Παίγνια, κρίσεις και, στο βάθος, αβεβαιότητα

Η κατάσταση στην Ευρώπη θυμίζει, περίπου, τη δεκαετία του 1980. Τότε, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα είχε προαναγγείλει εμπορική συμφωνία με τη Σοβιετική Ενωση για κατασκευή αγωγού που θα μετέφερε ενεργειακούς πόρους στην κοινή αγορά. Η Κοινότητα ήθελε να μειώσει τις εξαρτήσεις της από τους πετρελαϊκούς πόρους της Μέσης Ανατολής και να επουλώσει τα οικονομικά τραύματα των κρίσεων που είχε προκαλέσει ο ΟΠΕΚ την προηγούμενη δεκαετία και να διαχειριστεί τον τότε στασιμοπληθωρισμό. Η κυβέρνηση Ρέιγκαν είχε αντιδράσει και αξίωνε να σταματήσει το έργο, απειλώντας τις εμπλεκόμενες ευρωπαϊκές κοινοπραξίες με κυρώσεις, εάν μετέφεραν τεχνογνωσία και διαχειριστικούς πόρους στο εχθρικό στρατόπεδο. Βέβαια, ως εμπλεκόμενες χώρες, η Γαλλία, η Γερμανία και η Ιταλία είχαν προχωρήσει, αγνοώντας τις αμερικανικές ψυχροπολεμικές αξιώσεις. Η αιτιολογία των Αμερικανών είχε να κάνει με την ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης από τον εγνωσμένο αντίπαλο, την τότε ΕΣΣΔ, και με το γεγονός ότι θα μεταφέρονταν υψηλοί τεχνολογικοί αλλά και οικονομικοί πόροι στον εχθρικό συνασπισμό.

Η συνέχεια είναι λίγο πολύ γνωστή. Στο τέλος της δεκαετίας του 1980, ο εχθρός κατέρρευσε, κυρίως, από τις εσωτερικές του αντινομίες. Και παρότι αυτό ερμηνεύτηκε από την Ουάσιγκτον ως νίκη της δημοκρατίας και ήττα ενός αυταρχικού κοινωνικοπολιτικού μοντέλου που είχε εξαντλήσει την ωφέλιμη ζωή του, η αντιπαράθεση συνεχίστηκε και διεξήχθη στις σφαίρες επιρροής. Οι χώρες - πρώην δορυφόροι του σοβιετικού συνασπισμού είδαν στον πρώην αντίπαλό τους τον χαμένο παράδεισο και προσκολλήθηκαν, διαμέσου των θεσμών της Ευρωπαϊκής Ενωσης, στο άρμα της Δύσης. Ακόμα και η Ρωσία κάποια στιγμή κλήθηκε, ως βαρύνουσα χώρα και οικονομία, να συμμετέχει στις συναντήσεις της Ομάδας των Επτά (G-7), η οποία -μόνο σε επίπεδο κορυφής- μετονομάστηκε σε Ομάδα των Οκτώ (G-8). Σε επίπεδο υπουργών Οικονομικών και κεντρικών τραπεζιτών, η άτυπη Ομάδα συνέχισε να λειτουργεί ως G-7. Βεβαίως, η συμμετοχή της Ρωσίας στην G-8 έληξε άδοξα με την εισβολή στην Κριμαία, το 2014.

Εν τω μεταξύ, οι αποκλίνοντες πόλοι που είχαν αρχίσει να αμφισβητούν την πρωτοκαθεδρία της φιλελεύθερης δυτικής ορθοδοξίας στα μοντέλα ανάπτυξης πολλαπλασιάζονταν, εξαιτίας πολλών αλλαγών: των προόδων στην πληροφορική τεχνολογία· στις παγκόσμιες μεταφορές· στην επέκταση των πολυεθνικών· στην αναζήτηση πόρων, πρώτων υλών και φθηνής εργατικής δύναμης. Ολες οι μεταβολές και οι αλληλεξαρτήσεις συνδέονταν με την παγκοσμιοποίηση και, κυρίως, με την έντονη επιθυμία τη Δύσης για άνοιγμα του εμπορίου και των κεφαλαιακών ροών.

Στο παγκόσμιο παιχνίδι αναζήτησης ισχύος, επιρροής και πλούτου έμπαιναν περισσότεροι παίκτες έτοιμοι να αποκομίσουν οφέλη, αλλά ανέτοιμοι να αντιμετωπίσουν τις κρίσεις που βρίσκονταν πίσω από τις ανισορροπίες και αδυναμίες της παγκόσμιας και περιφερειακής αρχιτεκτονικής. Εκτός από τον ΟΠΕΚ, εμφανίστηκαν οι οικονομίες των BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική)- αλλά και οι νεο-βιομηχανοποιημένοι Δράκοι της Ασίας (Νότια Κορέα, Ταϊβάν, Σιγκαπούρη και το Χονγκ Κονγκ) αλλά και η τελευταία ομάδα νεο-βιομηχανοποιημένων στις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας (Ινδονησία, Ταϊλάνδη, Μαλαισία κ.ά.). Σήμερα, κυριαρχούν η Κίνα και η Ινδία. Οι χώρες αυτές, όχι δίχως προβλήματα, άσκησαν πραγματισμό στις επιλογές τους. Συνεργάστηκαν, δεν προσκολλήθηκαν σε δόγματα. Αντίθετα, χρησιμοποίησαν οποιαδήποτε θεωρία ταίριαζε καλύτερα στις ανάγκες του συγκεκριμένου βιομηχανικού τομέα ή κλάδου που ήθελαν ή θέλουν να αναπτύξουν. Κάνουν τη διάκριση μεταξύ δομής και δράσης και τείνουν να ενεργούν ακόμη και σε συνθήκες αβεβαιότητας. Κυρίως, βασίζουν την οικονομική στρατηγική σε συναινετικές σχέσεις μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και προσπαθούν να διατηρήσουν μια ελάχιστη ειρήνη στις εργασιακές σχέσεις.

Αναρωτιέται κανείς πού βρίσκεται η χώρα μας σε όλο αυτό το οικοδόμημα. Πώς πορεύεται και με βάση ποια προοπτική στα διεθνή παίγνια και τις επάλληλες κρίσεις. Τα συνέδρια και οι εσωκομματικές διευθετήσεις δείχνουν, ήδη, χαμηλά αντανακλαστικά -έως αδιαφορία. Η εγνωσμένη ανικανότητα και η ιδιοτέλεια κρύβεται πίσω από τη συμμετοχή της χώρας στους θεσμούς της Ε.Ε., από όπου τα καλά νέα είτε αργούν είτε δεν θα φτάσουν ποτέ στην Ελλάδα. Γιατί τα κράτη - μέλη, στα δύσκολα, ακολουθούν εθνικές πολιτικές και όχι ενιαία πολιτική. Το πολιτικό επιχείρημα της κυβέρνησης εξαντλείται στη δεδομένη προσκόλληση και στον αυτοθαυμασμό. Εξειδικεύεται δε στη διάκριση λαϊκιστών και πατριωτών του 19ου αιώνα και πατριωτών του 21ου αιώνα, στην προστασία του μεγαλοδύναμου «που θα μας σώσει από τον Τσίπρα» και… στην τηλεθέαση της διδασκαλίας του Αγιου Παΐσιου. Και ο φονταμενταλισμός της αγοράς είναι ο μόνος άλλος τρόπος για κουκουλώματα σκανδάλων, για διάλυση των δημόσιων θεσμών και άνιση μεταβίβαση του πλούτου σε μια συνεχή κούρσα «επιτυχίας προς τα κάτω». Εκτός από δείκτες όπου είμαστε πρώτοι, αλλά στο τέλος, πρώτες έρχονται η απελπισία και η αβεβαιότητα των πολιτών σε πολύχρωμο σκηνικό παρατεταμένης εκλογολογίας… Προφανώς, φεουδαρχικού τύπου.