Στη διεθνή βιβλιογραφία όλοι οι επιστήμονες στο πεδίο των πολιτικών και κοινωνικών επιστημών παραδέχονται ότι στην εποχή μας ξέσπασαν τόσες πολλές και διαφορετικές σε περιεχόμενο κοινωνικές κρίσεις, όσες δεν έχουν ενσκήψει ποτέ άλλοτε στη νεωτερική και σύγχρονη εποχή. Θα αναφέρω ενδεικτικά μόνον τις εξής: οικονομική-δημοσιονομική κρίση, πανδημική κρίση, κλιματική κρίση, ενεργειακή κρίση και κρίση των κοινωνικών ανισοτήτων. Και πράγματι η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα εδώ και δεκαετίες (από το έτος-τομή 1989) μέχρι τις μέρες μας έχει αναλάβει το τιτάνιο ερευνητικό έργο και αποστολή (Beruf, κατά τον Μαξ Βέμπερ) να εξετάσει, να αναλύσει τι ακριβώς συμβαίνει, γιατί συμβαίνει ό,τι συμβαίνει και πώς μπορούν αυτές οι κρίσεις να αντιμετωπιστούν.
Η προσωπική μου θεωρητικο-πολιτική άποψη, η οποία δεν είναι ακόμη, εννοείται, δεσμευτική για όσα συμβαίνουν, αλλά διατυπώνεται ως ένα υπό έλεγχο ερμηνευτικό σχήμα, είναι η εξής: το νεωτερικό σύστημα και η νεωτερική μορφή ζωής, όπως αυτή διαμορφώθηκε κατά τα μέσα του δέκατου ενάτου αιώνα (ας θέσουμε το ιστορικό όριο του έτους 1848), ακολούθησε μια ιστορική εξέλιξη τουλάχιστον ως γενικό θεωρητικο-πολιτικό πρόγραμμα μέχρι και το έτος-ορόσημο 1989. Πράγματι η ευρωπαϊκή ιστορική εξέλιξη επί ενάμιση αιώνα (1848-1989) τώρα αναζητούσε τον προσανατολισμό της στον παγκόσμιο χάρτη. Τι πέτυχε όμως;
Μετά την «πτώση του τείχους» διαμορφώθηκαν νέες πραγματολογικές συνθήκες, αλλά ο ανθρώπινος νους, η ίδια η σκέψη, δεν είχε επεξεργαστεί τα ερμηνευτικά σχήματα που ήταν απαραίτητα για τη «σύλληψη της πραγματικότητας».
Αυτό που ονομάζουμε «σύγχρονη μορφή ζωής» είναι βυθισμένη σε κρίσεις επειδή η ίδια ως διανοητική οντότητα υποτίμησε τη θεωρία, δηλ. την «κατασκευή» δεσμευτικών εννοιών που συγκροτούν την ίδια την πραγματικότητα. Αυτή η πρόταση μπορεί να είναι μια σκοτεινή ρητορική φράση, αλλά αποκαλύπτει το τεράστιο θεωρητικό κενό της εποχής μας. Οι απανωτές κοινωνικές κρίσεις ξέσπασαν κατά το διάστημα των τελευταίων τριάντα ετών (1990-2020) επειδή η ανθρώπινη μορφή ζωής της νεωτερικότητας δεν άντεξε στις επιθέσεις που δεχόταν και εξακολουθεί να δέχεται από το καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα. Π.χ. η καταστροφή της φύσης είναι έργο του καπιταλισμού!
Εν πάση περιπτώσει, ο κόσμος μέσα στον οποίο ζούμε, δηλ. η σύγχρονη μορφή ζωής, περικυκλώνεται από τις απανωτές κοινωνικές κρίσεις, επειδή αυτός ο κόσμος δεν έλυσε τις διαφορές του με την προηγούμενη ιστορικώς κατάσταση και επιπλέον, επειδή δεν έχει «κατασκευάσει» τη δική του θεωρία αυτοκατανόησής του και αυτοσυνείδησής του. Βρίσκεται μπροστά σ’ ένα «θεωρητικό κενό» και πασχίζει να επιπλεύσει ως μετέωρο σώμα και ως αγέννητη ψυχή σε μια καπιταλιστική κοινωνία που μισεί τον εαυτό της.
Η φίλη και διεθνώς αναγνωρισμένη φιλόσοφος Eva Illouz γράφει χαρακτηριστικά ότι «το σώμα είναι ο τόπος αυτοπραγμάτωσης της κοινωνικής ύπαρξης». Και προσθέτω εγώ ότι η ψυχή του ανθρώπου τοποθετείται έξω και πέρα από τις διευθετήσεις του καπιταλισμού. Και αποτελεί το τελευταίο ανάχωμα για να μη γίνει ο καπιταλισμός ο ιστορικός τάφος του ανθρώπου.
* καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Σχόλια
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας