Ευημερία

Στο φιλελεύθερο μοντέλο, η ευημερία ενός ατόμου ή μιας κοινότητας γίνεται αντιληπτό ως κτήση μιας κάποιας ποσότητας εμπορευμάτων που έχουν αξία μόνο στον βαθμό που συμμετέχουν, έστω και εν δυνάμει, στην οικονομία της αγοράς. Η ευημερία μου αυξάνει όταν αγοράζω ένα καινούργιο σπίτι, ή ένα αυτοκίνητο για το κάθε μέλος της οικογένειάς μου, ή ένα ταξίδι στη Νότια Αμερική∙ όταν αυτή φτάνει σε ένα κάποιο όριο, θεωρούμαι πλούσιος. Και μετρά ελάχιστα αν αυτή η ευημερία μας κάνει όλο και λιγότερο ευτυχισμένους: στις δυτικές κοινωνίες η παρουσία μιας ευημερίας, άγνωστη σε κάθε άλλη εποχή, αυξάνονται οι περιπτώσεις κατάθλιψης, η χρήση ουσιών, τα εγκλήματα. Πρόκειται για ατυχήματα της σειράς, που επιλύονται εφαρμόζοντας πάντα την ίδια συνταγή: παράγοντας και καταναλώνοντας όλο και περισσότερο.

Αυτή η αντίληψη και τα τραγικά της αποτελέσματα είναι το προϊόν μιας βαθιάς βίας που εξασκείται πάνω στα άτομα. Πράγματι, η ύπαρξή μας αποξενώνεται από κάθε δομή και σύμπλεγμα και καταλήγει σε ένα κενό δοχείο που πρέπει να γεμίσει με ξένα υλικά, που δεν θα γίνουν ποτέ μέρος του εαυτού μας και, πράγματι, μπορούν άνετα να θεωρηθούν και να αλλάξουν με εκείνα που περιέχονται σε άλλα δοχεία. Ετσι μετατρέπονται σε ένα έχειν, και η ευημερία μας μετατρέπεται σε ένα καλώς έχειν. Εξάλλου, αυτό που έχουμε, στον βαθμό που είναι μια ανεξάρτητη οντότητα, με μια συγκεκριμένη τιμή και με καθορισμένα χαρακτηριστικά που είμαστε αναγκασμένοι να αναμένουμε την εκδήλωσή τους, χάνει κάθε δυναμισμό και καταλήγει σε ένα απλό αντικείμενο που καθηλώνει κι εμάς σε ένα αντικειμενικό ρόλο. Και επειδή αυτό δεν είναι η ευημερία μας, σε μια τέτοια «ευημερία» αντιδρούμε με τρόπο απελπισμένο.

Για να αντιδράσουμε σε μια τέτοια βία, πρέπει να θυμηθούμε ότι άνδρες και γυναίκες είναι υποκείμενα: ότι η ύπαρξή τους είναι πολύπλοκη και διαλογική, και η ευημερία τους δεν μπορεί να συνυπάρχει πέρα από την εξάπλωση και διάρθρωση σε αυτό τον διάλογο και σε αυτή την πολυπλοκότητα.

* ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ