Tους τελευταίους δώδεκα μήνες είδαμε πολιτικούς και διεθνείς οργανώσεις σε όλο τον κόσμο να απαιτούν την πλήρη διερεύνηση υποθέσεων στοχευμένης κρατικής παρακολούθησης με τη χρήση κατασκοπευτικού λογισμικού, να υποβάλλονται πολλαπλές καταγγελίες εναντίον μιας συγκεκριμένης εταιρείας παραγωγής του και να συστήνεται μια νέα ειδική επιτροπή εντός του ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τη διερεύνηση του τρόπου χρήσης εξελιγμένων παρεμβατικών εργαλείων τέτοιου είδους.
Συνιστούν οι πρόσφατες διεθνείς αποκαλύψεις για την παρακολούθηση πολιτικών αντιπάλων και δημοσιογράφων στη χώρα μας κάτι ξεχωριστό σε σχέση με την κοσμογονία αποκαλύψεων για τη χρήση κατασκοπευτικού λογισμικού σε άλλες χώρες; Μια πρώτη ανάλυση των βασικών χαρακτηριστικών της ελληνικής υπόθεσης καταδεικνύει μια σειρά ιδιαιτεροτήτων.
Κατά πρώτον, αυτό που κάνει ξεχωριστή την ελληνική περίπτωση είναι η ίδια η εταιρεία παραγωγής του συγκεκριμένου spyware που χρησιμοποιήθηκε. Μέχρι πρότινος, το λογισμικό που είχε χρησιμοποιηθεί σε κάθε υπόθεση παρακολούθησης ήταν προϊόν μιας συγκεκριμένης εταιρείας, της περιβόητης NSO. Στην ελληνική υπόθεση, όμως, το συγκεκριμένο λογισμικό που φαίνεται ότι χρησιμοποιήθηκε είναι δημιούργημα μιας άλλης εταιρείας, γεγονός που δείχνει ότι οι προκλήσεις που σχετίζονται με τη χρήση αυτής της τεχνολογίας δεν ταυτίζονται πλέον –για την ακρίβεια ξεπερνούν– τη δράση μιας συγκεκριμένης εταιρείας.
Δεύτερον, η χρήση τέτοιων μέσων ψηφιακών παρακολουθήσεων στη χώρα μας σημειώνεται ίσως στον πιο αδύναμο κρίκο της ευρωπαϊκής αλυσίδας κυβερνοασφάλειας που πρόσφατα μάλιστα αναδείχθηκε «πρωταθλήτρια» στην Ε.Ε. στις επιθέσεις κακόβουλου λογισμικού. Τρίτον –και εδώ παρατηρείται μια ισχυρή αντίφαση–, οι διεθνείς αποκαλύψεις για την ελληνική εμπλοκή πραγματοποιούνται μόνο λίγες εβδομάδες μετά τη δημοσιοποίηση των ανησυχητικών –για την Ελλάδα– ευρημάτων της Ετήσιας Αναφοράς της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το κράτος-δικαίου και μόνο λίγες μέρες αφού ψηφίστηκε από το ελληνικό Κοινοβούλιο ο νόμος που συστήνει την Εθνική Αρχή Κυβερνοασφάλειας και ταυτόχρονα εξαιρεί την ΕΥΠ από τις διατάξεις για τη διαφανή χρήση των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης.
Συνεπώς, η ελληνική υπόθεση ενισχύει ακόμα περισσότερο το επιχείρημα ότι πρέπει να υπάρξει άμεση πανευρωπαϊκή ρύθμιση για το σύνολο του συγκεκριμένου τεχνολογικού τομέα και να χυθεί άπλετο φως στον τρόπο με τον οποίο τα κράτη χρησιμοποιούν τέτοιου είδους κατασκοπευτικά συστήματα. Προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει επίσης να επιταχυνθεί η πλήρης ενσωμάτωση της Οδηγίας για την προστασία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος, να ενισχυθεί η ανεξάρτητη ερευνητική δημοσιογραφία έστω και μέσω εργαλείων συμμετοχικής χρηματοδότησης (crowdfunding) και να θωρακιστούν οι σχετικές ανεξάρτητες αρχές.
Ρυθμιστικά, αυτό που προέχει είναι μια συστημική αλλαγή στους κανόνες βάσει των οποίων τα κράτη-μέλη εισάγουν/εξάγουν συστήματα spyware και να επανεξεταστεί o τρόπος με τον οποίο ασκείται κοινοβουλευτική και τεχνολογική εποπτεία της χρήσης τους. Από καθαρά τεχνολογικής άποψης, πολλές εταιρείες ήδη σχεδιάζουν την αλλαγή των λειτουργικών συστημάτων τους για την αντιμετώπιση των σχετικών απειλών. Η Apple ανακοίνωσε πρόσφατα ότι σχεδιάζει να εισαγάγει μια βελτιωμένη ρύθμιση ασφαλείας (Lockdown Mode) για να προστατεύει τους χρήστες υψηλού κινδύνου από στοχευμένες επιθέσεις στον κυβερνοχώρο.
Εκτός των συγκεκριμένων τεχνολογικών και ρυθμιστικών λύσεων, θα πρέπει επιπλέον να αναλογιστούμε την ανάγκη κήρυξης ενός πανευρωπαϊκού μορατόριουμ που θα περιορίζει την πώληση, τη μεταφορά και τη χρήση λογισμικού spyware έως ότου υιοθετηθούν αυστηρότερες εγγυήσεις για την προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων και των ατομικών ελευθεριών.
Μια τέτοια πρωτοβουλία θα αποδείκνυε την ισχυρή πολιτική θέληση του συνόλου του ευρωπαϊκού οικοδομήματος να αποκαταστήσει τις σχέσεις εμπιστοσύνης κράτους - πολίτη στο σύνολο του τεχνολογικού φάσματος. Ταυτόχρονα, θα μπορούσε να αποτρέψει την κλιμακούμενη πολιτική εργαλειοποίηση αυτής της ταχέως εξελισσόμενης τεχνολογίας και την ίδια τη ραγδαία ιδιωτικοποίηση της ψηφιακής επιτήρησης, χωρίς να θίγει τις καταστατικές αρμοδιότητες των κρατών-μελών σε θέματα εθνικής ασφάλειας.
*ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ και ερευνητικός εταίρος σε θέματα Τεχνητής Νοημοσύνης και Ψηφιακής Μετάβασης στη Σχολή Διακυβέρνησης του Ελεύθερου Πανεπιστημίου των Βρυξελλών
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας