Η πανδημία και η κρίση της πολιτικής

Τέτοια μέρα δύο χρόνια πριν ο κορονοϊός φάνταζε σαν εξωτική απειλή. Δύο μήνες μετά, τον Φεβρουάριο του 2020, άρχισε να κάνει δειλά την εμφάνισή του στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων. Στις 24 Φεβρουαρίου 2020, στην πρώτη σελίδα της «Εφ.Συν.» ένα μικρό «χτύπημα» πληροφορούσε τους αναγνώστες της ότι ο συναγερμός που έχει σημάνει στην Ιταλία έχει κινητοποιήσει και την Ελλάδα. Από τον Μάρτιο όλα άλλαξαν!

Στα δύο χρόνια μάθαμε πολλά: Για τους εαυτούς μας, τους γείτονές μας (κυριολεκτικά και μεταφορικά), για τους ηγέτες και τη διακυβέρνησή τους, για το παγκόσμιο σύστημα ισορροπίας που αιωρείται μεταξύ της realpolitik και του raison d’État, για... Το θανατικό ήταν τόσο ορμητικό που παρέσυρε τα πάντα: προσχήματα, ψευδαισθήσεις, ηθελημένες άγνοιες και υπεραιωνόβια ψέματα... Ομως μας ανάγκασε να ξαναθυμηθούμε μια αλήθεια που συνήθως παραχώνουμε για να αφεθούμε χωρίς τύψεις στη σαγήνη της νηνεμίας: Στη ζωή τίποτα δεν είναι δεδομένο, ούτε καν η ρουτίνα.

Ο φόβος ανάγκασε πολλούς ανθρώπους να επανεκτιμήσουν τις επιλογές τους. Κάποιοι πήραν τον δρόμο της επιστροφής στις ρίζες. Κάποιοι σκέφτηκαν ότι η ζωή είναι μικρή και δεν αξίζει να τη σπαταλάς ψαχουλεύοντας στο χθες. Κάποιοι κατέφυγαν στη φιλοσοφία και στις συγκρίσεις. Κάποιοι αισθάνθηκαν να δικαιώνονται οι μεταφυσικές απαντήσεις των θρησκευτικών κειμένων. Κάποιοι έκαναν υπομονή. Ολοι όμως αναγκάστηκαν να χωρέσουν τη ζωή τους σ’ έναν κόσμο που στένεψε, πετώντας από πάνω του τα περισσότερα από αυτά που οι άνθρωποι θεωρούσαν δεδομένα: επιτεύγματα, κατακτήσεις, αξίες και αρχές. Και έτσι, από τις χαραμάδες, η ζοφερή πραγματικότητα της υγειονομικής κρίσης μετατράπηκε σε πεδίο δοκιμασίας της πολιτικής.

Σίγουρα οι περίπου επτακόσιες μέρες της πανδημίας δεν αρκούν για αποτιμήσεις και απολογισμούς με τα αυστηρά κριτήρια των πολιτικών επιστημών. Ομως φτάνουν και περισσεύουν για να αξιολογήσει κάποιος τον τρόπο αντίδρασης των ηγεσιών και την «απάντηση» των πολιτών. Δεν θα ήταν υπερβολή αν υποστήριζε κανείς ότι η πανδημία ενίσχυσε την ανασφάλεια, τη φιλυποψία, τη δυσπιστία, την καχυποψία και τον φόβο πολλών ανθρώπων. Ομως οι ηγεσίες, αντί να καταλαγιάζουν τα «σκοτεινά» συναισθήματα, με περισσή αμετροέπεια και αλαζονεία επέλεξαν την απόκρυψη, τη συσκότιση, την παραπλάνηση και τον αποπροσανατολισμό. Αποτέλεσμα; Η αμφισβήτηση και η απόρριψη να βρουν πρόσφορο έδαφος για να γιγαντωθούν.

Αν προσπαθήσει κανείς να αποτιμήσει:

● τα επιχειρήματα και τη στάση του Τραμπ και του Μπολσονάρο,

● τις προφανώς υποταγμένες σε οικονομικές σκοπιμότητες ανακοινώσεις της Ε.Ε.,

● τα υπερκέρδη των μεγάλων εταιρειών από την ακρίβεια,

● τις αλλαγές στην εργασία, στις συναλλαγές και στις σχέσεις κράτους-πολίτη,

● τις ασταθείς εφοδιαστικές αλυσίδες,

● τα παιχνίδια ισχύος και την εγκατάλειψη των αδυνάμων, τότε αντιλαμβάνεται τον λόγο που σήμερα για μια διόλου ευκαταφρόνητη μερίδα ανθρώπων η σιγουριά μετατράπηκε σε αμφισβήτηση, ο σεβασμός σε ασέβεια και η εμπιστοσύνη σε ανασφάλεια. Η αίσθηση ότι οι ηγεσίες έχουν μια συμπληρωματική ατζέντα διαφορετική από εκείνη που εμφανίζουν στους πολίτες, είναι πλέον διάχυτη.

Ο πόλεμος των εμβολίων, η απροθυμία των ισχυρών κρατών να υποστηρίξουν τις αδύναμες κοινωνίες της Αφρικής, της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής, η επιδεικτική πρόθεση να ενισχυθούν οι μεγάλες εταιρείες είτε με απευθείας ενισχύσεις είτε με την άρνηση να επιβάλουν επιπλέον φορολογίες, το φιλολογικό ενδιαφέρον των κυβερνήσεων για την έκρηξη της ακρίβειας, οι διεθνείς συμφωνίες που επηρεάζουν τον γεωπολιτικό χάρτη, οι νομοθετικές παρεμβάσεις που βοηθούν στην «αναίμακτη» προσαρμογή στα δεδομένα της ψηφιακής οικονομίας, ο απροκάλυπτος έλεγχος της ιδιωτικότητας... είναι μερικές από τις αιτίες που έχουν οδηγήσει πολλούς να σκέπτονται ότι οι ηγεσίες κινούνται έχοντας κατά νου μόνο την... επόμενη μέρα.

Σήμερα ένας δυσανάλογα μεγάλος αριθμός ανθρώπων αισθάνονται ότι οι πολιτικές και οικονομικές ηγεσίες δεν προσπαθούν να λύσουν το ζέον πρόβλημα που τους απειλεί αλλά αξιοποιούν τον φόβο και την ανασφάλεια για να προλάβουν να διευθετήσουν τις εκκρεμότητες που θα προκύψουν στον μετά κορονοϊό κόσμο. Και αυτή η διάχυτη καχυποψία δεν στρέφεται μόνο σε πρόσωπα αλλά και σε μορφές διακυβέρνησης.

Οσοι μελετούν συστηματικά τη διεθνή αρθρογραφία, έχουν διαπιστώσει ότι τον τελευταίο καιρό οι αναλύσεις που αναφέρονται στην αμφισβήτηση των αρχών της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας έχουν πληθύνει. Μάλιστα κάποιοι σπουδαίοι γραφιάδες δεν διστάζουν να γράψουν ότι το τελευταίο θύμα της πανδημίας θα είναι η ίδια η δημοκρατία και προβλέπουν ότι όταν η πανδημία «μετακομίσει» στα βιβλία της Ιστορίας, τότε ο πολιτικός χάρτης του πλανήτη θα έχει γεμίσει με μαύρες κουκκίδες που θα υποδηλώνουν αυταρχικά καθεστώτα.

*Δημοσιογράφος, συγγραφέας