Η δημοκρατία του κατοστάρικου

Το τέταρτο κύμα της πανδημίας βρίσκεται στην κορύφωσή του. Το σύστημα υγείας τείνει προς ένα οριακό σημείο. Η χωρητικότητα των ΜΕΘ εξαντλείται. Οι εκατόμβες νεκρών και διασωληνωμένων κρύβουν πίσω από τους αριθμούς τραγικές προσωπικές ιστορίες, που προβάλλονται καθημερινά στα ΜΜΕ. Η κυβέρνηση έχει πραγματοποιήσει, με τη συμβολή ειδικών επιστημόνων και επικοινωνιολόγων, καμπάνιες ενημέρωσης για το πρόγραμμα εμβολιασμού, αποκρούοντας την παραπληροφόρηση.

Παρ’ όλα αυτά, σχεδόν 3 εκατομμύρια συμπολίτες μας, μεταξύ των οποίων 570 χιλιάδες άνθρωποι άνω των 60 ετών, που αποτελούν τους πιο ευάλωτους, αρνούνται να εμβολιαστούν, εμποδίζοντας τη δημιουργία τείχους ανοσίας που θα αποτρέψει τις καταστροφικές συνέπειες της πανδημίας. Παρά τα περιοριστικά μέτρα που έχουν επιβληθεί για τους μη εμβολιασμένους, εκατομμύρια άνθρωποι αρνούνται να αναλάβουν αυτό το καθήκον, είτε από φόβο των παρενεργειών είτε από έλλειψη εμπιστοσύνης προς το πολιτικό και υγειονομικό σύστημα.

Το καλοκαίρι η κυβέρνηση παρείχε οικονομικά κίνητρα στους νέους να εμβολιαστούν με αντίδωρο ένα voucher 150 ευρώ. Δεν γνωρίζουμε αν αυτό οδήγησε αξιόλογο αριθμό δικαιούχων στην πόρτα των εμβολιαστικών κέντρων. Ωστόσο η ψήφιση της τροπολογίας για την επιβολή προστίμου 100 ευρώ τον μήνα προς τους άνω των 60 ετών ανεμβολίαστους προκαλεί σοβαρότερο προβληματισμό. Πώς κοστολογείται τελικά η απόφαση καθενός απέναντι σε διλήμματα από τα οποία κρίνονται ανθρώπινες ζωές, η αντοχή του ΕΣΥ και η λειτουργία της οικονομίας;

Δεν θα επανέλθω εδώ στις επιφυλάξεις σχετικά με τη συνταγματικότητα του προστίμου και του τρόπου επιβολής του ως κυρωτικού μηχανισμού για όσους αρνούνται να εμβολιαστούν, με γνώμονα μία σειρά θεμελιωδών δικαιωμάτων και τις αρχές της ισότητας και της αναλογικότητας (βλ. www.syntagmawatch.gr). Την τελική απάντηση θα δώσει η ελληνική Δικαιοσύνη και το ΕΔΔΑ. Ομως το βαθύτερο πρόβλημα δεν είναι συνταγματικό, αλλά πολιτειολογικό και ανθρωπολογικό.

Εκατομμύρια άνθρωποι, που θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή τους και την υγεία των συμπολιτών τους, που δεν συγκινήθηκαν από τις γεμάτες ΜΕΘ ή επέλεξαν για λόγους κοσμοαντιλήψεων ή «αυτοπροστασίας» από εικαζόμενες παρενέργειες να μην εμβολιαστούν, φέρονται έτοιμοι να σπεύσουν για ένα κατοστάρικο στα εμβολιαστικά κέντρα. Νικήθηκε το εγωιστικό γονίδιο ή οι ανορθολογικές αντιλήψεις με το πρόστιμο των 100 ευρώ; Πρόκειται για ανθρώπους που διαβιούν σε συνθήκες φτώχειας και υποχωρούν από την αρχική τους βούληση μπροστά στο πρόστιμο; Πόση αξιοπρέπεια και ποια κοινωνική συνείδηση θυσιάζονται χάριν των 100 ευρώ;

Η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι βρήκε έναν μαγικό τρόπο να αναγκάσει τους ποικίλους αρνητές να εμβολιαστούν. Με απειλή το κατοστάρικο, χωρίς να υποτιμάμε την αξία του για τους μη έχοντες, οι ανεμβολίαστοι ενδέχεται να μετατραπούν σε ορθολογικούς, υπεύθυνους και συμπονετικούς πολίτες, συμβάλλοντας στη σωτηρία ανθρώπινων ζωών και της πατρίδας. Αν αυτό επιβεβαιωθεί, δεν θα είναι κολακευτικό για κανέναν. Από την άλλη πλευρά, κάποιοι θα εξαγοράσουν έναντι 100 ευρώ το δικαίωμα να μην κάνουν το εμβόλιο. Κάτι σάπιο υπάρχει στη δημοκρατία του κατοστάρικου, όπου όλα αγοράζονται και όλα επιβάλλονται έναντι πινακίου φακής.

Μια πολιτεία που μετέρχεται τέτοιους μηχανισμούς επιβολής έμμεσα αναγνωρίζει ότι η πολιτική της αξιοπιστία είναι ισχνή και το μέλλον σπαρμένο με ευτέλειες σε όλα τα επίπεδα της οργανωμένης κοινωνικής συμβίωσης. Εκτός αν η κυβέρνηση έσφαλε και το πρόστιμο αποβεί αλυσιτελές, αποδεικνύοντας ότι οι αρνητές του εμβολίου είναι «πολύ σκληροί για να πεθάνουν». Διερωτώμαι τι από τα δύο είναι χειρότερο.

*Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, πρόεδρος του Ιδρύματος Τσάτσου