Η επιστροφή του Τζένγκις Χαν

Γιατί μας πονάει τόσο ο πόλεμος στην Ουκρανία; Γιατί μας δημιουργεί τόση αγανάκτηση και μαζί τόση συμπόνια; Πώς γίνεται να μας αγγίζει περισσότερο από άλλους πολέμους, εξίσου παράλογους, περισσότερο μακρόχρονους κι αιματηρούς; Προφανώς το γεγονός ότι διεξάγεται σε ευρωπαϊκό έδαφος ευνοεί την ταύτιση των Ευρωπαίων με τους Ουκρανούς αμάχους. Είναι εύλογο να προβάλλουμε ευκολότερα τους εαυτούς μας και να ταυτιζόμαστε με κάποιους που μας μοιάζουν κι είναι κοντά μας, σε σχέση με άλλους που δεν μοιραζόμαστε πολιτισμική και γεωγραφική εγγύτητα.

Επιπλέον μας ξάφνιασε. Δεν πιστέψαμε ότι ήταν δυνατόν να γίνει αυτός ο πόλεμος. Ηταν έξω από τον ορίζοντα των προσδοκιών μας, όχι μόνο της δυτικής κοινής γνώμης αλλά ακόμη και των ειδικών αναλυτών. Εμείς, τα χαϊδεμένα παιδιά μιας μακράς ειρήνης, πώς να μη σοκαριστούμε μπροστά στη συνειδητοποίηση της ευθραυστότητας όλων όσων περνάμε για αυτονόητη κανονικότητα.

Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, εκτός από τα ρητώς συμφωνημένα που σφράγισαν τον τερματισμό του –υπογραφές κι έγγραφα σαν κι εκείνα που είχε δει πλειστάκις η ανθρωπότητα μέσα στους αιώνες–, υπήρξε και μια άρρητη συμφωνία. Μια σιωπηρή συμφωνία των λαών που αιματοκυλίστηκαν, που έλεγε πάνω-κάτω ότι «αυτό δεν θα ξαναγίνει». Σαν, δίχως λόγια, να γυρίζαμε συλλογικά σελίδα και να ομονοούσαμε ότι στο μέλλον οι διαφορές, η εξασφάλιση ζωνών επιρροής, τα παιχνίδια εξουσίας θα διεξάγονταν με άλλον τρόπο, πάντως όχι με πολεμική σύρραξη και απώλεια αθώων ζωών. Επιπλέον, βάλαμε κανόνες στον πόλεμο. Η έννοια του εγκλήματος πολέμου, τύποις πρωτοεμφανιζόμενη στη Συνθήκη των Βερσαλλιών το 1919, θα αποκτήσει νόημα και θα εφαρμοστεί στο Διεθνές Ποινικό Δίκαιο μόνο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στο εξής δεν θα ήταν πια όλα ανεκτά – ακόμη και στον πόλεμο.

Ηταν τόσο βαθιά αυτή η άρρητη συμφωνία και η πίστη ότι είναι αδύνατον να επιστρέψουμε στην προηγούμενη κατάσταση, τόσο ουσιαστική η τομή στο πεδίο των νοοτροπιών ως προς το τι θα ανεχόμαστε πλέον και τι όχι, που η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία συνέβη ως κάτι αδιανόητο πια για τις μεταπολεμικές γενιές στην Ευρώπη. Ο πόλεμος αυτός μας σοκάρει γιατί ουσιαστικά μας φέρνει αντιμέτωπους με έναν αναχρονισμό.

Αυτό που συμβαίνει σήμερα στην Ουκρανία δεν διαφέρει σε τίποτε από τον βασικό τρόπο επιβολής κι ελέγχου που έχει γνωρίσει η ανθρωπότητα σε όλη της την Ιστορία. Πόλεις ισοπεδώνονταν ανέκαθεν και αλώνονταν, με φυσικότητα έβγαζαν πάντα οι νικητές τα άντερα των νικημένων και βέβαια η επιβολή σφραγιζόταν από μαζικούς βιασμούς γυναικών που δεν ήταν μόνο τρόπαια εφήμερα, αλλά εξασφάλιζαν τη γονιδιακή κυριαρχία δίπλα στη στρατιωτική. Ας τον πούμε, σχηματικά, τρόπο του Τζένγκις Χαν.

Μας είναι δυσβάσταχτη η αναμέτρηση με τον αναχρονισμό που συνιστά ο πόλεμος στην Ουκρανία. Μας υποχρεώνει να δεχτούμε μια θεμελιώδη ήττα. Ηττα πρωτίστως πολιτισμική. Δεν αντέχουμε ένα τέτοιο πισωγύρισμα. Μια επιστροφή, ουσιαστικά, σε ένα στάδιο της Ιστορίας που πιστέψαμε στην Ευρώπη ότι το είχαμε αφήσει πίσω μας.

* καλλιτέχνιδα, ακτιβίστρια