«Γεωεπίπεδη» mentalité

Παλαιότερα, μιλώντας μεταφορικά, αποκαλούσαμε «θορύβους» τις παρεμβάλλουσες συχνότητες στη λήψη, στον συντονισμό με ένα επιθυμητό βασικό «σήμα-σταθμό». Αυτό αποτελεί σήμερα μείζον πρόβλημα, αφού οι «θόρυβοι» έχουν αναχθεί πλέον σε ισάξιους και ισότιμους «σταθμούς», μαζί βέβαια με τις επιρροές τους και συνιστούν το έδαφος ίσως της ισχυρότερης αρνητικής διάστασης του κυβερνοψηφιακού μας πολιτισμού. Αποτελούν τους υπερενισχυτές και διαμορφωτές της διανοητικής ευπλαστότητας του ανθρώπου και ταυτόχρονα ανατροφοδοτούνται από αυτήν. Η αδυναμία διάκρισης του σημαντικού από το ασήμαντο, του «θορύβου» από τον «σταθμό» ισοδυναμεί με την εξασθένηση της κριτικής σκέψης και του ορθού λόγου ως ανθρώπινων ιδιοτήτων, τα οποία θα μπορούσαν να δημιουργήσουν και να κανοναρχήσουν αυτή τη διάκριση. Η αδυναμία οδηγεί στην εξασθένηση και αντίστροφα η εξασθένηση κάνει την κριτική σκέψη ανίσχυρη να αναδείξει αυτό το «δήθεν» της ισοτιμίας.

Χρησιμοποιούμε τον ξενόγλωσσο όρο «mentalité» ως συνοψίζοντα όρο για τις διάφορες συστατικές σημασίες της έννοιας αυτής που είναι η νοοτροπία, η διανόηση, η κοινή λογική (sens commun), ενίοτε ακόμη και η ίδια η λογική, και αναφέρονται όλες μαζί σε ένα άτομο ή σε μία κοινωνική ομάδα. Με την αδυναμία διάκρισης που προείπαμε διαμορφώνεται μια mentalité του «anything goes», δηλαδή ένας πληθωρισμός αληθειών ή/και πραγματικοτήτων.

Ενα ακραίο αλλά χαρακτηριστικό παράδειγμα για τη νέα mentalité είναι η γνωστή «θεωρία της επίπεδης γης». Η γη με τα νερά και τα εδάφη της είναι επίπεδη και περικλείεται γύρω γύρω από πάγους! Οι λογικές και επιστημονικές αποδείξεις κατά αυτής της ανοησίας, που υπάρχουν εδώ και πολλούς αιώνες, φαίνεται ότι σήμερα δεν επαρκούν. Ισως η λεγόμενη «παραμυθία» (παρηγοριά) που αφορά μια ανώριμη συνείδηση, η οποία δεν δέχεται και δεν ανέχεται τη σχέση της με τον κόσμο και τον αγνοεί, υιοθετώντας τυφλές απορρίψεις και άλογες ερμηνείες, αποτελεί μια καλή γενική εξήγηση και για την επίπεδη γη.

Το ερώτημα είναι το πώς και γιατί είναι ή γίνεται μια συνείδηση ανώριμη. Στην εποχή μας, μια επαρκής και ικανή απάντηση σε αυτό το ερώτημα λανθάνει π.χ. στην παρακάτω στατιστική έρευνα της βρετανικής εταιρείας ερευνών YouGov, που βασίζεται σε δεδομένα από το διαδίκτυο (2018), όπου το 1/3 των γεννημένων μετά το 1980 (οι λεγόμενοι «millenians») δήλωσαν ότι δεν είναι εντελώς πεισμένοι ότι η γη είναι σφαιρική! Οπαδοί αυτής της αντίληψης υπήρχαν μέχρι τις τελευταίες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, συνιστώντας μια κοινότητα λίγων μελών (Flat Earth Society), η οποία για διάφορους λόγους άρχισε να φθίνει. Στις αρχές, όμως, του νέου αιώνα, παρατηρούμε μια έκρηξη αναβίωσης, που συνεχίζεται.

Δεν είναι τυχαίο ότι τότε ήταν που άρχισε να διαδίδεται το διαδίκτυο και να δημιουργείται ο νέος ανθρωπολογικός τύπος πολίτη. Ανατρέχοντας στο γνωστό κλιμακούμενο τρίπτυχο «πληροφορία-γνώση-σοφία», παρατηρούμε την αλλοίωση του δεύτερου σταδίου και την καταστροφή του τρίτου, όταν αυτά απορροφώνται μέσα στο πρώτο. Μπορούμε να φανταστούμε τις επιπτώσεις της νέας mentalité σε απειρία θεμάτων που τροφοδοτούν και τον σημερινό πληθωρισμό συνωμοσιολογικών θεωριών. Από λυκανθρώπους και ανθρωπόμορφα aliens τα παραμύθια περισσεύουν, αφού ο καθένας έχει τη δυνατότητα να «φορτώνει περιεχόμενο», το οποίο διανέμεται στα social media (π.χ. το facebook εμφανίστηκε το 2004). Το παράδειγμα της γεωκεντρικότητας είναι ακραίο και γι’ αυτό αναδεικνύει την επικίνδυνη δύναμη αυτής της google-νοητικότητας. Στο κοινωνικοπολιτικό επίπεδο, είναι μάλλον αδιάφορο, αντίθετα με άλλα, πιο φυσιολογικά και σοβαρά θέματα, όπως αυτά π.χ. γύρω από πολιτικές, πολιτικούς ή opinion makers, ωραιοποιημένους ρατσισμούς ή κλιματικούς αρνητές ή αρνητές εμβολίων και πάρα πολλά άλλα. Η χειραγώγηση είναι πιο πετυχημένη, όταν συνδυάζεται με τους κατάλληλους αποβλακωτικούς μηχανισμούς και τέτοιοι υπάρχουν πλέον πολλοί.

Ο αρχικός πριν ελάχιστες δεκαετίες ενθουσιασμός για τον παράδεισο της ελεύθερης οικουμενικής επικοινωνίας που δημιουργήθηκε με το διαδίκτυο γρήγορα έδειξε ότι αφορούσε μόνο τη φανερή θετική πλευρά του Ιανού της κάθε τεχνολογικής εξέλιξης. Υπάρχει, όμως, πάντα και η άλλη, η «αθέατη» αρνητική πλευρά του, που είναι και αυτή πολύπτυχη και συνήθως σχολιάζεται ελάχιστα, γι' αυτό και στα κείμενά μας, και όχι βέβαια από μια τεχνοφοβική αντίληψη, συχνά επικεντρωνόμαστε σε αυτήν. Το δικαίωμα για μια ολοκληρωμένη αλήθεια αφορά όλους.

*Δρ Φιλοσοφίας, φυσικός