Απόσυρση του κράτους;

Το είδαμε κι αυτό! Η νομοτεχνική επεξεργασία και η οριστικοποίηση νομοσχεδίου για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, από τις διατάξεις του οποίου εξαρτώνται συμφέροντα δισεκατομμυρίων ευρώ, καθώς και η σύνταξη των αναγκαίων συνοδευτικών κειμένων βάσει των αρχών καλής νομοθέτησης (αιτιολογικών εκθέσεων και εκθέσεων συνεπειών ρύθμισης) μέχρι και υπουργικών αποφάσεων για την εφαρμογή του νόμου (π.χ. το πώς θα επιβληθεί το διαβόητο πλαφόν στη χονδρική τιμή αποζημίωσης των ηλεκτροπαραγωγών) ανατίθενται πλέον σε ιδιώτες εμπειρογνώμονες!

Εάν βεβαίως εφαρμοζόταν κανονικά ο ν. 4622/2019 περί Επιτελικού Κράτους, το καθήκον αυτό θα έπρεπε να ανατεθεί στα στελέχη του Κλάδου Π.Ε. Επιτελικών Στελεχών με ειδικότητα Νομοτεχνών, όπως είχε ανακοινωθεί πανηγυρικά προ τριετίας, όταν διατυμπανιζόταν ο εξορθολογισμός της νομοπαρασκευαστικής διαδικασίας και η εισαγωγή στον τόπο μας των καλών πρακτικών της ρυθμιστικής διακυβέρνησης.

Πέρα όμως από έμμεση ομολογία ματαίωσης υψηλών προσδοκιών, η ανάθεση αυτή συνιστά και ευθεία παραδοχή για την «αποτυχία» του κράτους. Πώς αλλιώς να ερμηνεύσει κανείς ότι η τεχνογνωσία του νομοθετείν μεταναστεύει ανεμπόδιστα από τα υψηλόβαθμα στελέχη του Δημοσίου στον χώρο της παντοδύναμης αγοράς και των πολύπειρων επαγγελματιών;

Η παθογένεια αυτή δεν πρέπει να συγχέεται με την ευχέρεια της Διοίκησης να επιλέγει τα δικά της μέσα για την άσκηση των αρμοδιοτήτων της ή να παραχωρεί δημόσιες υπηρεσίες σε ιδιώτες. Η άσκηση της λεγόμενης «παροχικής διοίκησης» αφορά συγκεκριμένα αγαθά και υπηρεσίες ζωτικής σημασίας και όχι βεβαίως την ίδια τη νομοθετική διαδικασία ως τον κατ’ εξοχήν τρόπο άσκησης της λαϊκής κυριαρχίας. Δεν είναι τυχαίο πως ούτε ο νόμος του Επιτελικού Κράτους αποτόλμησε την παραμικρή σχετική νύξη, καθώς το καλοκαίρι του 2019 φάνταζε αδιανόητο να επιχειρηματολογεί κανείς υπέρ της παραχώρησης της νομοπαρασκευής σε ιδιώτες, με ιδιαίτερα νωπές τις μνήμες της πρώτης μνημονιακής περιόδου από την εγκατάσταση μεγάλων δικηγορικών γραφείων ως σταθερών «συμβούλων» των υπουργών…

Εν ολίγοις, η ανάθεση της σύνταξης των νομοθετημάτων σε ιδιώτες συνιστά προσβολή του σκληρού πυρήνα των ρυθμιστικών αρμοδιοτήτων του κράτους που συνδέονται με την άσκηση της νομοθετικής λειτουργίας. Είναι μάλιστα ενδεικτικό ότι στην κοινοβουλευτική συζήτηση με φόντο τις πυρκαγιές, ο πρωθυπουργός διαφώνησε με τη σύσταση «Ανεξάρτητης Αρχής» για την πολιτική προστασία, υποστηρίζοντας ότι οι αρμοδιότητες αυτές ανήκουν στον «σκληρό πυρήνα» του κράτους, όπως αυτές της Πυροσβεστικής ή της Αστυνομίας, και δεν μπορούν να μεταφερθούν σε άλλους φορείς εκτός της στενά ιεραρχικής δομής των υπουργείων...

Δεν είναι όμως η πρώτη φορά που αυτοδιαψεύδονται οι επιτελικές προσδοκίες. Από τις στήλες αυτής της εφημερίδας είχαμε επισημάνει τον περασμένο Αύγουστο πόσο αντιφατικό ήταν να ανατίθεται το έργο αποκατάστασης των φυσικών καταστροφών σε «by-pass» συγκυριακά σχήματα διοίκησης και κατά συνθήκην επιστράτευση «προσωπικοτήτων». Η αμφισβήτηση του ρυθμιστικού ρόλου του κράτους δεν αποτελεί μεμονωμένο στιγμιότυπο, αλλά σίριαλ με πολλά επεισόδια που επιβεβαιώνουν μια συνεχή τάση προσφυγής σε πρακτικές «outsourcing» των κρατικών λειτουργιών. Πρακτικές «αναχώρησης» του κλασικού ρυθμιστικού ρόλου του κράτους εμφανίζονται έτσι με κάθε ευκαιρία, ενώ διαχέεται η αντίληψη ότι σε περίπλοκα και ευαίσθητα θέματα οι επίσημες διαδικασίες οφείλουν να υποχωρούν, καθώς η εξειδικευμένη τεχνογνωσία και η «επιχειρησιακή αριστεία» εντοπίζονται εκτός Δημοσίου. Οπερ σημαίνει ότι ο στρατηγικός σχεδιασμός των δημόσιων πολιτικών και οι θεσμοθετημένες συμμετοχικές διαδικασίες για την προώθηση του δημοσίου συμφέροντος μπορούν ανά πάσα στιγμή να υποκατασταθούν από τις εμπνεύσεις «προσωπικοτήτων», την προσωπική ακτινοβολία των εμπειρογνωμόνων και τη μακρά πείρα των ιδιωτικών συμβουλευτικών εταιρειών.

Η τάση αυτή εκδηλώθηκε με τη συγκρότηση της Ειδικής Επιτροπής Ανασυγκρότησης της Βόρειας Εύβοιας. Επανεμφανίστηκε στη νομοθεσία για τον νέο ΕΦΚΑ και το ΔΥΠΑ (πρώην ΟΑΕΔ) τόσο με την εμπλοκή δικηγόρων στην απονομή των συντάξεων όσο και με τον διορισμό ιδιωτών σε θέσεις γενικών διευθυντών κατά παράβαση των συνταγματικών διατάξεων για τις οργανωτικές βάσεις της διοίκησης. Αντίστοιχη σύμβαση ανάθεσης της νομοπαρασκευαστικής διαδικασίας υπεγράφη και στο υπουργείο Τουρισμού, ενώ στο υπουργείο Μετανάστευσης καθήκοντα διευθυντών ανατέθηκαν σε μετακλητούς υπαλλήλους, την ίδια στιγμή που ιδιωτικές εταιρείες αναλάμβαναν την αποκλειστική ευθύνη λειτουργίας των δομών υποδοχής και φιλοξενίας των αιτούντων άσυλο.

Παραδόξως, λοιπόν, ιδίως για όσους ομνύουν ακόμη στο «Επιτελικό Κράτος», επιβεβαιώνεται και καλλιεργείται συστηματικά η εντύπωση της μειωμένης εμπιστοσύνης στους μηχανισμούς του Δημοσίου και τον επαγγελματισμό των στελεχών του, ιδίως σε ό,τι αφορά την ολοκλήρωση απαιτητικών, επειγουσών και πολυδιάστατων αποστολών. Είναι αυτό το προοίμιο μιας γενικότερης τάσης απόσυρσης του κράτους από κρίσιμες λειτουργίες, που παροδικά ανακόπηκε μέσω της πανδημίας και επανακάμπτει απειλητικότερη στη φάση της νέας «κανονικότητας»; Εάν ναι, τότε πράγματι δοκιμάζονται τα όρια των δικαιοκρατικών και ιδεολογικών αντοχών μας και αναζητούνται τρόποι οργανωμένης αντίδρασης…

*ΠΜΣ Νομικής και Διοικητικής Επιστήμης
**Δρ Δημοσίου Δικαίου, σύμβουλος ΑΣΕΠ