«Κορόιδεψε» τη Ρωσία η Δύση;

Eνα από τα θέματα που έφερε στο προσκήνιο της συζήτησης η κρίση ΝΑΤΟ και Ρωσίας είναι οι διαβεβαιώσεις για θέματα ασφαλείας που είχαν δώσει οι Δυτικοί πολιτικοί ηγέτες στη Σοβιετική Ενωση, μετά την κατάρρευση του κομμουνιστικού συστήματος.

Είναι άραγε σωστό ότι οι Δυτικοί είχαν υποσχεθεί στους Σοβιετικούς ηγέτες και συγκεκριμένα στον Γκορμπατσόφ ότι το ΝΑΤΟ ποτέ δεν θα διευρυνόταν προς τα ανατολικά, δεχόμενο στους κόλπους του χώρες του πρώην Συμφώνου της Βαρσοβίας;

Ορισμένα πρόσφατα αποχαρακτηρισθέντα εμπιστευτικά κρατικά έγγραφα (αμερικανικά, σοβιετικά, βρετανικά κ.λπ. ) ρίχνουν αρκετό φως στο θέμα. Πρόκειται κυρίως για τηλεγραφήματα πρεσβειών, μνημόνια κ.λπ., τα οποία σήμερα βρίσκονται στην κατοχή του George Washington University . 

Ας δούμε ορισμένα χαρακτηριστικά επεισόδια:

Η πρώτη συγκεκριμένη διαβεβαίωση προς τη Σοβιετική Ενωση σχετικά με τη μη επέκταση του ΝΑΤΟ δόθηκε στις 31 Ιανουαρίου 1990 από τον υπουργό Εξωτερικών της Γερμανίας, Γκένσερ, σε δημόσια ομιλία του στο Tutzig.

Η πρεσβεία των ΗΠΑ στη Βόνη με τηλεγράφημά της πληροφορούσε την Ουάσιγκτον ότι ο Γκένσερ κατέστησε σαφές πως οι αλλαγές στην Ανατολική Ευρώπη και η διαδικασία ενοποίησης της Γερμανίας δεν πρέπει να οδηγήσουν σε «αποδυνάμωση των σοβιετικών συμφερόντων που αφορούν την ασφάλεια. Γι' αυτό τον λόγο», συνεχίζει το τηλεγράφημα, αναπαράγοντας την ομιλία Γκένσερ, «το ΝΑΤΟ θα πρέπει να αποκλείσει οποιαδήποτε επέκταση του εδάφους του προς τα ανατολικά, δηλ. εγγύτερα προς τα σοβιετικά σύνορα».

Από την πλευρά του, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μπέικερ, έχοντας συναντήσει τον Γκένσερ ενώ βρισκόταν καθ' οδόν να συναντήσει τους Σοβιετικούς στη Μόσχα, όχι μόνο επανέλαβε στις 9/02/1990 την πρόταση Γκένσερ στον Σοβιετικό υπουργό Εξωτερικών, Σεβαρντνάτζε, αλλά και στον ίδιο τον Γκορμπατσόφ, σε προσωπική συνάντηση που είχε μαζί του.

Οχι μία, αλλά τρεις φορές ο Μπέικερ επανέλαβε στον Γκορμπατσόφ ότι «ούτε μια ίντσα ανατολικά» (δεν θα επεκταθεί το ΝΑΤΟ). Συμφώνησε, επίσης, όπως δείχνουν τα έγγραφα με την πρόταση του Γκορμπατσόφ, ότι «η επέκταση του ΝΑΤΟ είναι απαράδεκτη».

Ο Μπέικερ διαβεβαίωσε τον Γκορμπατσόφ ότι «όχι μόνο για τη Σοβιετική Ενωση αλλά και για τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες είναι σημαντικό να έχουν εγγυήσεις ότι, αν οι ΗΠΑ διατηρήσουν την παρουσία τους στη Γερμανία στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, ούτε μια ίντσα της σημερινής στρατιωτικής δικαιοδοσίας του ΝΑΤΟ θα επεκταθεί προς τα ανατολικά».

Μετά τη συνάντησή του με τους Σοβιετικούς, ο Μπέικερ έγραψε στον Κολ, o οποίος θα συναντούσε τον Σοβιετικό ηγέτη την επόμενη ημέρα. Ο Μπέικερ ανέφερε στο μήνυμά του προς τον Γερμανό ηγέτη: «Και μετά του έθεσα (στον Γκορμπατσόφ) την ακόλουθη ερώτηση: Θα προτιμούσατε μια ενοποιημένη Γερμανία έξω από το ΝΑΤΟ, ανεξάρτητη και χωρίς αμερικανικές δυνάμεις ή θα προτιμούσατε μια ενοποιημένη Γερμανία δεμένη στο ΝΑΤΟ, με εγγυήσεις ότι η δικαιοδοσία του ΝΑΤΟ δεν θα επεκταθεί ούτε μια ίντσα ανατολικά σε σχέση με τη σημερινή του θέση; Και εκείνος μου απάντησε “Οποιαδήποτε επέκταση της ζώνης του ΝΑΤΟ θα είναι απαράδεκτη”».

Εχοντας, λοιπόν, προετοιμασθεί από τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών, ο Κολ διαβεβαίωσε τον Γκορμπατσόφ, όταν συναντήθηκαν στις 10/02/1990, λέγοντας «πιστεύουμε ότι το ΝΑΤΟ δεν πρέπει να διευρύνει τη ζώνη των δραστηριοτήτων του».

Αργότερα, τον Μάρτιο του 1991, σύμφωνα με το ημερολόγιο του Βρετανού πρέσβη στη Μόσχα, όταν ο σοβιετικός υπουργός Αμυνας, Γιαζόφ, ρώτησε τον Βρετανό πρωθυπουργό, Μέιτζορ, για το ενδιαφέρον των Ανατολικοευρωπαίων ηγετών να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ, ο ηγέτης της Βρετανίας τού απάντησε «κάτι τέτοιο δεν πρόκειται να συμβεί».

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα έγγραφα δικαιώνουν σε μεγάλο βαθμό την κριτική του πρώην διευθυντή της CIA, Γκέιτς, για την πολιτική της «επέκτασης του ΝΑΤΟ ανατολικά (τη δεκαετία του ’90), την ίδια στιγμή που ο Γκορμπατσόφ oδηγούνταν στο να πιστεύει ότι αυτό δεν επρόκειτο να συμβεί».

Ομως, από την άλλη πλευρά, τα έγγραφα δεν τεκμηριώνουν την ερμηνεία που δίνει η σημερινή ρωσική ηγεσία στα γεγονότα, ότι δηλαδή αποτελούν μέρος ενός προγραμματισμένου σχεδίου «εξαπάτησης» της Μόσχας, με στόχο την υποταγή της. Το πιο πιθανό είναι ότι στην πορεία του χρόνου αναπτύχθηκαν νέοι συσχετισμοί δυνάμεων στις δυτικές χώρες, που άλλαξαν τις αρχικές αποφάσεις.

Ηδη, τη δεκαετία του ’90, δεν ήταν όλοι ευχαριστημένοι στις ΗΠΑ με την πορεία των συζητήσεων. Οπως δείχνουν τα έγγραφα, το υπουργείο Εθνικής Αμυνας των ΗΠΑ πίεζε να «αφεθεί η πόρτα ανοιχτή» για συμμετοχή των ανατολικοευρωπαϊκών χωρών στο ΝΑΤΟ.

Αντίθετα, η άποψη του υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ ήταν ότι η επέκταση του ΝΑΤΟ δεν ήταν στα σχέδιά τους, διότι δεν ήταν προς το συμφέρον των ΗΠΑ να οργανώσει έναν «αντισοβιετικό συνασπισμό» που θα έφθανε στα σοβιετικά σύνορα.

Η άποψη του υπουργείου Εξωτερικών, τότε, υπερίσχυσε και υιοθετήθηκε από την κυβέρνηση Μπους. Μετά, όπως όλοι γνωρίζουμε, τα πράγματα άλλαξαν.