Ας μιλήσουμε για τις τράπεζες με ειλικρίνεια

Αυτό που παρατηρείται μετά την πρόσφατη αστάθεια που προήλθε από την πανδημία σε συνάρτηση με τις εξελίξεις των τελευταίων μηνών με τον εκρηκτικό πληθωρισμό τύπου «cost-push» & «openinflation» είναι μια ιδιότυπη κατάσταση στην παγκόσμια οικονομία, η οποία στη χώρα μας παρουσιάζεται εντονότερα με άμεσες και δυσβάστακτες επιπτώσεις στα νοικοκυριά και τις ΜμΕ.

Στο εξαιρετικά δύσκολο πλαίσιο το εγχώριο χρηματοπιστωτικό σύστημα εμφανίστηκε διστακτικό στις προκλήσεις της εποχής και στον φυσικό του ρόλο, που δεν είναι άλλος από τη χρηματοδότηση της πραγματικής οικονομίας, παρά την ενίσχυση της ρευστότητάς του ειδικά μετά την κατ’ εξαίρεση (waiver) αποδοχή των ελληνικών ομολόγων ως εξασφαλίσεων με τα προγράμματα της ΕΚΤ (TLTROs). Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΚΤ για την προσβασιμότητα των επιχειρήσεων στον τραπεζικό δανεισμό, το χρηματοδοτικό κενό (funding gap) στην Ελλάδα φτάνει το 14% όταν ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 4%, ενώ πρόσφατη έκθεση της ΤτΕ δείχνει ότι οι χορηγήσεις του 1ου τριμήνου του 2022 σε ΜμΕ έχουν μειωθεί κατά 37%.

Ας διερευνήσουμε ποιο είναι το ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο και τι θα μπορεί να αποτελέσει λύση για τη χρηματοδότηση της παραγωγικής ανασυγκρότησης της χώρας. Οι τράπεζες αποτελούν πεδίο στρατηγικής σημασίας λόγω της κρίσιμης λειτουργίας που ασκούν για τη σταθερότητα της οικονομίας, την ανάπτυξη, τις βιώσιμες επενδύσεις καθώς και για την απασχόληση και την κοινωνία γενικότερα. Αμεσης προτεραιότητας τα ακόλουθα ζητήματα που πρέπει να ισχύουν συνολικά:

• α. η χρηματοδότηση της παραγωγικής ανασυγκρότησης της χώρας,
• β. η εγγύηση των καταθέσεων των πολιτών και
• γ. η σταθεροποίηση του τραπεζικού τομέα.

Για το πρώτο ισχύει ότι η δυσκολία πρόσβασης των επιχειρήσεων (κυρίως των πιο μικρών) σε χρηματοδότηση από το τραπεζικό σύστημα με βιώσιμους και ανταγωνιστικούς όρους αποτελεί το βασικό πρόβλημα.

Πρόσφατα ο υπουργός Οικονομικών (σε ομιλία του στη Βουλή) αναγνώρισε την ανισότητα χρηματοδοτήσεων προς τις ΜμΕ επιρρίπτοντας μεν το βάρος της ευθύνης στις τράπεζες, δικαιολογώντας δε την κατάσταση στις δυσκολίες που αυτές αντιμετωπίζουν με τα κριτήρια επιλεξιμότητας και τον φόβο δημιουργίας νέων «κόκκινων» δανείων. Τα δυο επόμενα είναι αυτονόητα και άμεσα συνδεδεμένα. Υπενθυμίζεται ότι από 1/1/2016 ισχύει η οδηγία BRRD για τις τράπεζες. Σύμφωνα με αυτή, όταν τα κεφάλαια των τραπεζών είναι ανεπαρκή για την κάλυψη των ζημιών τους, χρησιμοποιείται το «κούρεμα» των μετοχικών κεφαλαίων, στη συνέχεια των καταθέσεων και στο τέλος η κρατική ενίσχυση για την ανακεφαλαιοποίηση σε βάρος των φορολογουμένων.

Η επάρκεια των κεφαλαίων μιας τράπεζας καθορίζεται κυρίως από τους κινδύνους που αναλαμβάνει με κυριότερο τον πιστωτικό (δηλαδή τον κίνδυνο μη αποπληρωμής των δανείων). Για τον λόγο αυτό οι εποπτικές αρχές έχουν θεσπίσει κριτήρια πιστοδότησης με βάση τα χαρακτηριστικά του δανειολήπτη, το είδος της επένδυσης, αλλά και τις διασφαλίσεις που προσφέρονται. Οι ΜμΕ στη χώρα μας θεωρούνται υψηλού κινδύνου και έτσι η έγκριση χρηματοδότησής τους είναι από την αρχή προβληματική.

Ολες οι τράπεζες που λειτουργούν κάτω από το ευρωπαϊκό πλαίσιο υποχρεώνονται να χρησιμοποιούν τα εποπτικά πιστοδοτικά κριτήρια σύμφωνα με τους εποπτικούς κανόνες, για να αποφύγουν την αύξηση των «κόκκινων» δανείων που θα προκαλέσει μείωση των κεφαλαίων τους και ανάγκη νέας ανακεφαλαιοποίησης. Ποιο είναι το κανονιστικό και εποπτικό πλαίσιο για τη διακυβέρνηση των τραπεζών; Το ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο περιλαμβάνει την οργανωτική και διοικητική αρτιότητα (π.χ. κανόνες Fit&proper και corporate governance) και την κανονιστική συμμόρφωση (π.χ. πιστοδοτικά κριτήρια), το πλαίσιο της Ε.Ε. για την κοινή αγορά (Single Market) και τη διατάραξη του ανταγωνισμού καθώς επίσης και τους κανόνες περί κρατικών ενισχύσεων. Στην πραγματικότητα είναι οι τρεις θεσμοί ΕΚΤ/SSM/ΤτΕ που έχουν θέσει τους κανόνες και εποπτεύουν τη λειτουργία των τραπεζών.

Στο πρόσφατο συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. για το χρηματοπιστωτικό αποφασίστηκε ως στόχος «να τεθεί υπό δημόσιο έλεγχο τουλάχιστον μια συστημική τράπεζα, που θα στηρίξει μια συμπεριληπτική αναπτυξιακή δυναμική». Για την «ανάκτηση μιας τουλάχιστον συστημικής τράπεζας σε δημόσιο μάνατζμεντ» και με το δεδομένο ότι όλες οι τράπεζες είναι υπό τον έλεγχο της ΕΚΤ και του SSM πρέπει να εξασφαλιστούν τα ακόλουθα:

■ Εγκριση μετόχου από ΕΚΤ - SSM: για την αγορά πακέτου μετοχών πρέπει να υπάρχει έγκριση από τον SSM.

■ Εγκριση για τη διακυβέρνηση της τράπεζας (συμμετοχή στο Δ.Σ. μελών και διευθυντικών στελεχών προτεινόμενων από τους μετόχους, Fit&prorer σύμφωνα με τις αρχές και τους κανόνες της EBA-European Banking Authority).

Κατά συνέπεια ακόμη και αν αποκτηθεί η πλειοψηφία των μετοχών μιας συστημικής τράπεζας, δεν είναι βέβαιο ότι θα είναι σε «δημόσιο μάνατζμεντ». Στην πραγματικότητα, λόγω του ισχύοντος ευρωπαϊκού εποπτικού πλαισίου, η ιδιοκτησία δεν εξασφαλίζει την απόκτηση του ελέγχου της λειτουργίας μιας τράπεζας. Ακόμη η διευκόλυνση της χρηματοδότησης δεν θα επιτευχθεί με την απόκτηση του management, με την έννοια ότι αν δεν πληρούνται τα θεσμοθετημένα εποπτικά πιστοδοτικά κριτήρια δεν θα εγκρίνονται οι πιστοδοτήσεις. Αν εγκριθούν χωρίς να πληρούνται οι απαραίτητες προϋποθέσεις, είναι βέβαιο ότι θα χρειαστεί να καλυφθούν οι ζημιές από τους πιστωτικούς κινδύνους με ανακεφαλαιοποιήσεις με κρατικό χρήμα.

Μετά την παραπάνω ανάλυση καταλήγουμε στα ακόλουθα συμπεράσματα:

● στην παρούσα κατάσταση υπάρχουν ανάγκες που αφήνει ακάλυπτες το τραπεζικό σύστημα,

● η υλοποίηση οποιασδήποτε πρωτοβουλίας θα πρέπει να υλοποιηθεί εντός ενός εξαιρετικά απαιτητικού ευρωπαϊκού θεσμικού πλαισίου, δημιουργώντας συνθήκες υψηλής αβεβαιότητας ως προς την τελική του έκβαση,

● χρειάζονται περισσότερα χρηματοδοτικά εργαλεία.

Επομένως η λύση για τη στήριξη της ανάπτυξης και τη χρηματοδότηση των βιώσιμων επιχειρήσεων θα ήταν η ενίσχυση και η περαιτέρω ανάπτυξη της Αναπτυξιακής Τράπεζας και ο εμπλουτισμός της «τεχνογνωσίας» και των εργαλείων της με βέλτιστες πρακτικές του εξωτερικού. Μια ισχυρή Αναπτυξιακή Τράπεζα θα μπορούσε να είναι η κατάλληλη διέξοδος για τη λύση του προβλήματος της χρηματοδότησης. Ακόμη πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή και περισσότερο ενδιαφέρον από αυτό που δείχνουν οι ιδιωτικές τράπεζες στην παρούσα φάση για τις ΜμΕ (με γνώμονα την τήρηση των εποπτικών πιστοδοτικών κριτηρίων), καθώς οι τράπεζες έχουν αποψιλωθεί από ικανά στελέχη.

Είναι απαραίτητο η δραστηριοποίηση να γίνει εντός του κοινού κανονιστικού πλαισίου και υπό τις συνήθεις συνθήκες της αγοράς καθώς και τη συμμόρφωση με τα εποπτικά πιστοδοτικά κριτήρια. Πιθανή παρέκκλιση ενδέχεται να εγείρει ζητήματα ανταγωνισμού και ζημιές από πιστωτικούς κινδύνους, που θα πρέπει να καλυφθούν με κρατικό χρήμα. Συμπληρωματικά με τα παραπάνω και με ευρύτερη οπτική για όλον τον χρηματοπιστωτικό τομέα θα είναι απαραίτητο:

■ Να γίνει επιμερισμός του πιστωτικού κινδύνου μεταξύ τραπεζών, Δημοσίου και δανειοληπτών, προκειμένου οι τράπεζες να αναλαμβάνουν μικρότερο ρίσκο (δεδομένων των εγγυήσεων που θα προκύψουν) και παράλληλα οι επιχειρήσεις να έχουν μικρότερο κόστος δανεισμού.

■ Να εξεταστεί η ίδρυση παράλληλου συστήματος νέων χρηματοπιστωτικών θεσμών (τράπεζα μικροπιστώσεων, συνεταιριστικές τράπεζες, ταμιευτήρια και επενδυτικά ταμεία ειδικού σκοπού) που θα προσφέρουν διαφοροποιημένα χρηματοπιστωτικά προϊόντα και υπηρεσίες.

■ Να ληφθεί άμεση μέριμνα για την απομείωση και ρύθμιση του ήδη υπέρογκου ιδιωτικού χρέους.

*Πρώην μέλος Γενικού Συμβουλίου του ΤΧΣ, επιστημονική συνεργάτρια Ινστιτούτου ΕΝΑ

**Επιστημονικός συνεργάτης Ινστιτούτου ΕΝΑ