H κλιματική αλλαγή στις ελληνικές ιστοσελίδες

Η κλιματική αλλαγή/κρίση είναι φαινόμενο παγκόσμιο, αεί παρόν, οπωσδήποτε αισθητό πλέον και επιτεινόμενο, οι δε επιπτώσεις του φαίνονται ήδη από την έξαρση των ακραίων καιρικών φαινομένων παντού. Η ειδησεογραφική της κάλυψη ωστόσο από τα μέσα είναι ένα ανοιχτό ζήτημα, καθώς το θέμα δεν καλύπτεται ανάλογα με τη σημασία και τη δριμύτητά του και σε όλες τις εκφάνσεις του, τουλάχιστον σε ποσοτικό επίπεδο.

Ερευνα ανάλυσης περιεχομένου των διαδικτυακών ειδήσεων κατά την περίοδο 2009-2020 που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή αποκαλύπτει ορισμένες τάσεις των ελληνικών ιστοσελίδων ως προς το εν λόγω ζήτημα.

Η ανάλυση είναι τμήμα μιας μεγαλύτερης έρευνας γνώμης για την κλιματική αλλαγή, η οποία εντάσσεται στις δράσεις του Εθνικού Δικτύου για την Κλιματική Αλλαγή που συντονίζεται από το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (ΕΑΑ) και στο οποίο συμμετέχει το ΕΚΚΕ.

Μελετήθηκε δείγμα 2.278 διαδικτυακών ειδήσεων των πλέον δημοφιλών ιστοσελίδων και αναδείχτηκαν τέσσερα επίπεδα αναφοράς: ο ορισμός της κλιματικής αλλαγής/κρίσης ως φαινομένου, ο χρονικός ορίζοντας των συνεπειών της, τα πρόσωπα που φιλοξενούνται ως ειδικοί και, τέλος, οι διαχειριστές της κρίσης.

Εκ των συμπερασμάτων αξίζει να μνημονευτούν:

α) Οι δημοσιογράφοι δεν ενδιαφέρονται να ορίσουν το φαινόμενο. Το 96% των άρθρων δεν επικαλείται κάποιον ορισμό, ενώ το 11% αναπαράγει απόψεις που βλέπουν την κλιματική αλλαγή επιφυλακτικά. Από την άλλη, η αύξηση των ατμοσφαιρικών συγκεντρώσεων των αερίων του θερμοκηπίου αναφέρεται στο 27% του δείγματος, ενώ στο 38,1% των άρθρων περιλαμβάνεται η υπερθέρμανση του πλανήτη ως βασική συνέπεια της κλιματικής αλλαγής

β) Μολονότι η κλιματική αλλαγή τελείται σε τρέχοντα χρόνο με συνέπειες απτές σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη, το 28% των άρθρων αναφέρεται σε συνέπειες οι οποίες θα γίνουν ορατές στο μέλλον, χωρίς να προσδιορίζεται ακριβώς το πότε. Επιπροσθέτως μόνο το 17% των άρθρων εντοπίζει την εκδήλωση των συνεπειών του φαινομένου στο παρόν. Η περιορισμένη διαδικτυακή δημοσιογραφική κάλυψη της κλιματικής αλλαγής σε τρέχοντα χρόνο υποδηλώνει, πιθανώς, είτε άγνοια των συγκεκριμένων μεγεθών είτε μια τάση απώθησης της επικινδυνότητας της υφιστάμενης κατάστασης.

γ) Οι ειδικοί που φιλοξενούνται στις ειδησεογραφικές ιστοσελίδες προκειμένου να δώσουν πληροφορίες για την κλιματική αλλαγή είναι κάτι που μπορεί να βοηθήσει στην εμβάθυνση του θέματος. Σχεδόν μία στις δύο ειδήσεις (49%) παρουσιάζει ή αναπαράγει δηλώσεις κάποιου ειδικευμένου επιστήμονα, σχεδόν μία στις τρεις (33%) δηλώσεις κάποιου πολιτικού, ενώ έπονται μέλη της κοινωνίας πολιτών (14,5%), πολίτες (12%) και εκπρόσωποι επιχειρήσεων (9%). Οπωσδήποτε η βαρύνουσα παρουσία των ειδικών βοηθά στη διαμόρφωση έγκυρης γνώμης από το κοινό στον βαθμό βεβαίως που οι απόψεις τους παρουσιάζονται συνεκτικά και με μη ενημερω-διασκεδαστικό τρόπο.

δ) Ως προς τους διαχειριστές της κρίσης (κυβερνήσεις, επιχειρήσεις, Ευρωπαϊκή Ενωση, πολίτες, τοπική αυτοδιοίκηση, περιβαλλοντικές ομάδες, ΜΚΟ), από την ανάλυση προέκυψε πως οι εθνικές κυβερνήσεις υποδεικνύονται συχνότερα ως υπαίτιες της κλιματικής αλλαγής (19%), την ώρα που άλλοι θεσμοί-φορείς συγκεντρώνουν ποσοστό μικρότερο του 10%.

Εκ παραλλήλου στις εθνικές κυβερνήσεις εναπόκειται η ευθύνη για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής κατά 32% και στη συνέχεια (δεύτερο στη σειρά), στους πολίτες κατά 18%. Καταγράφεται έτσι μια δημοσιογραφική ερμηνεία πως οι εθνικές κυβερνήσεις πρέπει να δώσουν λύση σε ένα πρόβλημα παγκόσμιο και, από την άλλη, μια τάση να εμφανίζεται η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής ως ζήτημα ατομικής ευθύνης χωρίς να υπολογίζεται εξίσου η ευθύνη άλλων παραγόντων, όπως π.χ. οι επιχειρήσεις.

Το βήμα σε ειδικευμένους επιστήμονες, αναφορές στη συγκέντρωση αερίων του θερμοκηπίου και η σύνδεση της κλιματικής αλλαγής με ανθρωπογενείς καταστροφές κινούνται ασφαλώς προς τη σωστή κατεύθυνση. Μολαταύτα κρίνεται πως ο δημοσιογραφικός διαδικτυακός λόγος -που συχνά αναπαράγει τον εξω-διαδικτυακό- θα πρέπει να γίνει πιο επεξηγηματικός, ούτως ώστε να αποτυπωθεί στην κοινή γνώμη η σπουδαιότητα του φαινομένου.

Στο πλαίσιο της ενεργού συμμετοχής τους στη διαχείριση των προσλήψεων γύρω από την κλιματική αλλαγή τα μέσα καλούνται να περιστείλουν την άρνηση του φαινομένου, όπως και τη χωροχρονική μετάθεση της αντιμετώπισης των συνεπειών του. Η διαχείριση της κλιματικής αλλαγής είναι η μεγαλύτερη πρόκληση του 21ου αιώνα. Η ανθρωπότητα θα πρέπει να αναθεωρήσει πολλές πρακτικές της για να επιβιώσει. Πρόκειται για μια πραγματικότητα που τη ζούμε, θα τη ζήσουμε και που καλούμαστε να την κατανοήσουμε και να την αντιμετωπίσουμε. Μεταξύ πρόκλησης και αναθεώρησης τα μέσα καλούνται να δημιουργήσουν τις δέουσες αναπαραστάσεις.

*Πρόεδρος ΕΚΚΕ, καθηγητής ΕΚΠΑ, Τμήμα ΕΜΜΕ
**Ακαδημαϊκός υπότροφος, Τμήμα ΕΜΜΕ, ΕΚΠΑ
***Επίκουρος καθηγητής, Παν. Δυτ. Μακεδονίας Τμήμα Επικοινωνίας και Ψηφιακών Μέσων