Εκκινώντας από τα πρόσφατα αρνητικά αποτελέσματα των τοξικολογικών εξετάσεων της Γεωργίας, αναμφίβολα εντυπωσιάζει η πλέον κυριαρχία του επιστημονικού (βιολογικού) λόγου. Ο λόγος αυτός καταλήγει μάλιστα σε με μια εύκολη και, υποτίθεται, αντικειμενική διαπίστωση ως προς το εάν υπήρξε τελικά μηχανισμός που παρέλυσε τη βούληση του υποκειμένου. Ως εκ τούτου φθάνει και σε ένα συμπέρασμα που αφορά στη διαπίστωση της ύπαρξης ή όχι βιασμού, ως σεξουαλική πράξη χωρίς συναίνεση. Έτσι, δεν ακούγεται η ίδια η μαρτυρία του υποκειμένου, ως απόρροια της μη-συναίνεσης.
Ωστόσο, και σε αντίθεση με τη σχεδόν ολοκληρωτική μονολιθικότητα του λόγου και της επιστημονικής ηγεμονίας, είναι σημαντικό να θυμηθούμε παλαιότερες ιστορικές περιόδους, τότε που ακριβώς αφενός, ο βιασμός έγινε κομμάτι εργαλειοποίησης της εξουσίας και, αφετέρου, η αλήθεια του θύματος περιθωριοποιείται ως «ανάξια».
Η Σίλβια Φεντερίτσι μας θυμίζει ότι, τον 14ο αιώνα, ο βιασμός αποτελούσε συνήθη πρακτική. Επρόκειτο για μια περίοδο που ακριβώς η ηγεμονική τάξη προσπαθούσε να ελέγξει τα λαϊκά στρώματα μέσω του σεξισμού. Βάση αυτού αποτελούσε ότι ο βιασμός των φτωχών και των «ανήθικων» γυναικών με τις ευλογίες του κράτους υπονόμευε την ταξική αλληλεγγύη που είχε επιτευχθεί κατά τον αντιφεουδαρχικό αγώνα, αναπαράγοντας την ταξινόμηση της ζωής σε «άξια» και σε «ανάξια». Αυτό που κυρίως έφερε ο βιασμός, ανάμεσα σε άλλα, είναι ακριβώς τη διαχείριση της αλήθειας από την ηγεμονική τάξη της εποχής.
Ο Κώδικας Καρολίνα (1532), που έμελλε να ηγεμονεύσει, εμπεριείχε ένα σύστημα δικαστηρίων, κατά το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα, υπεύθυνο για τη δίωξη ατόμων. Η δικαϊκή του σημασία, όσον αφορά στους (ύστερους) νεωτερικούς χρόνους, έγκειται στο ότι έδωσε στο δικαστήριο τη δικαιοδοσία να εξετάσει μια υπόθεση από μόνο του και να προβαίνει σε μια απόφαση, η οποία να βασίζεται μόνο σε γεγονότα, όπως αυτά περιγράφονται από τον εμπειρογνώμονα, χωρίς να περιορίζεται από το συμφέρον των διαδίκων. Αυτό είχε καταστροφικά αποτελέσματα, καθώς, όπως ήταν αναμενόμενο, οι αρχές μπορούσαν εφ’ εξής με ευκολία να δημιουργούν αφενός, μια κλίμακα ταξινόμησης της ζωής σε ανθρώπινη και τερατώδη, προετοιμάζοντας το έδαφος για την κουλτούρα του βιασμού, για το κυνήγι των μαγισσών αλλά και του Μεγάλου Εγκλεισμού, ενώ αφετέρου, το βάρος μεταφέρθηκε από το συμβάν στην ηθική του θύματος.
Ο ιστορικός του βιασμού, Ζωρζ Βιγκαρέλο (Georges Vigarello), μας θυμίζει ότι πριν από τον 19ο αιώνα προκειμένου να διαπιστωθεί ότι υπήρξε βιασμός, ήταν απαραίτητο μάρτυρες να είχαν ακούσει φωνές του θύματος, όπως επίσης να κατέθεταν ότι το θύμα υπερασπίστηκε τον εαυτό του. Εάν δεν υπήρχαν μάρτυρες, η δικαιοσύνη εξέταζε τη φήμη του θύματος, μιας και θεωρείτο ότι ένας μόνο άντρας δεν μπορούσε να βιάσει μια γυναίκα αν εκείνη ήταν πραγματικά αποφασισμένη να αντισταθεί. Ως εκ τούτου, μέσω του κώδικα Καρολίνα και όταν το Δίκαιο, μέσω της Ιατροδικαστικής (1602), άρπαξε τα ηνία από τα χέρια του θεολογικού στοιχείου, δημιουργήθηκε μια «αλήθεια» που παραμένει στον πυρήνα της πατριαρχική, μιας και το βάρος τέθηκε στη μονοσημαντότητα της διαγνωστικής ερμηνείας του ειδικού που καλείται να χρησιμοποιήσει την επιστήμη με στόχο να εξασφαλίσει ότι το Δίκαιο δεν θα πλανηθεί από το ψέμμα της «ανάξιας» ζωής.
Έτσι, λόγου χάρη, σε όλα τα ιατροδικαστικά εγχειρίδια στη διάρκεια του 19ου αιώνα και τον Μεσοπόλεμο διαβάζουμε ότι για τον βιασμό πρέπει ο ειδικός να εξασφαλίσει ότι τα σημάδια δεν έγιναν από την ίδια την γυναίκα: «[…] απαιτείται η βεβαιότης, ότι τα σημεία ταύτα έλαβον χώραν κατά την ιδίαν εποχήν, καθ’ ην εξετελέσθη η εγκληματική του βιασμού πράξις απαιτείται τέλος πάντων η βεβαιότης, ότι τα περί ων ο λόγος σημεία δεν είναι βδελυραί πράξεις της ιδίας γυναικός, τελεσθείσαι με σκοπόν αισχράς συκοφαντίας, βεβαιότης, η οποία δύναται να εξαχθή από τον χαρακτήρα, τα ήθη και την διαγωγήν της γυναικός, ως και από τας συνοδευούσας την πράξιν λοιπάς περιστάσεις [...]».
Μια αντίληψη την οποία θυμίζω, όπως υπογραμμίζει η Τζιλ Άστμπουρι (Jill Astbury), ασπαζόταν και ο Σίγκουμντ Φρόιντ, καταλήγοντας να μην δέχεται την ερμηνεία του βιασμού για τις ασθενείς του και να εμμένει στις σεξουαλικές παρορμήσεις τους. Όπως, αντίστοιχα, δεν είχε δεχτεί να ακούσει τις μαρτυρίες των ασθενών του ούτε ο Ζαν Μαρτίν Σαρκό. Συγκεκριμένα αναφέρομαι στις ασθενείς Augustine και Genevieve, οι οποίες ενώ είχαν βιαστεί, ο Σαρκό επέμενε να δίνει βάρος όχι στις καταγγελίες αλλά στην υστερία, από την οποία υποτίθεται αυτές οι γυναίκες υπέφεραν.
Καιρός λοιπόν ο βιασμός να αντιμετωπιστεί υπό το πρίσμα ενός φιλοσοφικού και πολιτικού προβλήματος που αφορά άμεσα στις Δημοκρατίες που η ύστερη νεωτερικότητα θέλει να ζούμε, απαιτώντας την ιστορικοποίησή του βιασμού μέσα από την αποδόμηση της ταξινόμησης της ζωής σε «άξια» και «ανάξια», επαναδιεκδικώντας το δικαίωμα στην αλήθεια ως κοινό αγαθό.
Έτσι, ίσως μάθουμε να μας αρκεί η μαρτυρία· βιασμός ήταν το σεξ χωρίς συναίνεση, πριν ο κώδικας Καρολίνα «γεννήσει» ένα πρότυπο ερμηνείας της αλήθειας και η ιατροδικαστική και η επιστήμη σκηνοθετήσουν εδώ και αιώνες το πατριαρχικό πλαίσιο ερμηνείας, που βλέπουμε να κυριαρχεί ξανά στις μέρες μας.
Δήμητρα Τζανάκη
*Μεταδιδακτορική ερευνήτρια ΠΕΔΔ (ΕΚΠΑ)
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας