Δημοκρατία και ΜΜΕ στην Ελλάδα

Η σύσταση στο Κοινοβούλιο της εξεταστικής επιτροπής, η οποία θα διερευνήσει, μεταξύ άλλων, και την περιώνυμη «λίστα Πέτσα» (με αυτή την ονομασία έχει κωδικοποιηθεί η διαδικασία χρηματοδότησης από την κυβέρνηση Μητσοτάκη μέσων μαζικής ενημέρωσης για να αντιμετωπισθεί η πανδημία), παρέχει στην πολιτική κοινωνία μας μία μοναδική ευκαιρία να αναλογισθούμε πώς λειτουργεί η δημοκρατία στον τόπο μας. Εχουμε μια πολιτική δημοκρατία ή μήπως η οργάνωση της πολιτικής ζωής υπόκειται σε τεχνοκρατικούς και γραφειοκρατικούς όρους και πλαίσιο;

Σε αυτά τα ερωτήματα θα απαντήσω, εφόσον όμως προηγουμένως οριοθετήσουμε τους προβληματισμούς μας σχετικά με τη σχέση της δημοκρατικής οργάνωσης της πολιτικής μορφής ζωής με τις διαδικασίες σχηματισμού της κοινής γνώμης και, σε τελευταία ανάλυση, με τους μηχανισμούς λειτουργίας των μέσων μαζικής ενημέρωσης.

Εξαρχής επισημαίνω ότι τα δύο αυτά «πράγματα» (με τη φιλοσοφική έννοια), δηλαδή η δημοκρατία και η δημόσια σφαίρα (κοινή γνώμη), από την ιστορική φάση της θεσμοθέτησης της πρώιμης πολιτικής νεωτερικότητας (από τα μέσα του 19ου αιώνα) μέχρι τις μέρες μας, δεν έχουν βρει διαμεσολαβητική διαδικασία πολιτικής συνύπαρξης. Στις συνθήκες της δημοκρατικής οργάνωσης της πολιτικής, η δημοκρατία και η κοινή γνώμη διαμορφώνουν περισσότερο ένα πλαίσιο σύγκρουσης, παρά συμφιλιωτικούς πολιτικούς όρους διαμεσολάβησης!

Η «ελληνική περίπτωση» για τις σχέσεις πολιτικής και συστήματος επικοινωνίας είναι χαρακτηριστική. Το περιώνυμο «σκάνδαλο Κοσκωτά» έχει σφραγίσει την πολιτική ιστορία. Και το πολιτικό φαινόμενο που έχει ονομασθεί «μπερλουσκονισμός» αναπαριστά ανάγλυφα τη βούληση του homo oekonomikus, που αντικαθιστά τις κοινοβουλευτικές διαδικασίες σε δημοκρατικές εποχές. Το ίδιο πολιτικό φαινόμενο έχει διαδοθεί στις πολιτικές κοινωνίες της Κεντρικής Ευρώπης (όπως Τσεχία, Πολωνία, Ουγγαρία).

Τι συμβαίνει στην Ελλάδα; Πρώτα να διευκρινίσω ότι ο μύθος για την «ελεύθερη» ραδιοφωνία και τηλεόραση της δεκαετίας του ’90 εξακολουθεί να είναι και σήμερα μύθος. Τότε, θεσμοθετήθηκαν τα ιδιωτικά συστήματα ενημέρωσης και πληροφόρησης, τα οποία αποδείχθηκαν μέσα σε τριάντα χρόνια (1990-2020) ότι «δούλευαν» για τους εργοδότες τους και όχι για τον σχηματισμό της «κοινής γνώμης» με ανεξάρτητες, άδολες και ελεύθερες διαδικασίες.

Πράγματι, κατά τη δεκαετία του ’90, η Ελλάδα «έβγαινε» με χίλια τραύματα όχι μόνον από την επταετή δικτατορία (1967-1974), αλλά και επειδή κουβαλούσε στους πολιτικούς ώμους της τον «εμφύλιο πόλεμο», έπρεπε να εκπονήσει «απελευθερωτικά!» (δήθεν) προγράμματα ενημέρωσης και πληροφόρησης της κοινής γνώμης και θεσμοθέτησε το γνωστό πολιτικό πλαίσιο δομής και λειτουργίας του ιδιωτικού συστήματος.

Με τις θεωρητικο-πολιτικές συνθήκες επίγνωσης του παρόντος, μπορούμε να πούμε ότι το ιδιωτικό επικοινωνιακό σύστημα ενημέρωσης που θεσμοθετήθηκε κατά τη δεκαετία του ’90, σήμερα είναι παρωχημένο, είναι αναχρονιστικό. Θα πρόσθετα, μάλιστα (αλλά αυτή η υπόθεση χρειάζεται να ερευνηθεί!), και ότι η ρίζα της παθογένειας που χαρακτηρίζει τις σχέσεις δημοκρατίας και μέσων μαζικής ενημέρωσης σήμερα βρίσκεται σε αυτό το ιδιωτικό καθεστώς που επικράτησε στη χώρα μας εδώ και τριάντα χρόνια.

Από τα πορίσματα και τα συμπεράσματα της εξεταστικής επιτροπής με αντικείμενο τη «λίστα Πέτσα» και τις αμφιλεγόμενες δημοσκοπικές έρευνες, η ελληνική πολιτική κοινωνία περιμένει να προκύψουν «νέοι θεσμοί» για τις σχέσεις πολιτικής, δημοκρατίας και ΜΜΕ.

* καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης