Το φιδόλαδο ή λαδόφιδο

Snake oil (1) στα αγγλικά. Ορος που περιγράφει το παραπλανητικό μάρκετινγκ ή μια ιατρική/φαρμακευτική απάτη, που το διαχειρίζονται και εμπορεύονται διάφοροι πραματευτάδες που είναι καλυμμένοι απατεώνες. Καθώς προχωρούσε -διευρυνόμενο- το σύστημα της αγοράς και η εμπορευματοποίηση του παντός (δηλαδή η επικράτηση της ανταλλακτικής αξίας), οι θιασώτες του πλήθυναν πάρα πολύ.

Σταδιακά ο όρος επεκτάθηκε σε οτιδήποτε μπορεί να αποκτήσει την οποιαδήποτε ανταλλακτική αξία, και στις μέρες μας έχει επικρατήσει διεθνώς, μέχρι τους τίτλους των εφημερίδων, των ειδήσεων, των τηλεοπτικών προγραμμάτων και μεγάλου μέρους των διαδικτυακών αναρτήσεων που αποκαλούνται μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Και ίσως θα μπορούσε να υποκαταστήσει τα fake news, μια που προέρχεται από την ίδια μήτρα.

Ο πραματευτής του φιδόλαδου είναι αυτός που πουλά, προωθεί ή υποστηρίζει μια χωρίς αξία ιατρική θεραπεία, ένα φάρμακο ή μια τέτοιου είδους λύση. Η Ελλάδα δεν στερήθηκε τέτοιους πραματευτάδες, όπως ήταν ο Καματερός (ελέω της προώθησής του από το τότε συγκρότημα Λαμπράκη), που διατεινόταν ότι θεράπευε τον καρκίνο, ή αρκετά παλιότερα οι πραματευτάδες κοντά στην πλατεία Ομόνοιας, πουλώντας ένα μικρό χρωματιστό μπουκαλάκι από ένεση στους αδαείς Ελληνες που σύχναζαν στο ξενοδοχείο «Μπάγκειο» και στη γύρω περιοχή, με την έμμεση ή και άμεση πολλές φορές τόνωση των αρσενικών (και όχι μόνον) αφροδισιακών δυνατοτήτων όσων ήταν σε θέση να το προμηθευτούν.

Και καθώς προχωρούσε η εμπορευματοποίηση (και όχι μόνο στην Ελλάδα), το φιδόλαδο επεκτάθηκε παντού και όχι μόνο στις αφροδισιακές δυνατότητες και εξάρσεις, αλλά σε όλες τις εκφάνσεις του ανθρώπινου βίου που χρειαζόταν μια θεραπεία κάποιου είδους. Υποτίθεται ότι το φιδόλαδο ήταν ένα ελιξίριο που διέθετε πολλές θεραπευτικές δυνατότητες, όπως στους αλχημιστές.

Το φιδόλαδο στις πολλές εκδοχές του το πουλούσαν οι επιχειρηματίες (μετάφραση = απατεώνες, τσαρλατάνοι) στην Ευρώπη τον 18ο αιώνα και στις ΗΠΑ τον 19ο αιώνα σαν πανάκεια για κάθε νόσημα. Ο κομπογιαννιτισμός στο έπακρο.

Το φιδόλαδο δεν άργησε να επεκταθεί στην πολιτική ρητορεία, με την έννοια ότι υπήρχαν σε κάθε μάζωξη αρκετοί αφελείς ώστε να πιστέψουν σαν αλήθεια όποιον πολιτικό λόγο τούς χάιδευε τα αυτιά.

Και τελικά το φιδόλαδο εξομοιώθηκε με την παραπλανητική διαφήμιση μέσω διαδικασιών χειραγώγησης, διασποράς ψευδών, εσφαλμένων φωτογραφιών, διαφόρων ψευδών εγγυήσεων για τη φημολογούμενη αποτελεσματικότητα κ.ο.κ.

(1) https://en.wikipedia.org/wiki/Snake_oil.

* ομότιμος καθηγητής Τμήματος ΕΜΜΕ Πανεπιστημίου Αθηνών