Πανδημία και παγκόσμιο σύστημα διακυβέρνησης

Βρισκόμαστε στο έτος 2022 και διανύουμε τον τρίτο χρόνο (μετά τα έτη 2020 και 2021) που η πανδημία επελαύνει. Χάνονται ανθρώπινες ζωές, τραυματίζονται σωματικά και ψυχικά άνθρωποι για τους οποίους τα συντάγματα όλων των κρατών και οι διεθνείς συνθήκες εγγυώνται τη ζωή τους και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Και όλοι μας θέτουμε το ερώτημα: γιατί συμβαίνουν όλα αυτά και γιατί το παγκόσμιο πολιτικό σύστημα δεν μπορεί να αντιμετωπίσει, στοιχειωδώς, ένα «φυσικό κακό» όπως είναι η πανδημία;

Κατά τη θεωρητικο-πολιτική άποψή μου σ’ αυτό το σημείο εντοπίζεται η πολιτική αδυναμία του παγκόσμιου συστήματος διακυβέρνησης απέναντι στην πανδημία. Τη χαρακτηρίζει: «φυσικό κακό», όπως π.χ. είναι ο σεισμός, και επεξεργάζεται μεθόδους αντιμετώπισης της κρίσης στο παραδεδομένο κοσμοθεωρητικό πλαίσιο. Αυτό σημαίνει ότι ο «ηγεμών» (δηλ. η εκάστοτε νομιμοποιημένη πολιτική εξουσία) σε μια πολιτική κοινωνία αποφασίζει για τους τρόπους και τις λύσεις του σχετικού προβλήματος, χωρίς να ενεργοποιεί μηχανισμούς αναστοχασμού σχετικά με το τι συμβαίνει με το ίδιο το πολιτικό υποκείμενο.

Η πανδημική κρίση της εποχής μας δε μοιάζει, π.χ., με την κρίση του πετρελαίου της δεκαετίας του 1970. Τότε, με κατάλληλους χειρισμούς και τις σχετικές πολιτικές πρωτοβουλίες, το πολιτικό σύστημα βγήκε αλώβητο από την κρίση. Το ίδιο συνέβη και με το φαινόμενο της τρομοκρατίας εκείνων των δεκαετιών (εννοώ τις δεκαετίες του 1970 και του 1980). Το παγκόσμιο πολιτικό σύστημα διακυβέρνησης ξεπέρασε τη λεγόμενη «κρίση νομιμοποίησης», όπως αυτή κωδικοποιήθηκε εκείνη την εποχή.

Τα πράγματα σήμερα με την πανδημική κρίση είναι εντελώς διαφορετικά: πρώτον, η τωρινή κρίση δεν είναι «φυσικό κακό», όπως υποστηρίζουν οι παντοδύναμες κοινωνικές ομάδες που κυβερνούν τον πλανήτη, αλλά «πολιτικο-κοινωνικό κακό». Η διαφορά ανάμεσα σ’ αυτούς τους δυο τύπους του κακού είναι τεράστια. Ίσως χρειαστεί να ανασυγκροτήσει κανείς την ίδια την ιστορία του καπιταλισμού, ως οργανωτικής δομής του οικονομικού συστήματος της νεότερης και σύγχρονης κοινωνίας, για να καταλάβει τη διαφορά. Αλλά επειδή και τέλος πάντων ζούμε σε μια εποχή άγριου και βάρβαρου καπιταλισμού, η φιλοσοφία μπορεί και πάλι όπως έκανε στην εποχή των Χέγκελ (1770-1831) και Μαρξ (1818-1883) να επιτελέσει το έργο της: να σκεφτεί για λογαριασμό της ανθρωπότητας σε ποιόν κόσμο ζούμε! Αυτή είναι η αποστολή της φιλοσοφίας.

Στο θεωρητικο-πολιτικό αυτό πλαίσιο εντάσσονται οι σκέψεις μου σχετικά με την πανδημική κρίση της εποχής μας. Και το δεύτερο σημείο της ανάλυσής μου έχει ως εξής: εάν δεχτούμε ότι η πανδημία είναι τελικά «πολιτικο-κοινωνικό κακό» ή, με άλλα λόγια, αποτυπώνει τα δομικά και λειτουργικά αδιέξοδα του παγκόσμιου συστήματος διακυβέρνησης, τότε θα έπρεπε η αντιμετώπισή της να ήταν διαφορετική!

Πράγματι, τελικά όπως λέμε στις φιλοσοφικές έρευνές μας, η επίλυση κάθε κοινωνικού προβλήματος εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίον θα το θέσουμε ως πρόβλημα, το ίδιο ισχύει και στην περίπτωσή μας. Δηλαδή, τι ακριβώς δεν έχει συμβεί; Η πανδημία ορίστηκε ως «φυσικό κακό», δηλαδή κάτι σαν σεισμός, οπότε και σε παγκόσμιο επίπεδο υιοθετήθηκε η τεχνοκρατική μέθοδος της «φυσικής ιστορίας» για να αντιμετωπιστεί. Εάν όμως η πανδημία οριζόταν από τις ισχυρές πολιτικο-οικονομικές δυνάμεις του πλανήτη μας ως «πολιτικο-κοινωνικό κακό», τότε θα έπρεπε το ίδιο το παγκόσμιο σύστημα του νεοφιλελευθερισμού να «μεταμορφωθεί» σε μια «άλλη» οντότητα. Δηλαδή να γίνει η παγκόσμια κοινωνία ένα δημιουργικό κοινωνικό σύμπαν ελευθερίας, δικαιοσύνης, ισότητας κ.λπ.

Καταλήγω σε δυο-τρεις παρατηρήσεις μου: το παγκόσμιο σύστημα διακυβέρνησης είχε μια ιστορική ευκαιρία με αφορμή την πανδημική κρίση να «αλλάξει ρότα», δηλαδή να μην έχει ως πρώτιστη αρχή λειτουργίας του το κέρδος. Ο καπιταλισμός στην εποχή της κρίσης «μεταμορφώθηκε», έγινε ακατανίκητος! Η Αριστερά παγκοσμίως, αλλά και στον τόπο μας, δεν το «βάζει κάτω». Ελπίζω, πιστεύω και διαβλέπω ότι τελικά το «πολιτικο-κοινωνικό κακό» της πανδημίας θα γίνει ο «δεύτερος ίππος» του καπιταλισμού και της ιδεολογίας του, του νεοφιλελευθερισμού.

 * καθηγητή Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης