορεί να υπάρξει και τρίτη ευκαιρία, αντλώντας τα αντίστοιχα μαθήματα.

Οι Κύπριοι γνωρίζουν ότι και στις δύο περιπτώσεις η Ε.Ε. ήταν δραστήρια, κατέθεσε λύσεις σε κρίσιμες πτυχές και ήταν έτοιμη να λειτουργήσει ως ομπρέλα για την εφαρμογή της συμφωνίας. Αλλά η ελληνοκυπριακή ηγεσία τήρησε θέση άρνησης και κρίθηκε υπεύθυνη για την αποτυχία του ΟΗΕ. Οι ελληνικές κυβερνήσεις κατά κανόνα συνέπραξαν με τους Κυπρίους και τα ελληνοτουρκικά προβλήματα πήραν λανθασμένη κατεύθυνση. Η κυβέρνηση του νεότερου Καραμανλή πέταξε στον κάλαθο τις συγκλίσεις με την Τουρκία για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών στο Αιγαίο και διέγραψε την τουρκική υποχρέωση για προσφυγή στη Χάγη, πριν αρχίσει τις διαπραγματεύσεις ένταξης με την Ε.Ε. Τόσο η Κύπρος, όσο και η Ελλάδα βρίσκονται σήμερα σε πολύ χειρότερη θέση έναντι της Τουρκίας.

Αντί να δουλέψει ο ευρωπαϊκός καταλύτης, η Λευκωσία στράτευσε τη συμμετοχή της στην Ε.Ε. σε κάθε αντιπαραγωγική τακτική και θέμα, εκτός από την ουσία του Κυπριακού. Κάποτε ήταν το Πρωτόκολλο Αγκυρας - ούτε που το θυμάται πλέον κανείς. Τώρα είναι οι κυρώσεις κατά της Τουρκίας - καταχωρήθηκαν μόλις δύο ονόματα. Είναι παράξενο, οι Κύπριοι προτιμούν να καταπονούν τα συμβούλια με ατελέσφορες συζητήσεις για να προκαλέσουν δήθεν «κόστος» στην Τουρκία. Αυτό γυρίζει στο τέλος μπούμερανγκ. Καμία ομοφωνία δεν υπάρχει στην Ε.Ε. να εφαρμόζεται προσέγγιση «κόστους» στην Τουρκία. Πόσο ακόμα, όταν η Λευκωσία καταστρέφει τις προσπάθειες του ΟΗΕ για λύση και θέλει να κάνει παιχνίδια με πρωτόκολλα και κυρώσεις.

Η καχύποπτη Ευρώπη

Ο Ν. Χριστοδουλίδης μιλά για «ξεκάθαρη διασύνδεση των επιδιώξεων της Τουρκίας (τελωνειακή ένωση, βίζα κ.λπ.) με την αποκλιμάκωση της επιθετικής στάσης της και την επανέναρξη διαπραγματεύσεων στο Κυπριακό». Τι θα κάνει που δεν έκανε τόσο καιρό ως ΥΠΕΞ μαζί με τον πρόεδρο Αναστασιάδη; Αν τον διαβάσει κανείς προσεκτικά, θα διαπιστώσει ότι απλώς επαναλαμβάνει τον απωθητικό στην Ε.Ε. εαυτό του. O Ανδρέας Μαυρογιάννης, με τόση εμπειρία, δεν εξηγεί πώς θα κάνει τη «διασύνδεση των ευρωτουρκικών σχέσεων και των ενεργειακών εξελίξεων με το Κυπριακό». Γιατί δεν το εισηγήθηκε όταν ήταν δίπλα στον Τ. Παπαδόπουλο, τον Δ. Χριστόφια ή εσχάτως τον Ν. Αναστασιάδη;

Η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει γίνει εξαιρετικά καχύποπτη με την Κύπρο. Θα είναι δύσκολο να ευθυγραμμίσει τα τόσο διαφορετικά συμφέροντα των «27» έναντι της Τουρκίας, χωρίς να ξέρει εκ των προτέρων πού αποσκοπεί. Ο νέος Κύπριος πρόεδρος πρέπει να μιλήσει τη γλώσσα που ξέρουν οι Ευρωπαίοι: Τι ακριβώς επιδιώκει; Μέχρι πού είναι διατεθειμένος να κινηθεί; Με άλλα λόγια, οι Ευρωπαίοι θα τον ακούσουν και στη συνέχεια θα του θέσουν εκείνα τα ερωτήματα που τον τρομάζουν. Τρομάζουν ιδίως εκείνους τους προεδρικούς υποψηφίους που υπηρέτησαν την πολιτική Ν. Αναστασιάδη και θεωρούν ότι μπορούν να φεύγουν άρον άρον από το τραπέζι την πιο κρίσιμη στιγμή. Οπως συνέβη στο Κραν Μοντανά. Γι’ αυτό ο νέος Κύπριος πρόεδρος αδυνατεί να προστάξει την Ε.Ε. να του διορίσει απεσταλμένο ή να κινήσει για χάρη του πρωτοβουλία. Ούτε βέβαια το ΝΑΤΟ θα ταρακουνηθεί επειδή ο Αβέρωφ Νεοφύτου αποφάσισε αίτηση ένταξης στο ΝΑΤΟ. Οι προτάσεις στερούνται βαρύτητας, όσο δεν υπάρχει αξιοπιστία και επεξεργασμένο σχέδιο που θα κινήσει ταυτόχρονα πολλά νήματα: Ε.Ε., ΟΗΕ, ΗΠΑ. Ο δε ευρωπαϊκός καταλύτης θα δουλέψει μόνο με την ολική στροφή της Κύπρου στη χάραξη στρατηγικής λύσης.

Το ευρωπαϊκό κεφάλαιο είναι σήμερα αδρανές, αλλά η ευθύνη γι’ αυτό είναι όλη στη Λευκωσία. Η Ε.Ε. ήταν παρούσα στις διασκέψεις στο ανώτατο επίπεδο (Γιούνκερ, Μογκερίνι, Τίμερμανς) μαζί με τον ΟΗΕ. Ο πρόεδρος Γιούνκερ κατέθεσε 3,2 δισ. ευρώ για οικονομική στήριξη της επανένωσης της Κύπρου. Αξιωματούχοι της Επιτροπής εργάστηκαν για πλήρη εναρμόνιση της λύσης με το ευρωπαϊκό κεκτημένο. Η Ενωση έχει και αυτή απαιτήσεις. Ο ύπατος εκπρόσωπος Ζοζέπ Μπορέλ θέτει στο τραπέζι το ζήτημα των υδρογονανθράκων και ζητά συμβιβασμό για να εκτονωθούν οι εντάσεις. Η Επιτροπή ζητά συμπεριληπτικές πολιτικές που να καλύψουν και τους Τουρκοκύπριους. Η πρόεδρος της Κομισιόν Φον ντερ Λάιεν πρότεινε κοινά δικοινοτικά έργα, γνήσιες πρωτοβουλίες συνεργασίας και εμπιστοσύνης επί του εδάφους. Ποιον θα πιστέψει που τόσα χρόνια σφύριζαν αδιάφορα;

* Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου