Η επιστροφή στον... ελεύθερο κόσμο

Για κάθε λογικό άνθρωπο η εισβολή στην Ουκρανία δεν είναι τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από παράνομη πράξη ακραίας βαρβαρότητας που οι αρχές δικαίου παραβιάζονται με τη χρήση της ισχύος. Σε ομιλία του την 1η Μαρτίου ο Τζο Μπάιντεν τόνισε «την αποφασιστικότητα του ελεύθερου κόσμου». «Ο ελεύθερος κόσμος είναι ενωμένος στην αποφασιστικότητά του» επανέλαβε ο Μπόρις Τζόνσον τρεις μέρες αργότερα. Στη συνέχεια τη σκυτάλη πήραν άλλοι δυτικοί ηγέτες, που μίλησαν για τον «ελεύθερο κόσμο» προκειμένου να δικαιολογήσουν τις αποφάσεις τους και να αιτιολογήσουν τις συνέπειές τους.

Η ανάσυρση του «ελεύθερου κόσμου» από την επιχειρηματολογία του Ψυχρού Πολέμου δεν είναι τόσο ρητορική όσο φαίνεται, αφού στα μπαγκάζια του κουβαλά ανταγωνισμούς, αποκλεισμούς, ακραίες αντιπαραθέσεις, τοπικούς πολέμους, κρίσεις, ανοιχτές παρεμβάσεις...

Καλώς ορίσαμε πάλι στην εποχή των «δύο κόσμων» (σήμερα κάποιοι κάνουν λόγο για τρεις): των «ελεύθερων λαών» και των «ανελεύθερων ολοκληρωτικών καθεστώτων»! Στην εποχή της ισχύος, της κτητικότητας, της υποταγής, της τιμωρίας, της υποκρισίας, των προσχημάτων...

Η Ιστορία διδάσκει ότι το δόγμα «όποιος δεν είναι μαζί μας είναι με τους άλλους» καθιστά τον στόχο της ανεξαρτησίας επώδυνο και δύσκολο. Στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου η κυβέρνηση των ΗΠΑ θεωρούσε ότι όλες οι χώρες που ήταν έξω από το μπλοκ της Μόσχας -κατά κύριο λόγο- και του Πεκίνου ανήκαν εξ ορισμού στον «ελεύθερο κόσμο». Η βάρβαρη καταστολή των εξεγέρσεων του Ανατολικού Βερολίνου, της Ουγγαρίας και της Τσεχοσλοβακίας ήταν αψευδής μάρτυρας ότι και η Μόσχα είχε μια αντίστοιχη προσέγγιση για τον ρόλο των κρατών που ανήκαν στη σφαίρα ελέγχου της. Μπορεί κάποια κράτη να προσπάθησαν να απαλλαγούν από την ιδιοκτησιακή αντίληψη που είχαν οι «μεγάλοι αντίπαλοι» του Ψυχρού Πολέμου, αλλά το κόστος ήταν τεράστιο και τις περισσότερες φορές αποτιμήθηκε σε... αίμα. Ελάχιστοι τα κατάφεραν, καθώς ο εναγκαλισμός από τους «αντιπάλους» ήταν ασφυκτικός και πολλές φορές κατέληγε σε... πνιγμό.

Η αλήθεια είναι ότι η αντίληψη που ταυτίζει τη «φιλία» με την «υποταγή» δεν είναι ούτε καινούργια, ούτε άγνωστη στην παγκόσμια ιστορία. Πριν από λίγο καιρό έπεσε στα χέρια μου το βιβλίο «Το σωστό αίμα» της Φραντσέσκα Μελάντρι. Με αφορμή ένα ξεχασμένο από τους περισσότερους κεφάλαιο της Ιστορίας τη δεκαετία του '30, την εισβολή της φασιστικής Ιταλίας του Μουσολίνι στην Αβησσυνία, η συγγραφέας παρακολουθεί τη φασιστική βαρβαρότητα από το τότε μέχρι το σήμερα χρησιμοποιώντας την υποκρισία ως συγκολλητικό υλικό.

Πλέκοντας τη μυθοπλασία με την Ιστορία εντοπίζει και αποκαλύπτει τα επινοημένα επιχειρήματα, τα οποία βασίζονταν στη λογική τού «εμείς και οι άλλοι», που χρησιμοποίησε ο Μουσολίνι για να δικαιολογήσει την εισβολή και να εξασφαλίσει την υποστήριξη της ιταλικής κοινής γνώμης. Φωτίζει τον κατασκευασμένο «ενθουσιασμό» των «εμείς» και την «αντοχή» του μόλις βρέθηκαν κατάφατσα με την πραγματικότητα των «άλλων». Και όταν η Μελάντρι φτάνει στο σήμερα, αντιλαμβάνεσαι ότι το μόνο που έχει αλλάξει είναι τα... προσχήματα που αξιοποιούνται για να συγκαλυφθεί η υποκρισία των πολιτικών ελίτ που καθορίζουν την πορεία των ανθρώπων και της ανθρωπότητας.

Αν στην αβησσυνιακή περιπέτεια του 1935 προσθέσει κανείς και τη στάση της διεθνούς κοινότητας, όπως εκφράστηκε με τη χλιαρή (;) αντίδραση της ΚτΕ, τότε διαπιστώνεις ότι από τότε δεν έχουν αλλάξει πολύ οι αντιλήψεις των ισχυρών.

Το σίγουρο είναι ότι κάθε φορά που η ανθρωπότητα τέθηκε αντιμέτωπη με την αδιαλλαξία που καλύπτεται με ηθικά διλήμματα όπως «ελεύθερος και ανελεύθερος», «πολιτισμένος και βάρβαρος», «πιστός και άπιστος», τα αποτελέσματα ήταν επώδυνα. Η επιχειρούμενη σήμερα επιστροφή στην εποχή της αντιπαράθεσης μεταξύ «δημοκρατιών» και «απολυταρχιών» και «ελευθέρων» με «ανελεύθερους», το μόνο αποτέλεσμα που μπορεί να έχει είναι η εργαλειοποίηση των αδυνάτων σε μια ακραία πολωμένη γεωπολιτική πραγματικότητα που θα χαρακτηρίζεται από επιμονή για τη θεώρηση των μακρινών πολέμων ως αποφασιστικών τεστ, μισαλλοδοξία για τη μη ευθυγράμμιση και μια εξάρτηση από το διαρκές κακό του εχθρού.

Μπορεί η ανθρωπότητα να αντέξει ένα τέτοιο φορτίο; Μάλλον όχι αν λάβει κανείς υπόψη ότι ανάμεσα στο 2010 και το 2020 οι ένοπλες συγκρούσεις διπλασιάστηκαν, ο αριθμός των προσφύγων και εκτοπισμένων έφτασε στα 82,4 εκατ. και κάθε χρόνο αυξάνεται, ενώ ο αριθμός των πυρηνικών κεφαλών μεγαλώνει. Αν προστεθούν οι τεράστιες προκλήσεις (ανισότητα, πείνα, περιβαλλοντική κρίση, πανδημίες κ.ά.), που απαιτούν δραστικές και ομόθυμες απαντήσεις, τότε εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς ότι η επιστροφή στις παλιές συνταγές είναι όχι μόνο αναποτελεσματική, αλλά και επικίνδυνη.

 * δημοσιογράφος, συγγραφέας