Ο λογαριασμός της αποτυχίας

Κάθε φορά που βρίσκεσαι στο ταμείο του σουπερμάρκετ. Κάθε φορά που βρίσκεσαι στο βενζινάδικο. Κάθε φορά που ανοίγεις τον λογαριασμό του ηλεκτρικού ρεύματος και του φυσικού αερίου. Κάθε φορά που ο διαχειριστής της πολυκατοικίας φέρνει τον λογαριασμό των κοινοχρήστων. Κάθε φορά... αισθάνεσαι σαν να είσαι μέρος της λύσης του ουκρανικού ζητήματος. Ενα αίσθημα που καλλιεργούν συστηματικά οι ηγεσίες, για να δικαιολογήσουν τις επιλογές τους και να αμβλύνουν τις αντιδράσεις των απλών ανθρώπων. Η αλήθεια είναι ότι η πολιτική τού να εμφανίζεις τα δεινά ως αντίτιμο δεν είναι ούτε καινούργια ούτε πρωτότυπη.

Η Ιστορία βρίθει παραδειγμάτων που οι πολιτικές ελίτ εμφάνιζαν τις επιπτώσεις των αποφάσεών τους είτε ως το εισιτήριο για τον παράδεισο, είτε ως λογαριασμό που θα πρέπει να καταβάλεις για να μη βρεθείς στην κόλαση. Οι περισσότεροι άνθρωποι, άλλοτε παρασυρμένοι από τον ενθουσιασμό και άλλοτε υποταγμένοι στην αίσθηση της ματαιοπονίας, πλήρωναν μέχρι να διαπιστώσουν ότι η «κόλαση» και ο «παράδεισος» δεν ήταν τίποτα παραπάνω από επινοήματα.

Οι ανατιμήσεις που σήμερα έχουν γονατίσει τους περισσότερους και η κρίση χρέους που βρίσκεται καθ’ οδόν είναι τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν μια πραγματικότητα την οποία οι ελίτ φροντίζουν να αποσιωπούν, αλλά ευτυχώς που υπάρχει η ιστορία των κυρώσεων.

Τη δεκαετία του 1930, όταν η Μεγάλη Υφεση είχε αποδυναμώσει την παγκόσμια οικονομία, η ΚτΕ ακολούθησε την πολιτική των κυρώσεων για να σταματήσει την επιθετικότητα της φασιστικής Ιταλίας, της Ιαπωνίας, και της ναζιστικής Γερμανίας. Οταν ο Μουσολίνι εισέβαλε στην Αιθιοπία τον Οκτώβριο του 1935, η Κοινωνία των Εθνών εφάρμοσε ένα διεθνές καθεστώς κυρώσεων που σε μεγάλο βαθμό αποδείχτηκαν αναποτελεσματικές (δεν απαγόρευσαν την πώληση πετρελαίου ή το κλείσιμο των στενών της Διώρυγας του Σουέζ). Ο Αμερικανός πρόεδρος Φραγκλίνος Ρούζβελτ επικαλέστηκε τον Αμερικανικό Νόμο Ουδετερότητας του 1935 για να επιβάλει εμπάργκο πώλησης όπλων και πυρομαχικών προς τις δύο πλευρές, ενώ απαγόρευσε στην Ιταλία την πώληση ορισμένων εμπορικών αγαθών. Επίσης οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπάθησαν -μάλλον -ανεπιτυχώς- να περιορίσουν τις εξαγωγές πετρελαίου και άλλων υλικών στα επίπεδα της κανονικής περιόδου ειρήνης. Η ΚτΕ ήρε τις κυρώσεις στις 4 Ιουλίου 1936, αλλά μέχρι τότε η Ιταλία είχε ήδη αποκτήσει τον έλεγχο των αστικών περιοχών της Αβησσυνίας.

Η οικονομική ανάσχεση της φασιστικής Ιταλίας περιόρισε την ικανότητα των δημοκρατιών να χρησιμοποιήσουν κυρώσεις εναντίον ενός επιτιθέμενου που ήταν ακόμη πιο απειλητικός: του Αδόλφου Χίτλερ. Η Γερμανία ήταν και τότε εξαγωγική υπερδύναμη και πολλές μικρές ευρωπαϊκές οικονομίες ήταν εξαρτημένες από τις εξαγωγές της. Η εύθραυστη ανάκαμψη από την Υφεση έκανε την ταυτόχρονη επιβολή κυρώσεων τόσο στην Ιταλία όσο και στη Γερμανία -τότε ήταν η τέταρτη και η έβδομη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο- πολύ δαπανηρή για τις περισσότερες δημοκρατίες. Ο Χίτλερ εκμεταλλεύτηκε αυτόν τον φόβο μεταφέροντας γερμανικά στρατεύματα στην αποστρατιωτικοποιημένη Ρηνανία τον Μάρτιο του 1936. Οι Γερμανοί αξιωματούχοι γνώριζαν την εμπορική ισχύ τους, την οποία χρησιμοποίησαν για να οδηγήσουν τις οικονομίες της Κεντρικής Ευρώπης και των Βαλκανίων στην πολιτική τροχιά τους. Το αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία ενός ηπειρωτικού μπλοκ υποτελών οικονομιών στη Γερμανία.

Στον μεταπολεμικό κόσμο το όπλο των κυρώσεων δεν έμεινε ανενεργό. Τις τελευταίες δεκαετίες, οι πολιτικές ελίτ άρχισαν να επιβάλλουν κυρώσεις, που όμως αφορούσαν μικρές σε μέγεθος οικονομίες οι οποίες δεν μπορούσαν να επηρεάσουν την παγκόσμια οικονομία. Ο ρόλος της Βόρειας Κορέας, της Συρίας, της Βενεζουέλας, της Μιανμάρ και της Λευκορωσίας ήταν ουσιαστικά αμελητέος. Μόνο στις κυρώσεις εναντίον του Ιράν οι ΗΠΑ έδειξαν προσοχή, για να αποφευχθεί η αναστάτωση της αγοράς πετρελαίου.

Οι δυτικές κυρώσεις που έχουν επιβληθεί είναι ίσως τα πιο σκληρά μέτρα που έχουν επιβληθεί ποτέ εναντίον ενός κράτους με το μέγεθος και την ισχύ της Ρωσίας. Αυτή η ισχύς όμως μπορεί να είναι η αιτία της αποτυχίας τους, καθώς ο αντίκτυπός τους υπερβαίνει κατά πολύ αυτές τις επιπτώσεις στην ίδια τη Ρωσία.

Σήμερα ο πληθωρισμός έχει φτάσει σε επίπεδα ρεκόρ και οι κεντρικές τράπεζες για να τον περιορίσουν επιστρατεύουν τα... επιτόκια. Πού οδηγεί η πολιτική αυτή; Η Ιστορία αποκαλύπτει: στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και στις αρχές της δεκαετίας του 1980 ο πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ, Paul Volcker, σχεδόν διπλασίασε τα επιτόκια για να τιθασεύσει τον πληθωρισμό στις Ηνωμένες Πολιτείες. Τα κατάφερε, αλλά το κόστος ήταν ύφεση στην οικονομία των ΗΠΑ και μια εκτεταμένη κρίση χρέους και πολλές χρεοκοπίες στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες. Μεταξύ του Φεβρουαρίου 1994 και του Φεβρουαρίου 1995 η Fed αύξησε τα βραχυπρόθεσμα επιτόκια κατά περίπου τρεις ποσοστιαίες μονάδες. Οι αυξήσεις αυτές επηρέασαν πολλές οικονομίες. Το μεξικανικό πέσο κατέρρευσε και το Μεξικό χρειάστηκε τελικά μια διεθνή διάσωση για να αποτρέψει την χρεοκοπία. Η Αργεντινή επλήγη επίσης σοβαρά.

Το 2018 που η Fed αύξησε τα επιτόκιά της η Αργεντινή και η Τουρκία αντιμετώπισαν μεγάλες υποτιμήσεις των νομισμάτων τους. Σήμερα η κατάσταση είναι πιο δύσκολη, καθώς το 2020 ο δανεισμός σε όλον τον κόσμο ανήλθε στα υψηλότερα επίπεδα από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και το χρέος φτάνει στο 256% της παγκόσμιας οικονομίας. Η Ελλάδα πιθανότατα θα βρεθεί για δεύτερη φορά σε δεκαπέντε χρόνια στη δίνη μιας κρίσης χρέους.

Η κυβέρνηση Μητσοτάκη έχει αποδυθεί σε μια προσπάθεια να ηθικοποιήσει τα δεινά που υφίσταται σήμερα η ελληνική κοινωνία, φροντίζοντας ταυτόχρονα να αποκρύπτει την ιστορία και τους υπαρκτούς κινδύνους που ελλοχεύουν. Πρόσφορη -και δοκιμασμένη- τακτική για να κερδίσει χρόνο και να δημιουργήσει την αγιογραφία της. Ομως η Ιστορία δείχνει ότι η παραπλάνηση και η παραποίηση της πραγματικότητας δεν αντέχουν όταν έρχονται αντιμέτωπες με την πραγματικότητα, η οποία τις περισσότερες φορές περιλαμβάνει καταστάσεις πολύ πιο επώδυνες από αυτές που -ισχυρίζεται ότι- θέλει να αποτρέψει με τις πολιτικές της.

*Δημοσιογράφος, συγγραφέας