Το «Ζ» ζει. Η παγκόσμια ειρήνη όμως;

Ο κορυφαίος συγγραφέας μας Βασίλης Βασιλικός αισθάνθηκε μέσα του μια μεγάλη ανάγκη και δημοσίευσε ένα κείμενό του στην εφημερίδα «Η Καθημερινή» (8 Μαΐου 2022) με τον τίτλο «Το “Ζ” ως σύμβολο ειρήνης».

Το «Ζ» του Βασιλικού και του Γαβρά είναι παγκόσμιες στιγμές της διεθνούς δημιουργίας. Ημουν μικρό παιδί (το 1963) όταν τα γεγονότα εκείνης της εποχής έγιναν συμβάντα της πολιτικής συνθήκης στη χώρα μας. Και μετά το «Ζ» έγινε διεθνές σύμβολο της παγκόσμιας ειρήνης.

Τώρα θυμάμαι πως το ακαδημαϊκό έτος 1982-1983, αφού ο καθηγητής μου Γιούργκεν Χάμπερμας είχε γράψει το έργο της ζωής του με ρώτησε για το «Ζ». Δηλαδή με ρώτησε για τον Βασίλη Βασιλικό και τον Κώστα Γάβρα. Και τότε, θυμάμαι ότι του απάντησα πως η φίλη μου έχει το όνομα Ειρήνη. Μετά τη λήξη του σεμιναρίου πήγαμε όλοι μαζί να βρούμε τους δρόμους της Ειρήνης. Πήγαμε στην ταβέρνα και στις συνθήκες που σφραγίζουν τους ίδιους τους εαυτούς μας!

Οσα θέλω να πω όλα συνοψίζονται στη φράση: Το γράμμα «Ζ» είναι σύμβολο της παγκόσμιας ειρήνης. Και ακόμη πιο πέρα, ο όρος «Ζ» είναι η αυτοαναφορά του ανθρώπου ως ανθρώπου στην παγκόσμια πολιτική κοινωνία μας.

Ολοι μας αυτοπροσδιοριζόμαστε ως ελεύθερα άτομα σ’ έναν κόσμο ο οποίος γίνεται ολοένα και περισσότερο ζοφερός και σκοτεινός.

Το «Ζ» των Βασιλικού και Γαβρά είναι παγκόσμιο σύμβολο ειρήνης και δημιουργίας. Η χρήση του από τον ίδιο τον Πούτιν ως πολεμικής μηχανής στρέφεται εναντίον του ανθρώπου ως δημιουργού. Δεν θα χρειαστεί ο Πούτιν ως πυρηνική δύναμη να χρησιμοποιήσει άλλες μεθόδους εναντίον του ανθρώπινου κόσμου. Χρησιμοποίησε το «Ζ» ως πολεμικό σύμβολο στον πόλεμο που διεξάγει εναντίον όλων μας.

Η εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία εξισώνεται με τον πόλεμο που κάνει ένας απολυταρχικός ηγέτης κατά της δημοκρατίας, της ειρήνης και της ανθρώπινης δημιουργίας. Αυτός είναι ο λόγος που χρησιμοποίησε το «Ζ» εναντίον της ανθρωπότητας.

Ενα παγκόσμιο σύμβολο ειρήνης, το «Ζ», το έκανε πολεμικό όπλο. Στη λογική του απολυταρχισμού περιέχεται η αναστροφή των ερμηνευτικών και συμβολικών σχημάτων.

Στον πόλεμο του Πούτιν σκοτώθηκαν δεκάδες άμαχοι και πολύ περισσότεροι στρατιώτες και από τις δύο πλευρές. Ωστόσο αυτός ο «ηγεμών» χρησιμοποιεί το «Ζ» ως πολεμικό θεμέλιο για να εξαφανίσει την ανθρώπινη ζωή.

Σ’ αυτήν τη σκοτεινή συγκυρία που ζούμε ως ανθρωπότητα θα ήθελα να τονίσω ότι το «Ζ» των Βασιλικού και Γαβρά ως σύμβολο της παγκόσμιας ειρήνης «συνομιλεί» με το καντιανό κείμενο της ανθρώπινης δημιουργίας που έχει τον τίτλο «Διά την αιώνια ειρήνη» (1795). Ο Καντ εννοείται πως δεν θέτει ως πραγματολογικό καθεστώς στην ανθρώπινη ζωή την «αιώνια ειρήνη» χωρίς τις ιστορικο-κοινωνικές προϋποθέσεις της συγκυρίας.

Αυτό δυστυχώς που συμβαίνει μεταπολεμικά (μετά το 1945) στον οικουμενικό (δυτικό) κόσμο μας η Ειρήνη δεν υπήρξε η προσωπική φίλη μου, ούτε μια πραγματολογική συνθήκη χωρίς προϋποθέσεις.

Τελικά εάν οι φοιτητές μου με ρωτήσουν πού συμφωνούν ο Καντ και οι Βασιλικός και Γαβράς σχετικά με το πρόβλημα της ειρήνης θα τους απαντούσα ως εξής: η ανθρώπινη φύση ως πραγματολογική συνθήκη ζει στο καθεστώς του «ανθρώπου χωρίς ιδιότητες» (Mούζιλ). Ο άνθρωπος, η ανθρωπότητα, η πολιτεία, η ανθρώπινη συνθήκη ζούνε ταυτόχρονα σε συνθήκες δημιουργίας και αυτοκαταστροφής!

* καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης