Στο σχέδιο νόμου του υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων «Νέοι Ορίζοντες στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα», δύο μακροσκελή κεφάλαια (ΚΒ' και ΚΓ') αφιερώνονται στο πειθαρχικό δίκαιο των ακαδημαϊκών δασκάλων και των φοιτητών. Αλήθεια, προκαλεί εντύπωση το μελάνι που χύθηκε για να αποτυπώσει τα «παραπτώματα» και τις «παρεκκλίνουσες συμπεριφορές» εντός και εκτός πανεπιστημίων, τις ανακριτικές διαδικασίες και τις ανάλογες ποινές διδασκόντων και διδασκομένων.
Εχοντας διαμορφώσει συστηματικά την κοινωνική αναπαράσταση των πανεπιστημίων ως «άντρων ανομίας», η κυβέρνηση δεν δυσκολεύτηκε να συνδυάσει «λιγότερο κράτος» εκεί όπου εξυπηρετούνται τα οικονομικά συμφέροντα του ιδιωτικού κεφαλαίου με κρατικές αυταρχικές παρεμβάσεις εκεί όπου θα μπορούσε να αμφισβητηθεί η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία.
Αλλοτε με σαφήνεια και άλλοτε με απροσδιοριστία, η ακαδημαϊκή ζωή περνά στη ζώνη του λυκόφωτος και η ποινικοποίησή της έρχεται να «κλειδώσει» την εγκατάσταση της αστυνομίας στους πανεπιστημιακούς χώρους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα δύο παράγραφοι του άρθρου 197 που αφορούν το φοιτητικό πειθαρχικό δίκαιο, όπου ως παραπτώματα ορίζονται: (στ) «η χρήση των στεγασμένων ή ανοικτών χώρων, των εγκαταστάσεων, των υποδομών και του εξοπλισμού του ΑΕΙ για την εξυπηρέτηση σκοπών που δεν συνάδουν με την αποστολή του, καθώς και η διευκόλυνση τρίτων για την τέλεση της πράξης αυτής». Και στην αμέσως επόμενη παράγραφο (ζ) «η υπαίτια και με οποιονδήποτε τρόπο ρύπανση των στεγασμένων ή ανοικτών χώρων του ιδρύματος, συμπεριλαμβανομένης και της ηχορύπανσης». Αν θέσει κανείς το ερώτημα «ποια είναι η αποστολή των χώρων, των εγκαταστάσεων και των υποδομών», η απάντηση είναι αυτονόητη: η διδασκαλία και η ερευνητική δραστηριότητα.
Μια κοινωνιολογική και μη νομική προσέγγιση αυτών των διατάξεων εύκολα θα διατύπωνε τον συλλογισμό πως πολιτικές, κοινωνικές ή/και καλλιτεχνικές δραστηριότητες οργανωμένες από φοιτητές ή καθηγητές που «από τη φύση τους» θα χρησιμοποιούσαν μεγάφωνα (ηχορύπανση) μάλλον αποκλείονται πλέον από τον πανεπιστημιακό χώρο. Τι θα σήμαιναν, για παράδειγμα, δραστηριότητες που εντάσσονται στη σφαίρα του ελεύθερου χρόνου, μια χιπ χοπ συναυλία ή ένα αντιρατσιστικό φεστιβάλ εντός του πανεπιστημίου; Με ποια κριτήρια θα έδιναν τη συναίνεσή τoυς μια μη εκλεγμένη άμεσα ηγετική ομάδα ή ένας πιθανά αυταρχικός πρύτανης με υπερεξουσίες; Και ποιο νόημα έχουν αυτές οι διατάξεις όταν ήδη τέτοια ζητήματα ρυθμίζονται από τους εσωτερικούς κανονισμούς των πανεπιστημίων;
Η ποινικοποίηση, με αόριστο συχνά τρόπο, της ελεύθερης ακαδημαϊκής ζωής δεν κρύβεται σε αυτό το νομοσχέδιο. Η αυστηρότητα απέναντι σε οτιδήποτε δεν συνάδει με τον αγοραίο προορισμό των επιστημονικών «πειθαρχιών» (disciplines) καθιστά εν δυνάμει «ύποπτη» κάθε έκφραση που θα ήταν κριτική προς αυταρχικές μορφές εξουσίας. Στην ουσία αυτό που φοβάται σήμερα η ακραία Δεξιά είναι τα κινήματα της νεολαίας, τα οποία αμφισβητούν την κατανομή της εξουσίας στο οικονομικό και κοινωνικό-πολιτιστικό πεδίο. Η υπουργός Παιδείας αρνείται να καταλάβει πως οι νέοι άνθρωποι δεν διαμορφώνουν τις ταυτότητές τους μέσω θεσμοθετημένων πρωτοκόλλων και αυστηρών ιεραρχήσεων «καλών συμπεριφορών και πρακτικών».
Οι γνώσεις δεν ταυτίζονται αναγκαστικά με ό,τι εκπροσωπεί η επίσημη κουλτούρα. Οταν μάλιστα η κυβέρνηση νομιμοποιεί μια πανεπιστημιακή αστυνομία η οποία έχει εκτεθεί δημόσια χτυπώντας και τραυματίζοντας νέους ανθρώπους, τότε θα πρέπει να γνωρίζει πως η γνώση είναι σε ορισμένες περιόδους της ιστορίας μια εγγενώς βίαιη υπόθεση. Τα πανεπιστήμια τα οποία θα παρέχουν «ευέλικτα» πτυχία συσσώρευσης μονάδων από διάφορα τμήματα δεν είναι ιδεατοί τόποι «σωκρατικών διαλόγων» πατερναλιστικού τύπου ή εργοστάσια παραγωγής γνώσης.
Τα πανεπιστήμια είναι ζωντανά κύτταρα και όχι «μούμιες», θα υπενθύμιζε, αν ζούσε, ο Aντονέν Αρτό («Γράμμα προς τους πρυτάνεις των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων», 1925). Εμπεριέχουν την κριτική, την αμφισβήτηση, ενίοτε τις βίαιες συγκρούσεις, και την έκφραση ποικίλων συναισθημάτων. Και τούτο επειδή για τους κυριαρχούμενους τα μεγάλα ζητήματα -φτώχεια και ταξικές ανισότητες, ρατσισμός, σεξιστικές συμπεριφορές, κ.ά.- δεν είναι, δεν ήταν ποτέ, ένα κάπως δυσάρεστο ταξίδι στον κόσμο των ιδεών. Αντιπροσωπεύουν πραγματικά στίγματα, αποκλεισμούς, τραύματα, αγωνίες αλλά και αγώνες. Αυτούς τους αγώνες γνωρίζουν να τους δίνουν οι φοιτητές και οι καθηγητές. Οπως γνωρίζουν πώς να ρυθμίζουν τα του οίκου τους άλλοτε συμφωνώντας και άλλοτε διαφωνώντας. Πάντα, όμως, με πνεύμα διαλόγου και αληθινά ανοικτών οριζόντων.
Από αυτή τη σκοπιά, η ποινικοποίηση της καθημερινής πανεπιστημιακής ζωής σε έναν νόμο φαίνεται πως δεν εξυπηρετεί άλλον στόχο από την περαιτέρω κατάργηση του αυτοδιοίκητου των πανεπιστημίων, αλλά και τον κατακερματισμό μιας ευρύτερης συμμαχίας προοδευτικών φοιτητών και καθηγητών απέναντι στον αυταρχισμό και το έλλειμμα δημοκρατίας.
Από την πρώτη στιγμή της θητείας της (Ιούλιος 2019) υπήρξε ιδεολογικά κυβέρνηση πειθάρχησης της κοινωνίας. Τώρα εξειδικεύει τον καταναγκασμό και στα πανεπιστήμια. Θα αποτύχει παταγωδώς και στα δύο.
*καθηγήτρια Κοινωνιολογίας, πρώην κοσμήτορας Σχολής Κοινωνικών Επιστημών Παντείου Πανεπιστημίου
**ομότιμος καθηγητής, πρώην αντιπρύτανης Πανεπιστημίου Αιγαίου
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας