Οταν η δημοκρατία διαβρώνεται, τι μένει; Οταν μια δημοκρατία διολισθαίνει, πού καταλήγει; Οταν η δημοκρατία πεθαίνει, τι γεννιέται; Ενας ιδιαίτερος τύπος καθεστώτος που οι ειδικοί κατέληξαν να αποκαλούν «αυταρχισμό».
Αλλά τα αυταρχικά καθεστώτα είναι τόσο διαφορετικά, όπως οι δημοκρατίες. Δύο μη δημοκρατικά μοντέλα διακυβέρνησης είναι εύκολα αναγνωρίσιμα. Το ένα είναι ο εκλογικός αυταρχισμός, στον οποίο οι ηγέτες κερδίζουν την εξουσία μέσω εκλογών, αλλά αυτές οι εκλογές είτε είναι χειραγωγημένες είτε απέχουν πολύ από το να είναι δίκαιες. Το άλλο είναι η αντιφιλελεύθερη δημοκρατία, στην οποία οι ηγέτες κερδίζουν ελεύθερα τις εκλογές, αλλά καταχρώνται στη συνέχεια την εξουσία τους με την ισχύ που κερδίζουν. Για να το πούμε καθαρά, οι εκλογικοί αυταρχικοί κάνουν ό,τι θέλουν για να κερδίσουν τις εκλογές. Οι αντιφιλελεύθεροι δημοκράτες κάνουν ό,τι θέλουν μετά τη νίκη τους.
Οι διαφορές ανάμεσα σε αυτά τα δύο αντιδημοκρατικά θηρία είναι πολυάριθμες. Ο εκλογικός αυταρχισμός είναι συνήθως η συλλογική επιχείρηση ενός κυβερνώντος κόμματος. Η αντιφιλελεύθερη δημοκρατία είναι η προσπάθεια ενός πεινασμένου για ισχύ εκλεγμένου ηγέτη να διατηρηθεί στην εξουσία. Οι εκλογικοί αυταρχικοί ηγέτες χρησιμοποιούν την υποκρισία για να υπονομεύσουν τους κομματικούς αντιπάλους τους.
Οι αντιφιλελεύθεροι δημοκράτες επιτίθενται ασύστολα στους βασικούς δημοκρατικούς θεσμούς. Οι εκλογικοί αυταρχικοί δεν θα δεχτούν την ήττα. Οι αντιφιλελεύθεροι δημοκράτες δεν θα δεχθούν περιορισμούς. Οι εκλογικοί αυταρχικοί εξαπατούν ώστε η εξουσία τους να μη χαθεί. Οι αντιφιλελεύθεροι δημοκράτες παραβιάζουν τους τύπους και κάμπτουν τους κανόνες έτσι ώστε η εξουσία τους να μην είναι περιορισμένη.
Η αντιφιλελεύθερη δημοκρατία και ο εκλογικός αυταρχισμός μπορούν να γίνουν αντιληπτά στην πράξη σήμερα σε όλο τον κόσμο. Και αμφότεροι οι αντιδημοκρατικοί τύποι απειλούν να πάρουν τον έλεγχο όταν η δημοκρατία διαβρώνεται, διολισθαίνει ή και πεθαίνει.
Η καλύτερη μέθοδος για να διερευνήσουμε τη μελλοντική πορεία αυτών των πολιτικών συστημάτων είναι παραδόξως να κοιτάξουμε προς τα πίσω παρά μπροστά, μια και το παρελθόν ενδέχεται να αποτελεί προπομπό. Η Γερμανία του Μπίσμαρκ έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με αυτό που σήμερα ονομάζουμε «αυταρχισμό». Το πολιτικό κλίμα που καλλιέργησε ο Μπίσμαρκ, που χαρακτηριζόταν από τη ροπή προς τον αυταρχισμό, την απέχθεια προς τον συμβιβασμό και έναν αντιδραστικό συντηρητισμό, συνέβαλε στην ολέθρια πορεία της Γερμανίας. Αυτό που είχε στο μυαλό του ο Μπίσμαρκ δεν ήταν η αληθινή δημοκρατία αλλά κάποια μορφή δημοκρατίας με όρια, περιορισμούς και τοποτηρητές. Μια ανάλογη εκδοχή της δημοκρατίας βλέπουμε σήμερα σε πολλά σημεία του πλανήτη, ενώ υπάρχουν πολύ περισσότερες που δοκιμάζουν τα όριά της.
Δυστυχώς, τον τελευταίο καιρό έχουμε γίνει μάρτυρες μιας σταδιακής διάβρωσης βασικών λειτουργιών της δημοκρατίας και στον τόπο μας. Η συστηματική προσπάθεια χειραγώγησης της πληροφορίας και της ενημέρωσης, οι περιορισμοί της κοινωνίας των πολιτών και η προσπάθεια χειραγώγησης λειτουργιών του κρατικού μηχανισμού είναι συμπεριφορές που εμφανίζονται όλο και συχνότερα. Αν προσπαθήσει κάποιος να προχωρήσει πέραν της επιφάνειας για να ανακαλύψει τι κρύβεται πίσω από τους χειρισμούς των κρίσεων που έπληξαν τον τελευταίο καιρό τον τόπο, θα διαπιστώσει μια αντίληψη που επικεντρώνεται σε μελετημένες ενέργειες να προσαρμοστεί η πραγματικότητα στις ανάγκες της εξουσίας, ακόμα και σε βάρος της αλήθειας.
Ο χειρισμός των επιπτώσεων του κύματος της κακοκαιρίας δεν ήταν, όπως υποστηρίζουν κάποιοι, απόπειρα μετάθεσης ευθυνών, αλλά σπονδή του κοινού νου στην πολιτική σκοπιμότητα. Η ευκολία με την οποία χρησιμοποιήθηκαν επιθετικοί προσδιορισμοί για να απαξιωθεί η διαφωνία και να αποδυναμωθεί ο λόγος αυτών που την εκφράζουν δεν ήταν πολιτική αντιπαράθεση, όπως κάποιοι θέλουν να πιστεύουν, αλλά απαξία των αρχών στις οποίες θεμελιώνεται η δημοκρατία.
Η ευκολία με την οποία επιχειρήθηκε η εμπλοκή των θεσμών στην πολιτική ζωή δεν ήταν δείγμα ευνομούμενης κοινωνίας αλλά διακριτικό μιας ηγεσίας που θυσιάζει την ουσία των κανόνων στα πρόσκαιρα πολιτικά ωφελήματα. Και όλα αυτά έγιναν χωρίς κανένας να λάβει υπόψη την ανοχή των πολιτών σε τέτοιου είδους πρακτικές. Το ισοπεδωτικό «όλοι ίδιοι είναι» και το καθησυχαστικό «θα ξεχαστούν» έχουν ήδη διαβρώσει τις αντοχές και τις ανοχές των πολιτών και πλέον το μείζον ερώτημα είναι το πώς θα επηρεαστεί η δημοκρατία αν οι ηγέτες εξακολουθήσουν να παραβιάζουν συστηματικά τους τύπους και να παρακάμπτουν μεθοδικά τους κανόνες για να διατηρήσουν την ανεξέλεγκτη εξουσία τους.
Το σίγουρο είναι ότι οι αντιφιλελεύθερες συμπεριφορές επαναλαμβάνονται χωρίς κανένας να μπαίνει στον κόπο να αναλογιστεί ότι πλέον υπάρχουν πολλοί που θα καλόβλεπαν μια ανελεύθερη δημοκρατία η οποία θα εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των ιδίων και του περιβάλλοντός τους, σε βάρος όλων των υπολοίπων.
* δημοσιογράφος, συγγραφέας
Σχόλια
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας